Zaman budaq cüMLƏSİNİn funksional-qrammatik xüsusiYYƏTLƏRİ

This done, and after these things had been somewhat digested by Christiana and her company, the Interpreter takes them apart again… (Bunyan, 194).

… because it is so universally received and so near the words of scripture and being not private man’s judgement it (the creed) may be used (Presb. 90).

Turning his head in speaking, he had caught sight of him as he stood in the doorway (Ch. Dickens, s.535).

Dro. E. She is so hot, because the meat is cold.

The meat is cold, because you come not home;

You come not home, because you have no stomach;

You have no stomach, having broke your fast. (Sh. Err. 1, 2, 47050).

Feili sifət tərkibləri ilə zaman budaq cümləsinin sinonimliyi əvvəlki kimi leksik cəhətdən şərtlənmiş qalır, çünki zaman və səbəb əlaqələrinin ifadəsi hər iki halda cümlə hissələrini izah edən və izah edilən komponentlərin leksik mənasının əlaqəsi üzərində əsaslanır.

Zaman budaq cümləsi ilə feili sifət tərkibləri eynizamanlılıq və əvvəlki hadisələr vasitəsilə ifadə olunur, bütün əsas müxtəliflikləri sinonimlik ilə birləşdirilir.

Beləliklə, zaman əlaqəsini ifadə edərkən sinonimliklə aşağıdakılar birləşir:

1. Eynizamanda baş verən hadisə vasitəsilə zaman ifadə edən as, when, while bağlayıcılı budaq cümlələrlə feili sifət tərkibləri (əsasən feili sifət qrupu, feili sifət I) məna cəhətdən birləşir. Budaq cümlənin xəbəri çoxdəfəli hərəkət feilləri, hərəkət və prosesin məkandakı vəziyyətilə, nitq və digər fellərlə, be felli birləşmələrlə və s. ilə ifadə olunur. Məs.:

The last summer, …, being in familiare talk with a walking Mort…, I learned from her… (Vacab., 68).

As thus they were in chat they spied old Coridon (Lodge, 86)

…And, being angry, does forget that ever he heard the name of death (Sh. Cor. 111, 1, 260-261).

When I am angry, that is the worst. (Hey. Foir P) - Mən hirsli olanda çox pisdir.

2. Feili sifət tərkibləri (1, əsaslı feili sifət qrupu) və əvvəlki hadisə vasitəsilə zamanı ifadə edən when bağlayıcılı zaman budaq cümləsi məna cəhətdən birləşir. Zaman budaq cümləsinin xəbəri müxtəlif hal-vəziyyət feilləri ilə, hiss, hərəkət, nitq və digər feillərlə ifadə olunur. Məs.:

…who entering the chamber of Valeria… said… (Riche, 42) - Valeriyanın otağına daxil olan dedi…

The knight asking his lady for the rye, she told him… (Armin, 12)

When she entred Mart Lane a real of ordinance began at the Tower… (Annais, 10).

And when I asked you what the matter was, you stared upon me with ungentle looks (Sh C., 11, 241-142) - Mən səndən soruşanda nə baş verib sən mənə acıqlı baxdın.

3. Being feili sifət tərkibli birləşmələr, feili sifət II, təsirli və təsirsiz fellər, həmin fellərin feili sifət II tərkibi (əsasən kompleks) və əvvəlki hadisə vasitəsilə zaman ifadə edən when və ya after bağlayıcılı zaman budaq cümləsi məna cəhətdən birləşir. Budaq cümlənin xəbəri be feili birləşməsi və feili sifət II, həmçinin hüdudlu təsirli və ya təsirsiz hərəkət feilləri ilə ifadə olunur. Məsələn:

After this was done, I went up the quarter-deck with my Qord and Commanders, and there read both papers and the vote, which done and demanding their opinion, the sea men did all of them cry out “God save King Charles”…that being done, Sir R. Stayner…took all the Commanders and myself on board (Pepys, 46). - Bunu eşidəndən sonra mən, ağam və komandir şkansa çıxdıq və orada həm kağızları, həm də səslər oxundu, hansıki onların fikri tələb olunurdu, matroslar “Allah kral Çarlzı qorusun”-qışqırırdılar, bunu etdikdə, ser R.Steyner bütün komandirləri və məni gəmiyə götürdü.

Being thus entered, we refused them quarter… (Cromv. 1, 410) - daxil olduqda o ayağını qoymağa yer tapmadı.

4. Perfekt feili sifət tərkibləri (əsasən feili sifət qrupu) və həmçinin əvvəlki hadisə vasitəsilə zamanı ifadə edən when və ya after bağlayıcılı zaman budaq cümləsi məna cəhətdən birləşir. Budaq cümlənin xəbəri tərkibində perfekt formada olan təsirli hüdudlu və ya təsirsiz sonsuz fellərlə ifadə olunur. Məs.:

…which Saint Peter having read, forthwith admits him into heaven (Milt. Mosc., 46).