O`zbek tili fonemalarining farqlovchi belgilari
Fonemaning farqlovchi elementlarini ajratishda sistema nuqtai nazaridan
yondashilsa, o`zaro ma`lum munosabatda bo`lgan, har qaysisi o`ziga xos xususiyatga
ega bo`lgan elementlardan tashkil topuvchi bir bugunlik yoki makrosistema
(T.PLomtev fikriga ko`ra, to`plam) o`zbek tilining barcha fonemalar sostavini o`z
ichiga oladi.
Bir butunlik yoki makrosistema o`z ichida ayrim belgisi bilan umumiylikni
hosil etgan va shu belgisi bilan boshqa shunday umiyliklardan farq qiladigan kichik
butunliklardan mikrosistemalardan tashkil topadi. Masalan, undoshlar sistemasining
o`zi, o`z navbatida, jarangsiz undoshlar va boshqalarga bo`linadi. SHunday qilib, bir
butundan uning eng kichik elementga qadar tasnif qilish jarayoni ularning farqlovchi
belgilari asosida olib boriladi. eng kichik elementlarni butunliklarga kiritish jarayoni -
sintezlash esa elementlar o`rtasidagi integral belgilarga asoslanadi. Butunni turli
belgilarga tayangan holda mayda bo`laklarga bo`lish mumkin. Ma`lum bir belgiga
asosan har qaysi bo`linish barcha elementlarni o`z ichiga olishi kerak. Masalan,
49
o`zbek tilida undoshlarning jarangli-jarangsiz belgisiga ko`ra bo`linishi barcha
undoshlarni o`z ichiga olsa, paydo bo`lish o`rniga ko`ra bo`linishi ham barcha
undoshlarni o`z ichiga olishi kerak.
Hozirgi o`zbek adabiy tili fonologik sistemasida so`z va morfema tarkibidagi
shu sistemaga kiruvchi elemenlarning farqlovchi belgilarga ko`ra olti unli va yigirma
to`rt undosh fonema ajratiladi.
Dostları ilə paylaş: | 
