°збекистон республикаси ·ишло·
-Mavzu: O‘ZGARUVCHANLIК QONUNIYATLARI. MODIFIКASION
Yüklə 0,92 Mb. Pdf görüntüsü
|
| 13-Mavzu: O‘ZGARUVCHANLIК QONUNIYATLARI. MODIFIКASION
VA MUTASION O‘ZGARUVCHANLIК. Reja.
1. O‘zgaruvchanlik xillari va o‘rganish usullari. 2. Mutasion o‘zgaruvchanlik. 3. Irsiy o‘zgaruvchanlikda gomologik qatorlar qonuni. 4. Modifikasion (fenotipik) o‘zgaruvchanlik. Adabiyotlar. 1, 2, 4, 5, 7, 10, 13. O‘zgaruvchanlik deyilganda barcha tirik mavjudodlarning o‘zgarishi tushuniladi. O‘zgaruvchanlik tufayli organizmda yangi belgi va xususiyatlar paydo bo‘ladi,yoki qandaydir bor bo‘lgan belgi yo‘qoladi. Har bir populyasiyada ayrim organizmlar har xil belgilari bilan va xususiyatlari bilan bir-biridan farq qilib turadi. Bitta turga kiruvchi organizmlar o‘rtasidagi farq uning genotipining o‘zgarishi bilan yoki tashqi muhit ta’sirida yuzaga chiqishi mumkin.Shunga ko‘ra, o‘zgaruvchanlik ikkiga ya’ni irsiy va irsiy bo‘lmaganga ajratiladi.Irsiy o‘zgaruvchanlik genotipining o‘zgarishi natijasida sodir bo‘lganligi uchun bu o‘zgaruvchanlikni genotipik o‘zgaruvchanlik ham deyiladi. Genotipik o‘zgaruvchanlik ikki xil bo‘ladi; kombinativ, mutasion. Кombinativ o‘zgaruvchanlik uch xil yo‘lda hosil bo‘lishi mumkin.Shundan ikki yo‘li meyoz jarayoniga bog‘liq bo‘lib,gomologik xromosomalarning o‘zaro chalkashuvi va anafazada ota-ona xromosomalarining qutblarga tasodifiy ravishda ajralishi natijasida sodir bo‘ladi. Uchinchi yo‘li esa urug‘lanish jarayonida tuxum hujayrani qaysi urug‘ hujayra urug‘lantirishga bog‘liq. Mutasion o‘zgaruvchanlik organizm genlari va xromosomalarining sifat va son jihatidan o‘zgarishi
46
natijasida yuzaga keladi. Irsiy bo‘lmagan o‘zgaruvchanlikda esa genotipda o‘zgarish sodir bo‘lmasdan faqat fenotip o‘zgaradi.Shuning uchun bu o‘zgaruvchanlikni fenotipik o‘zgaruvchanlik ham deyiladi. O‘zgaruvchanlikni o‘rganishda oliy matematikaning bir bo‘limi bo‘lgan variasion statistika qo‘llaniladi.Variasion statistikaning nazariy asosi katta raqamlar va ehtimollar nazariyasidir. O‘zgaruvchanlik xillari. O‘zgaruvchanlik
mutasion
mutasiyalari tushib ortib poli- aneup- xromoso- bitta qolish ketish ploidiya loidiya malararo xromo- lik lik somada gaploidiya almashib qolishlik simmetrik assimmetrik inversiya yetishmov- ortib ke- translokasiya translokasiya chilik tishlik (delesiya) (duplikasiya) Bu usul yordamida har xil populyasiyalarda (zot, poda, liniya va oila) belgilarning o‘zgaruvchanlik darajasi,belgilarning o‘rtacha qiymatlari, belgilarning o‘zaro bog‘liqligi va naslga berilish darajalari aniqlanishi mumkin. Bundan tashqari bu usul yordamida belgilarga allel bo‘lmagan dominant genlar ta‘siri, allel genlarning o‘zaro ta‘siri, o‘rtacha naslga berilishi, o‘ta dominantlik va boshqa ta’sirlar o‘rganiladi. Biometrik usul o‘zgaruvchan belgilar bilan ish ko‘radi. Belgilar, o‘z navbatida, miqdor va sifat belgilariga bo‘linadi. Miqdor belgilar o‘lchash va hisoblash yordamida o‘rganilib, raqam-lar bilan ko‘rsatiladi. Sifat belgilarga hayvonlar rangi, shox va quloqlar shakli va boshqalar kiradi. Sifat belgilari so‘z bilan ifodalanadi. Mutasiya degan tushunchani fanga birinchi bo‘lib Gollandiyalik genetik G.De-Friz kiritdi. U ko‘p yillar davomida o‘simliklarda uchraydigan mutasiyalarni o‘rgandi. Кuzatishlarni xulosalab, 1901- 1903 yillari o‘zining mutasion ta’limotini yaratdi.Uning ta’rifiga ko‘ra mutasiya - bu irsiy belgilarning keskin o‘zgarish hodisasidir. Ushbu mutasion ta’limotda ilgari surilgan g‘oyalar quyidagilardir: 1) mutasiyalar to‘satdan paydo bo‘ladi: 2) mutasiya natijasida 47
hosil bo‘lgan yangi belgilar turg‘undir: 3) mutasiyalar irsiy bo‘lmagan o‘zgaruvchanlikdan farqi o‘laroq, o‘zgaruvchanlikning o‘rtamiyona shakli tevaragida uzluksiz qator-hosil qilmaydi. Chunki mutasiya natijasida sifat jihatidan o‘zgarish sodir bo‘ladi. 4) mutasiyalar har xil ko‘rinishda paydo bo‘lib, foydali va zararli bo‘lishi mumkin: 5) mutasiyalarning uchrash ehtimoli o‘rganilgan organizmlar soniga bog‘liq: 6) o‘xshash mutasiyalar bir necha marta paydo bo‘lishi mumkin. Mutasiyalarning quyidagi xillari mavjud. I.Genomning o‘zgarish xususiyatiga qarab;
Yüklə 0,92 Mb. Dostları ilə paylaş:
|