Yunusxodjaev zoir shokirovich kasbiy psixologiya

D. Anglanganlik qonuni. Idrok qilayotgan shaxs uchun figuraning 
anglanganlgi, uning zarurati va ma‘nosi katta ahamiyatga ega bo‗ladi. Agar biz 
kuzatayotgan predmet, eshitayotgan nutq yoki his qilayotgan narsamiz ma‘nosiz, 
tushunarsiz, noaniq bo‗lsa, biz juda tez charchaymiz va toliqamiz. Masalan, 
xitoy tilini bilmaydigan odam shu tilda so‗zlashuvchilar orasiga tushib qolsa, 
psixologik jihatdan juda qiynaladi. YA‘ni, bizga barcha narsalarda biror ma’no 
va mazmun kerak. Odam odatda tushunadigan narsasinigina idrok qiladi. 
Hattoki, ma‘ruzachining bugun tushuntirayotgan ma‘ruzasidagi faktlar sizning 
tushunchalaringiz va bilim doirangizdan uzoq bo‗lsa, professorga qarab o‗tirgan 
bo‗lsangiz ham uning gaplari qulog‗ingizga kirmaydi. SHunday paytlarda 
«Nima deyapti o‗zi?» deb qo‗shnimizdan so‗rab qo‗yamiz ham, zero ma‘ruzasi 

---

o‗sha biz uchun qadrdon bo‗lgan o‗zbek tilida gapirayotgan bo‗lsa ham. Sinab 
ko‗rish uchun o‗rtog‗ingizga bir nechta so‗zlardan iborat qatorni bering. Ular 
orasida mazmunan bir-biriga bog‗liq bo‗lmagan so‗zlar, hattoki ma‘nosiz 
(teskarisiga yozilgan so‗zlar) bo‗lsin. Oraga 2-4 ta tanish o‗zbek tilidagi 
so‗zlardan aralashtiring. Bir daqiqa mobaynida qarab, eslab qolganini 
qaytarishni so‗rasangiz, o‗sha 2-4 ta so‗zlardan boshqalarni deyarli 
«ko‗rmaganining» guvohi bo‗lasiz.
E. Taxminlarni tekshirish jarayonida idrok qilish. Biz idrok jarayonida 
ilgarigi tajribaga tayanganimiz bilan ko‗pincha adashamiz, ba‘zan esa o‗zimiz 
uchun yangiliklar ochib, tajribani yanada boyitamiz. Ilgarigi tajriba va kelajakni 
bashorat qilish insonga xos xususiyat bo‗lib, bizning sezgi organlarimiz orqali 
keladigan ma‘lumotlarning ko‗lami va imkoniyatlarini yanada oshiradi. SHu 
nuqtai nazardan olib qaralganda, idrok - tashqi muhit to‘g‘risidagi 
taxminlarimizni isbot qilishga qaratilgan faol jarayondir. Biz bevosita 
idrokimiz «tagiga etolmayotgan», «tushunmayotgan» narsalarni bevosita his 
qilgimiz, qo‗limiz bilan ushlab ko‗rgimiz, ular bilan ishlagimiz keladi. YA‘ni, 
idrok qilinayotgan narsada noaniqlik, sir paydo bo‗lsa, biz «Bu nima bo‗ldi?» 
degan savol asosida taxmin qila boshlaymiz va uni tekshirish uchun harakat 
qilamiz. Aynan harakatlar, amaliy ishlar idrokimiz imkoniyatlari va chegaralari 
kengaytiradi va anglashga yordam beradi.
Qishloq 
xo‗jalik 
kasblariga 
yo‗naltirish 
o‗quvchilar 
o‗rtasida 
mexanizatorlik kasbiga qiziqtirish ishlarini olib borar ekanlar unga nomzodlarni 
tanlashda quyidagilarga amal qilishlari kerak: qishloq xo‗jalik texnikasiga 
barqaror qiziqish; ijodiy mehnat qilishga intilish; o‗smirlarning mashinalar, 
agregatlar, qurilmalarda mustaqil ishlash istagi, o‗zi harakat qiluvchi 
mashinalarni boshqarishga qiziqish; erga, jonajon o‗lkaga va qishloq mehnat 
ahliga hurmat.
Qishloq xo‗jalik kasblarini tashlashga yo‗llash ishlarida o‗quv-tajriba 
uchastkalari (dala, sabzavot, rezavor meva, issiqxonalar, kolleksiya) muhim rol 
o‗ynaydi. 

---

O‗quvchilar agrotexnika, chorvachilik asoslari, qishloq xo‗jalik mashinalari 
va mashina-traktor texnologiyasiga doir mashg‗ulotlarda nazariy ma‘lumotlarni
o‗zlashtiradilar, mexanizatorlik kasbini egallaydilar. O‗quvchilar qishloq 
xo‗jalik ishlab chiqarish moddiy boyliklarning ijodkorlari bo‗lgan mehnat 
ahlining o‗y va tashvishlariga kirib boradilar. 
Birgina traktorga doir mehnat politexnika amaliyoti bir qator ishchi 
kasblari bilan tanishtirish imkoniyatini beradi. Ular orasida traktorchi mashinist, 
paxta terish mashinalarining haydovchilari, sholi ekish va sholi yig‗ish texnikasi 
haydovchilari, mexaniklar, qishloq xo‗jalik texnikasini remont qiluvchi slesar, 
g‗alla yig‗uvchi kombayn haydovchisi, chorvachilik fermalari uskunalarini
ta‘mirlovchi va montaj qiluvchi slesar, haydovchi, chorvador-mexanizator va 
hokazolar.
Transport va texnologiya mashinalarini boshqarish va ishlatishni 
muvaffaqtyatli egallash yoshlarga xalq xo‗jaligining boshqa sohalari – sanoat 
korxonalari, qurilish, transportda, aloqa muassasalarida, yog‗och tayyorlash 
sanoatida, geologik razvedka, vodoprovod, magistral quvurlari qurilishida 
foydalaniladigan shunga o‗xshash texnikani uncha qiynalmasdan o‗rganib 
olishlariga imkon beradi. Qishloq xo‗jalik agregatlari haydovchilari uchun, 
mehnat faoliyatida mustaqillik va o‗z-o‗zini nazorat qilish elementlari 
tarbiyalanadi. Mashina – traktor agregatlarini ishga tushirish va sozlash, uning 
ishidagi kamchiliklarini aniqlash va yo‗qotish, mashinaga texnik xizmat 
ko‗rsatish o‗quvchilarning yangi kasb - qishloq xo‗jalik texnikasida sozlovchi 
master kasbi bilan tanishtirishlariga yordam beradi.
«CHorvachilik asoslari» ni amaliy o‗rganishda o‗quvchilarning ishlab 
chiqarish amaliyoti mazmuniga sigirlarni elektrotexnik tartibda sog‗ishga 
asoslangan sut sog‗adigan qurilmalarni ishga tayyorlash, sut sog‗uvchi 
apparatlarni ishlatish, bir sog‗im sutni hisoblash va uning yog‗lilik drajasini 
aniqlash, em-xashak tayyorlovchi va em-xashak beruvchi mashinalarni oddiy 
tuzatish hamda mexanizatsiyalashgan suv taqsimlovchi vositalar (nasos 
stansiyasi, suv quvuri, avtosug‗orish) ning texnik xizmati, binolar va o‗tloq 

---

maydonlardan go‗ngni yig‗ib olishga oid mexanizmlarni ishga tayyorlash va
boshqarish bilan bog‗liq bo‗lgan ishlab chiqarish topshiriqlari amalga oshiriladi.
Texnikaviy ijod o‗quvchilarning qishloq xo‗jalik kasblariga qiziqishini 
rivojlantirishga jiddiy ta‘sir ko‗rsatadi. O‗quvchilarni faol texnika ijodkorligi 
ishlariga jalb qilish ularning qishloq xo‗jalik texnikasini ishlatish va 
ta‘mirlashda (dala ishlari jarayonida ham, xizmat ko‗rsatish va ta‘mirlash 
davrida ham) bevosita ishtirok etishni talab etadi.
O‗quvchi yoki talabalar bevosita amaliy ishlarga jalb qilinishi orqali 
qishloq xo‗jalik va iqtisodiy bilim asoslarini egallaydilar. O‗quvchilarning 
iqtisodiy bilimlarni o‗zlashtirib olishlari ularga ongli ravishda mehnat 
unumdorligini oshirish, qishloq xo‗jalik mahsulotlarining sifatini yaxshilash va 
uning tannarxini kamaytirish imkonini beradi. O‗rmon xo‗jaligi bilan 
shug‗ullanuvchi o‗quvchilar serunum mehnat qiladilar. O‗rmon ko‗chatlari 
ularning ixtiyorida bo‗lib, bunda ular yosh ko‗chatlarni ekish va parvarish 
qilishga doir barcha ish jarayonini bajaradilar.