°збекистон республикаси ·ишло·
Yüklə 0,92 Mb. Pdf görüntüsü
|
| O.Everi tajribasi. Pnevmakok bakteriyalarning 2 xili streptomisinga
chidamli va chidamsiz shtammlari ustida tajriba olib bordi. O.Everi tajribasi bakteriyalarda qanday modda irsiy xususiyatni (transformasiyaga sabab bo‘lganini) o‘zgartirganini aniqlab berdi. Laboratoriya sharoitida probirkada streptomisinga chidamli bakteriyalarni parchalab, uning DNК moddasi ajratib olindi. Olingan toza DNК chidamsiz bakteriyalar o‘sayotgan muhitga o‘tkazildi va kuzatib borildi. Кuzatishlar shuni ko‘rsatadiki, streptomisinga chidamli bakteriyalar DNК moddasi ta’sirida, ikkinchi probirkada o‘sayotgan chidamsiz bakteriyalar shtammi antibiotikka chidamli bo‘lib qolgan. O.Everining bu tajribasi DNК-ni irsiyatga to‘g‘ridan-to‘g‘ri aloqasi borligini isbotladi. Bu hodisa irsiyat va o‘zgaruvchanlik qonuniyatlarini molekulyar darajada o‘rganishga asos soldi.
19
Streptomisinga chidamli bakteriya DNК moddasi
Chidamli bakteriya DNК si chidamsiz bakteriyaga qo‘shilgan
Irsiyati o‘zgar-gan bakteriya hosil bo‘lgan
Irsiy moddani bir bakteriya shtammidan ikkinchisiga o‘tkazish xususiyati transduksiya hodisasi deyiladi. DNК hujayraning asosiy irsiy moddasi ekanligi keyinchalik bakteriofaglar hayotini o‘rganishda ham kuzatildi. Bakteriyani kasallantiruvchi viruslar bakteriofaglar (fag) deyiladi. Faglar bakteriya tanasiga yopishib olib, uning ichiga o‘zini DNК moddasini kiritadi. Bakteriya ichiga kirgan virus DNК-si o‘zidan ko‘payadi. Bakteriya DNК-si parchalanib ketadi va hujayra ichida qolgan virus DNК-si ta’sirida bakteriya hususiyati o‘zgaradi. Bakteriya ichida ko‘paygan viruslar tashqariga chiqa boshlaydi va yana boshqa bakteriyalarni zararlaydi. Virus bakteriya ichidan chiqishda bakteriya xromosomasini bir bo‘lakchasini o‘ziga biriktirib olib boshqa hujayraga ham olib o‘tishi yuz beradi. Bu hodisa transduksiya deyiladi. 3. Irsiyatning moddiy asoslarini o‘rganish barcha tirik organizmlarda DNК borligini ko‘rsatadi, faqat ayrim viruslar tarkibida RNК uchraydi. Elektron mikroskopida olingan mikrofotografiyada DNК molekulasi uzun ipsimon shaklda ko‘rinadi, uni parchalanishidan: azotli asos, uglevod-dezoksiriboza va fosfor kislotasi ajralib chiqadi. DNК molekulasida azotli asoslardan 4 xil nukleotidlar: adenin va guanin (purin hosilalari), sitozin va timin(pirimidin hosilalari) qatnashadi. Demak DNК molekulasi ko‘p marta takrorlanuvchi elementar zarrachalar - nukleotidlardan iborat. Nuklein kislota degan nom lotincha «nukleus», ya’ni yadro so‘zidan olingan bo‘lib, ular yadroda topilgan. Hujayra tarkibida 2 xil nuklein kislota DNК va RNК ma’lum bo‘lib, DNК deyarli hujayra yadrosida, RNК esa yadroda ham, sitoplazma tarkibida ham uchraydi. Nuklein kislotalarning biologik ahamiyati muhim bo‘lib, ular hujayrada oqsillarni sintezlanishida asosiy vazifani bajaradi. Ribonuklein kislota -RNК molekulasi DNК ga nisbatan ikki marta kichik bo‘lib 1 zanjirdan iborat. Uning tarkibi ham o‘xshash bo‘lib: azotli asos, uglevod (riboza) va fosfor kislotasidan tuzilgan. RNК tarkibida ham A, S, G nukleotidlari bo‘lib, ammo timin uchramaydi, uning o‘rnida urasil -U bor. Hujayrada 3 xil RNК uchraydi: axborot-A-RNК,transport-T-RNК,ribosomal-R-RNК. 4) DNК -ning bir zanjirdagi nukleotidlar tarkibi ikkinchi zanjirdagi nukleotidlar tarkibiga qat’iyan bog‘liq va ma’lum tartibda joylashadi. Bir zanjirda A joylashgan bo‘lsa, uning ro‘parasida, ikkinchi zanjirda T bo‘ladi; bir zanjirda G joylashgan bo‘lsa, ikkinchi zanjirda hamisha S bo‘ladi. Shunday qilib, A-T va G-S juftida nukleotidlarning biri go‘yo ikkinchisini to‘ldiradi. Bu to‘ldirish prinsipi hujayra bo‘linganda yangi DNК molekulalari qanday sintezlanishini tushunib olishga yordam beradi. Tadqiqotlar shuni ko‘rsatadiki, irsiy hossalarni ona hujayradan qiz hujayraga o‘tishi yangi DNК molekulasini 2 hissa ortishi – replikatsiyasiga asoslanadi. Hujayra bo‘linishidan oldin, undagi
20
DNК molekulalari ikki hissa ortadi, ya’ni replikasiya hodisasi ro‘y beradi. Buning natijasida DNК qo‘sh spirali zanjirida yozilgan axborotga asosan irsiy belgilarni keyingi hujayralarga berilishi amalga oshadi.
Yüklə 0,92 Mb. Dostları ilə paylaş:
|