Œзбекистон республикаси олий ва œрта

Tekshiruv savollari:

1. 
   Uzbekistonda demokratik jamiyat kurish kanday tamoyillarga asoslanadi ?
   
2. 
   “Demokratiya”, “demokratik davlat” deganda nimalarni tushunasiz?
   
3. 
   Uzbekistonda Konstitutsiyaga asosan davlat xokimiyati nechta kismlarga bulinadi?.
   
4. 
   Uzbekistonda Prezidentlik lavozimi kachon joriy etilgan va bu lavozimga birinchi marta kim saylangan ?
   
5. 
   Mamlakatimizda ijtimoiy-siyosiy jarayonlarining tub isloxot-larning ikkinchi boskichi kachon boshlangan va uning xususiyatlari nimadan iborat?
   
6. 
   Mamlakatimizda demokratik jarayonlarni chukurlashtirishning tamoyillari va ustivor yunalishlari nimadan iborat ?
   

15-mavzu: MUSTAKILLIK YILLARIDA UZBYeKISTONNING IKTISODIY, MA‘NAVIY, MADANIY TARAKKIYoTI.
Reja:
Uzbekiston Respublikasining bozor munosabatlarini shakllantirish tomon yul tutishi. “Uzbekiston modeli” va uning tamoyillari.
Davlat mulkini xususiylashtirish mexanizmining yaratilishi. Kup ukladli iktisodiyot va mulkdorlar sinfining shakllantirilishi. Iktisodiyotda agrar sektorning urni.
3. Mustakillik yillarida milliy-ma‘naviy va diniy kadriyatlarning tiklanishi.
4. Respublikada milliy istiklol mafkurasini shakllantirish jarayoni.
5.Uzbekistonda “Kadrlar tayyorlash milliy dasturi”ning kabul kilinishi va uning axamiyati.


Adabiyotlar:

1,2,3,4,5,6,7,8,9,11,13,15,16,44,64,78,88,99,102,113,114

Tayanch tushunchalar: Iktisodiy tarakkiyot, bozor munosabatlari, «Uzbek modeli» ning ishlab chikilishi, bozor munosabatlarining xukukiy jixatdan ta‘minlovchi konunlar, davlat mulkini xususiylashtirish, kup ukladli iktisodiyot, mulkdorlar sinfining shakllanishi, Agrar isloxatlar, Dexkon - fermer xujaligining vujudga kelishi, bozor infratuzilmasi, galla mustakilligi. Ma‘naviy meros, madaniy tarakkiyot, buyuk allomalar, buyuk siymolarning tavalludini nishonlash, Milliy kadriyatlarning tiklanishi, Ta‘lim isloxotlari, Milliy istiklol mafkurasi, Milliy goya. Ma‘naviy meros, madaniy tarakkiyot, buyuk allomalar, buyuk siymolarning tavalludini nishonlash, Milliy kadriyatlarning tiklanishi, Ta‘lim isloxotlari, Milliy istiklol mafkurasi, Milliy goya.

1. Uzbekiston davlat mustakilligiga erishganidan keyin umumbashariy jaxon tsivilizatsiyasining katta yuliga tushib oldi. Turli mamlakatlardagi bozor iktisodiyoti, u xox Amerika yoki Germaniyada bulsin, xox Yaponiya yoki Janubiy Koreyada bulsin, baribir umumiy konunlar buyicha rivojlanib borgan xolda xar biri uzining uziga xos xususiyatlariga xam ega bulgan. Bu xususiyatlar xujalikning tuzilishi va shart-sharoitlari, tabiati va iklimi, milliy rasm-rusumlari, an‘analari va milliy xarakteri orkali belgilanadi.

Uzbekistonda bozor munosabatlariga utishning uz yuli ishlab chikildi. Bu yulning asosiy koidalari I.Karimovning “Uzbekiston bozor munosabatlariga utishning uziga xos yuli” nomli asarida, respublika parlamentida kilgan ma‘ruza va nutklarida, mamlakat parlamenti kabul kilgan konunlarda bayon etib berilgan. Bu yulga, birinchidan, xalkaro tajriba asos kilib olindi.
Ikkinchidan, respublikaning xujalik imkoniyatlari, shart-sharoitlari, yakkaxokimlik tizimidan meros bulib kolgan muammolar xisobga olindi. Bizga sobik Ittifokdan murt, zaif, bir yoklama rivojlangan, paxta yakkaxokimligi va boy mineral-xomashyo resurslaridan nazoratsiz, ayovsiz foydalanish asosiga kurilgan iktisodiyot meros bulib kolgan edi.
Iktisodiy rivojlanishning xom ashyoviy yunalishini, xom ashyoni oddiy-sodda kayta ishlash kuvvatlarining ibtidoiy darajasini ishlab chikarishning chetdan keltiriladigan texnologik asbob-uskuna va butluvchi kismlarga butkul karamligini xisobga olsak, bu ogir merosning nokobil jixatlari yanada yorkin namoyon buladi.
Bu ogir merosning yana bir xususiyati - respublikaning yokilgi va galla masalasida markazga karamligida, un, shakar, gusht, sut maxsulotlari kabi eng muxim ozik-ovkat mollarining, boshka xalk iste‘moli tovarlarining, tayyor maxsulotlarning chetdan olib kelishlarida yakkol kurinadi.
Mamlakatimizdan katta mikdordagi-etishtirilgan paxta xosilining aksariyat xajmi moddiy boylik suv-tekinga tashib ketilar edi. Oltin, kimmatbaxo va rangli metallar, strategik axamiyatga ega materiallar, jaxon bozorida uta xaridorgir bulgan boshka kimmatbaxo maxsulotlarni ishlab chikarish va sotishdan keladigan foyda Uzbekiston xazinasiga tushmas edi.
Bunday vaziyat respublikada utkir ijtimoiy, ekologik muammolar xal etilmayotgan, nufuzi jadal sur‘atda usib borayotgan, axoli turmush darajasi jixatidan sobik SSSRda eng oxirgi urinlardan birida turgan paytda ruy berayotgani ayniksa achinarli edi. Masalan, 1990 yilda Rossiya va Ukrainada 30 foiz axolining daromadi tirikchilik utkazish uchun zarur bulgan eng kuyi darajadan kam bulgan bulsa, Uzbekistonda axolining 70 foizi shunday axvolda yashardi.
SHunday ulkan saloxiyatga ega bulgan mamlakatni kamsitadigan ogir axvolga solib kuyib, u konuniy xakli ravishda uziga karashli bulgan mablagni markazdan dotatsiya sifatida surab, aytishi mumkin-ki, yolvorib olishga majbur bulgan edi. Bozor iktisodiyotiga utishda ana shunday vaziyat inobatga olindi.
Uchinchidan, bozor iktisodiyotiga utish yulini belgilashda mamlakatimizning tarixan tarkib topgan milliy kadriyatlari, xususiyatlari, an‘analari va manfaatlari xisobga olindi.
Jaxon tajribasi shundan dalolat beradiki, uz davlatchiligini kulga kiritish, milliy va ijtimoiy ozodlikka erishish xech kaerda yengil va osonlikcha bulmagan. Mustakillikka erishgan xar bir mamlakat uz tarakkiyot yulini izlaydi. Yangi jamiyat barpo etishda uz andozasini ishlab chikishga intiladi. Ijtimoiy-iktisodiy va siyosiy vaziyat, odamlar urtasida tarkib topgan munosabatlar, ularning dunyokarashi, jumladan diniy e‘tikodi, ruxiyati va xulk-atvor normalari shuni takozo etadi. Dunyoda ijtimoiy tarakkiyot yulining turli variantlari mavjud. Turkiya, Janubiy Koreya, Shvetsiya modellari va boshkalar bunga misoldir. Bir kancha musulmon mamlakatlari va yangi industrial mamlakatlarning tajribasi xam shuni kursatadi. Ikkinchi jaxon urushdan keyin Yevropa mamlakatlari va Yaponiya xalk xujaligini kayta tiklash xam buning amaliy namunasidir.
Uzbekiston boshka davlatlar tarakkiyoti jaraenida tuplangan va respublika sharoitiga tadbik kilsa buladigan barcha ijobiy va makbul tajribalardan samarali foydalandi. Gap biron bir modelni, xatto u ijobiy natijalar bergan takdirda xam kur-kurona kuchirib olish tugrisida borayotgani yuk. Anik-ravshan vositalar va usullar kaysi mamlakat uchun muljallangan bulsa, usha mamlakatning uziga xos sharoitidagina ijobiy natija beradi.
Jaxon va uzimizning amaliyotimizdan olingan umumiy tajribani rad etmagan xolda Uzbekiston uz ijtimoiy-iktisodiy tarakkiyot yulini tanlab olish kat‘iy pozitsiyasida turdi.
Bu yulni Prezident I.Karimov - 1993 yildayok kuyidagicha ta‘riflagan edi: “Uzbekiston uchun uzi tanlab olgan yul ijtimoiy soxaga yunaltirilgan, respublikaning manfaatlariga, shart-sharoitlari va xususiyatlariga eng kup darajada mos keladigan bozor iktisodiyotini shakllantirishga karatilgandir.
Ayni mana shunday yul Uzbekiston xalkining munosib turmushini, uning xukuklari va erkinliklarini kafolatlashi, milliy an‘analari va madaniyatining kayta tiklanishi, insonni shaxs sifatida ma‘naviy, axlokiy kamol topishini ta‘minlashi mumkin” (I.Karimov, Uzbekiston: milliy istiklol, iktisod, siyosat, mafkura. t.1.- T., “Uzbekiston”, 1996, 290-bet).
Prezident I.Karimov mamlakatning dastlabki yillaridagi rivojlanish jarayonlarini chukur taxlil kilib, Uzbekistonda milliy davlat kurilishi va iktisodiyotni islox kilish dasturining uzagi sifatida kuyidagi beshta asosiy tamoyilni urtaga kuydi:
Birinchidan, iktisodiy isloxotlar xech kachon siyosat ortida kolmasligi kerak, u biror mafkuraga buysundirilishi xam mumkin emas. Buning ma‘nosi shuki, iktisodiyot siyosatdan ustun turishi kerak. Xam ichki, xam tashki iktisodiy munosabatlarni mafkuradan xoli kilish kerak;
Ikkinchidan, utish davrida davlat bosh isloxotchi bulishi lozim. U isloxotlarning ustuvor yunalishlarini belgilab berishi, uzgarishlar siyosatini ishlab chikishi va uni izchilliik bilan utkazishi shart;
Uchinchidan, konunlarga rioya etish ustuvor bulishi lozim. Buning ma‘nosi shuki, demokratik yul bilan kabul kilingan yangi Konstitutsiya va konunlarni xech istisnosiz, xamma xurmat kilishi va ularga ogishmay rioya etishi lozim;
Turtinchidan, axolining demografik tarkibini xisobga olgan xolda, kuchli ijtimoiy siyosat utkazish. Bozor munosabatlarini joriy etish bilan bir vaktda axolini ijtimoiy ximoyalash yuzasidan oldindan ta‘sirchan choralar kurilishi lozim. Bu bozor iktisodiyoti yulidagi eng dolzarb vazifa bulib keldi va bundan keyin xam shunday bulib koladi;
Beshinchidan, bozor iktisodiyotiga utishda ob‘ektiv iktisodiy konunlar talabalari xisobga olingan xolda, yakin utmishimtzdagi “inkilobiy sakrash”larsiz ya‘ni evolyutsion yul bilan puxta uylab, boskichma-boskich amalga oshirilishi kerak.
Ana shu muxim koidalar Uzbekistonning mustakil rivojla-nishi va tarakkiyot yuliga asos kilib olindi, yangi jamiyatga utish davrining negizini tashkil etdi, kolaversa, dunyo xamjamiyatida “Uzbek modeli” nomini oldi.
Ijtimoiy-siyosiy, iktisodiy va demografik vaziyat axolini ijtimoiy jixatdan kullab-kuvvatlashni, tashkiliy tuzilma isloxotlarini asta-sekinlik bilan utkazishga asoslangan vazmin, goyat puxta uylangan shu besh tamoyilga asoslangan iktisodiy siyosat yurgizishni takozo kildi.
SHuning uchun xam, iktisodiy isloxotlarning birinchi boskichida, eng avvalo, bozorga xos yangilanishlarning xukukiy negizi barpo etildi. Ishlab chikarish sur‘atining, axoli turmush darajasining keskin tushib ketishiga yul kuyilmadi, tulov xolati yaxshilandi, ishlab chikarish ustuvor tarmoklarini takomillashtirishga e‘tibor berildi.
Bu davrda mulk, korxonalar, ishbilarmonlik, tashki iktiisodiy faoliyat, banklar va bank faoliyati, mulkni davlat tasarrufidan chikarish va xususiylashtirish, xujalik jamiyatlari va birlashmalari tugrisida konunlar kabul kilindi. Isloxotlarning xukukiy asosini shakllantirish jarayonini ta‘minlovchi bir kancha Prezident Farmonlari va xukumat karorlari chikdi.
Prezident I.Karimov ishlab chikkan bozor munosabatlariga boskichma-boskich utish xakidagi tamoyillari vakt utgani sayin uzining xayotiy kiymatini, siyosiy kuchini kursatdi. Binobarin bular yetakchi tamoyillar sifatida tan olindi. Chunki ular iktisodiy isloxotlarning butun ichki mantikini, rivojlanish yulini va xarakterini belgilab berdi.
Uzbekistonning bozor munosabatlariga boskichma-boskich utishi bir tomondan, avvaldan meros bulib kolgan barcha ijobiy tajribalarni chukur uzlashtirish imkonini xamda ikkinchi tomondan, esa, islox kilishning asosiy boskichlarini anik ajratib berdi. Bu boskichlarning xar biri uchun anik maksadlarni, ularga erishish vositalarini belgilab olishga sharoit yaratdi.
1995 yilda Prezident I. Karimovning “Uzbekiiston iktisodiy isloxotlarni chukurlashtirish yulida” nomli kitobi nashrdan chikdi. Ushbu kitobda iktisodiyotni tubdan islox kilish tamoyillari va jamiyat tarakkiyotining boshka omillari yanada chukurrok, nazariy, ilmiy va xayotiy jixatdan asosli kilib bayon etilgan. Xususan, bozor munosabatlariga boskichma-boskich utishning Uzbekiston uchun afzalliklariga aloxida tuxtalgan. Jumladan, “bir boskich tamomlangandan keyingina zarur shart-sharoitlarni yaratib, yangi boskichga utish mumkin, - dedi I. Karimov. Xar bir boskichda tafakkurimizni ustirib, erishgan real natijalar bilan odamlarni yangi tuzumning afzalligiga ishontiribgina isloxatlarni oxirigacha amalga oshira olamiz. Iktisodiy strukturasi rivojlangan, samarali ijtimoiy munosabatlarga ega bulgan jamiyatni kura olamiz.
Xozir biz kerakli yondoshuvlarni, zarur ish maromini topdik, muayyan foydali tajriba orttirdik. Dastlabki yakunlarni chikarish, navbatdagi boskichning vazifalari va ustivor yunalishlarini belgilash zarur”(I.Karimov. Uzbekiston buyuk kelajak sari. T., “Uzbekiston”, 1998, ...-bet).
SHuni xisobga olgan I.Karimov uz kitobining ikkinchi kismida mamlakatni iktisodiy riivojlantirish borasidagi asosiy vazifalar-xususiylashtirish va rakobatchilik muxitini shakllantirish jarayonlarini chukurlashtirish, makroiktisodiy barkarorlikka erishish, milliy valyutani mustaxkamlash, ijtimoiy kafolatlari kuchli bulgan demokratik davlatni shakllantirish kabilarni belgilab berdi.
Keyinchalik, anikrogi 1997 yil da nashr etilgan “Uzbekiston XXI asr busagasida: xavfsizlikka taxdid, barkarorlik shartlari va tarakkiyot kafolatlari “nomli ilmiy-nazariy asarida I.Karimov isloxatlarning” Uzbek modeliga xos yangi tamoyillarni ishlab chikdi va mavjud jarayonlarni yanada chukurlashtirish yullarini kursatib berdi.
SHunday kilib, Prezident I.Karimov mustakillikning dastlabki kunlaridan boshlab yangi jamiyatga mos siyosiy va iktisodiy isloxotlar utkazish yullarini okilona kursatdi. Ayni paytda u jamiyatning bozor iktisodiyot munosabatlarga utish tamoyillarini ishlab chikdi, uni izchil amalga oshirish chora-tadbirlarini kurdi.
2. Iktisodiy isloxotlar tarkibida mulkni davlat tasarrufidan chikarish va xususiylashtirish yetakchi urinda turadi. Shu sababli xam mustakillikning birinchi yilidayok, ya‘ni 1991 yil 18 noyabrda Uzbekiston Respublikasi Oliy Kengashining VIII sessiyasida “Mulkni davlat tasarrufidan chikarish va xususiylashtirish tugrisida”gi Konun kabul kilingan edi. Unga kura xususiylashtirish va mulkchilik shakllarini uzgartirish maxsus dasturlar asosida amalga oshirilishi belgilandi.
Dasturga asosan dastlabki boskichda xususiylashtirish jarayoni umumiy uy-joy fondini, savdo, maxalliy sanoat, xizmat kursatish korxonalarini xamda kishlok xujalik maxsulotlarini tayyorlash tizimini uz ichiga oldi. Bu “kichik xususiylashtirish” deb nom oldi.
Bu jarayon 1994 yilda yakunlandi. Natijada 1992-1994 yilllarda 54 mingga yakin korxona va ob‘ekt davlatlar tasarrufidan chikarildi. 1994 yilda mamlakat yalpi ijtimoiy maxsulotining deyarli yarmi iktisodiyotning davlatga karashli bulmagan sektorida ishlab chikarildi, bu sektorda usha yili 4 millionga yakin kishi ish bilan band bulgan. Bir million kvartira yoki davlat uy-joy fondining 95 foizdan ortikrogi, xar uch kvartiraning bittasi egalariga imtiyozli shartlar bilan yoki bepul berildi. Urush faxriylari, ukituvchilar, tibbiyot xodimlari, ilmiy xodimlar va ijodiy ziyolilar kvartiralarining bepul egalari bulishdi.
Xakikatdan xam istiklolning uchinchi yili mustakil tarakiyot yulini tutish, jamiyatni tubdan uzgartirishi, bir xolatdan ikkinchi xolatga keskin burib yuborish davri buldi. Prezident I.Karimovning 1994 yil 21 yanvarda kabul kilgan “Iktisodiy isloxotlarni chukurlashtirish chora tadbirlari tugrisida”gi va 1994 yil 16 martdagi “Mulkni davlat tasarrufidan chikarish va xususiylashtirish jarayonini yanada rivojlantirishning ustivor yunalishlari tugrisida”gi tarixiy Farmonlari butun mamlakat tarakkiyotida muxim boskich buldi. Bu xujjatlar dunyo jamoatchiligi dikkatini xam uziga tortdi. Xususan, 1994 yil 21 yanvardagi Farmon e‘lon kilingandan bir xafta utar-utmas, Prezident I.Karimov Xel‘sinki Kengashga bordi. Kengashda I.Karimov mamlakat iktisodiy imkoniyatlari xususida gapirar ekan, dunyoning eng obruli davlat arboblari, siyosatchilari, iktisodchilari, muxbirlar Farmoniga yuksak baxo berdilar.
Ana shu Farmon asosida mamlakat xalk xujaligini islox kilinishning yangi tadbirlari ishlab chikildi va shu bois xususiylashtirishning uziga xos mexanizmi yaratildi. Jumladan, 1992 yilda tashkil etilgan Davlat mulkini boshkarish va xususiylashtirish Davlat kumitasi 1994 yilda Davlat mulkini boshkarish tadbirkorlikni kullab-kuvvatlash Davlat kumitasiga aylantirildi, uning raisi mamlakat Bosh vazirining urinbosari etib tayinlandi.
Mazkur Kumita zimmasiga bir kator muxim vazifalar: kup ukladli iktisodiyotni shakllantirishda yagona siyosatni amalga oshirish va tadbirkorlikni kullab-kuvvatlash: mulkni davlat tasarrufidan chikarishning ustuvor yunalishlarini belgilash va xususiylashtirish dasturini ishlab chikish; xususiy biznesning rivojlanishiga yordam kursatish va boshkalar yuklatildi.
Xususiylashtirish ishining xayotga tabora chukurrok kirib borgan sayin mazkur masala bilan shugullanuvchi tashkilotlarning makomini uzgartirish zarurati tugildi. Buni uz vaktida munosib baxolagan Prezident I.Karimov Davlat mulkini xususiylashtirish Davlat kumitasining viloyatlardagi bulinmalari raxbarlari makomini viloyat xokimlarining urin-bosarlari makomiga tenglashtirib kuydi. Bu uz-uzidan xususiylashtirish ishining davlat siyosati darajasiga kutarilgani, shu soxa raxbarlari mas‘uliyatining oshirilganligini, ularga kuprok imkoniyat yaratib berilganligini kursatdi.
1994 yildagi Prezident Farmonlari asosida xususiylashtirish jarayoni yana xam yangi pogonaga kutarildi. Mulkni davlat tasarrufidan chikarish va xususiylashtirishga doir 20 dan ortik davlat dasturi e‘lon kilindi. Bu dasturlarga asosan xalk xujaligidagi barcha soxa tarmoklarini ommaviy xususiylashtirish uchun imkon yaratildi, bu boradagi cheklashlar olib tashlandi. Masalan, Uzbekiston Respublikasi Vazirlar Maxkamasi tomonidan 1994 yil 29 martda tasdiklangan Davlat Dasturiga muvofik shu yilning uzida 5127 ob‘ekt xususiylashtirildi.
1995 yil xalk xujaligida ommaviy xususiylashtirish yili buldi. Yirik korxonalar xam davlat ixtiyoridan chikarila boshladi. Shu yili mashinasozlik kompleksiga karashli 89 ta korxona, 81 ta yokilgi energetika, 55 ta kurilish industriyasiga karashli, 114 ta transport, 68 ta uy-joy - kommunal xujaligi, 229 ta kayta ishlash korxonasi va 291 ta kurilish bilan boglik ob‘ektlar xususiylashtirildi. iktisodiyotning davlat sektori negizida mingdan ortik ochiik turdagi xissadorlik jamiyatlari, 6000 xususiy va oilaviy korxonalar vujudga keldi.
1998 yil 1 aprelga kelib aksariyat korxonalar xususiylashtirildi. Agar 1993 yilda jami korxonalarning 33,4 foizdan oritgi davlatga tegishli bulmagan korxona bulsa, 1994 yilda bu kursatgich 57,7 foizga, 1998 yilda esa 88,2 foizga yetdi.
Davlat mulkini xususiylashtirish natijasida mamlakatimizda kup ukladli iktisodiyot va urta mulkdorlar sinfi vujudga keldi. 1997 yil boshida xususiy va kichik korxonalar soni 100 mingdan oshib ketdi.
Dunyo xamjamiyati tomoniidan mamlakatimizda bozor iktisodiyoti asoslariga utish borasida olib borilayotgan isloxotlar uziga xos “Uzbek modeli” nomli bilan atalmokda. Yangi jamiyat kurishning bu modeli bugungi kunda xorijlik olimlar va siyosatchilarni kiziktirmokda. Bu yul Xamdustlik davlatlari orasida rivojlangan eng makbul, eng samarali yul deb tan olindi. Bundan 5-6 yil avval, Uzbekistonda amalga oshirilayotgan iktisodiy isloxotlarning muvaffakiyatiga shubxa bilan karagan siyosatchilar, iktisodchi olimlar xam bugun bizning tajribamizni urganmokdalar, ayrim jixatlarini uzlarida tadbik kilmokdalar.
Uzbekistondagi isloxotlar jarayoni bilan yakindan tanishib chikkan Finllyandiyalik iktisodchi olim Yarmo Eronen shunday dedi:
“Sobik ittifok respublikalari ichida bizni kuprok Uzbekiston tajribasi kiziktiradi. Chunki kiska vakt ichida “ Uzbek modeli” uzini okladi. Birinchi bulib sizlarda usish boshlandi. Sizlarga kushni davlatlarda bulganimda, ularda ayniksa, kishlok xujaligi ishlab chikarishi butunlay izdan chikkanini kurdim. Ekin maydonlari 50 % ga kamayib ketibdi. Xosildorlik esa undan xam kuprokka tushib ketgan. Chorvachilikda tuyok soni keskin kamaygan. Uzbekistonda esa umuman boshkacha manzara. Kishlok xujaligi utish davrining eng ogir yillarida xam bir maromda rivojlandi. Bu esa tanlangan yulning tugri ekanligidan dalolat beradi.” (“Uzbekiston iktisodiy axborotnomasi”, 1999 yil 9-son, 6-bet).
Albatta, bosib utilgan yulda turli muammolarga xam duch kelindi. Lekin, eng muximi, isloxotlarning umumiy strategiyasida sobit turgan xolda taktikada yul-yulakay tuzatishlar kiritib borilmokda. Uz vaktida konunlarning kabul kilinishi, zarur bulganda zudlik bilan kerakli tuzatishlarning kiritilishi, Prezident farmonlari va xukumat karorlarining kabul kilinishi orkali isloxotlarning xukukiy asoslari takomillashtirib borilishi kulga kiritilgan yutuklarga asos bulmokda.
Rossiyaning nufuzli “Vopros ekonomiki” jurnalining ta‘kidlashicha, xamdustlik davlatlarining aksariyatida sanoatdagi salbiy jarayonlarni tuxtatishga erishilmadi, aksincha, ular yana chukurlashib, tarmok urtasidagi nomutanosiblik oshdi. Fakat Uzbekistonda sanoat maxsuloti ishlab chikarish eng kam mikdorda kamaygan xolda, jiddiy tarkibiy uzgarishlar sodir bulganligi e‘tirof etildi. (“Vopros ekonomiki”, 1999 yil 1-son, 116 -bet)
Xakikatdan xam sanoat tarmoklari tarkibini statistik rakamlar orkali taxlil kilinsa, istiklol yillarida uzgarishlar kanchalik ulugvor ekanligi namoyon buladi. Ayniksa, uni sobik ittifok davridagi sanoat tuzilmasi bilan solishtirganda, kiska vakt ichida strukturaviy siyosatning amaliy natijalari, bunyodkorlik ishlarining salobati yorkinrok gavdalanadi.
Eski sanoat tizimida yongil sanoatning, anikrogi paxta tozalash sanoatining mavkei juda yukori edi. Aksariyat mintakalar sanoatida uning salmogi 70-80 foizni tashkil kilgan bulsa-da, katta xom ashyo resurslariga ega bulgan xududlarda yakuniy tayyor maxsulotlar ishlab chikarish yulga kuyilmagan edi . Uzbekistondagi ogir sanoat korxonalarining xammasi sobik markazga buysunganligi, ularning aksariyatida maxalliy xom-ashyo, axoli talab va extiyojlariga alokasi yuk maxsulotlar chikarishi, texnologik jixatdan mamlakatimiz xududidagi boshka sanoat korxonalari bilan boglik bulmagan.
Ishlab chikarilgan sanoat maxsuloti tarkibida xalk iste‘mol mollarining ulushi atigi 37,1 foizni tashkil kilganligi bois uzimizga kerakli iste‘mol tovarlarining aksariyat kismi chetdan keltirilar edi. Bunday ogir vaziyatda sanoatni kaytadan tiklash buyicha zarur chora tadbirlar kurilmaganida, ishlab chikarishning keskin tushub ketishi, sanoatda band axolining 300-400 ming nafari ishsiz kolishi mumkin edi.
Isloxotlarning dastlabki boskichidanok yokilgi-energetika majmuasining yukori sur‘atlari bilan rivojlanishini ta‘minlash, neft‘ va tabiiy gaz ishlab chikarish xamda ularni kayta ishlash xajmlarini oshirib borish xisobiga mamlakatimizning energetika mustakilligiga erishish vazifasi kuyildi.
CHunki Uzbekiston xududida neft‘ sanoatiga asos solinganiga bir asrdan oshganligiga karamasdan, biz uzimizning neft va neft maxsulotlariga bulan talabimizni ta‘minlay olmay kelar edik. 80- yillarda Respublikamizda xar yili chetdan 6 million tonna atrofida neft‘ maxsulotlari tashib kelingan. Mustakillik yillarining dastlabki yillarida mamlakatimizda valyuta tushumining asosiy manbai xisoblangan paxta tolasining 600 ming tonnasi Rossiyaga yokilga maxsulotlarga ayriboshlashga majbur bulindi.
Mamlakat, xalk takdirini Uzbekiston uzi xal kilish xukukini olgandan keyingi 4-5 yillar ichida yuz yillar davomida ruyobga chikmagan orzular amalga oshirildi. 1998 yilda 1991 yilga nisbatan neft kazib olish 2,7 barobar oshdi. Buxoro neftni kayta ishlash zavodi ishga tushurildi, bu nafakat mamlakatimiz neft mastakilligini ta‘minlab kolmasdan, balki xorijga yokilgi maxsulotlarini sotish imkonini tugdirdi. 1998 yilda eksport kilingan maxsulotlarning 7,9 foizini elektr energiya manbalari tashkil kildi.
Uzbekiston noyob yokilgi-energetika zaxirasiga ega: ya‘ni 2 trillion kubometr gaz, 160 dan ortik neft konlari mavjud. Bu zaxiralar neft gaz va gaz kondensati buyicha Uzbekiston extiyojini tula kondiribgina kolmay, shu bilan birga energiya manbalarini chet el bozoriga xam chikarishga imkon berdi.
Ubekistonning neft-gaz potentsiali asosini Kashkadaryo viloyati tashkil etadi. Bugungi kunda respublika buyicha kazib olinayotgan tabiiy gazning 88 foizi, neftning 92 foizi Kashkadaryo viloyati xissasiga tugri keladi. (“Xalk suzi”,2000 yil 29 iyul.) Xozirgacha topilgan neft zaxiralarning 70 foizi va gaz zaxiralarning 70 foizi shu mintakada joylashgan bulib, bulardan eng yirik gaz va gaz kondensati zaxiralari Shurtandadir.
Barpo etilayotgan Shurtan gaz-kimyo majmui mamlakat xalk xujaligida, umuman, iktisodiy saloxiyatimizning yuksalishida muxim axamiyatga ega. “SHurtan-gaz-kimyo” majmuasi kurilishi 1998 yil boshlarida boshlangan bulib, 2000 yil oxirida foydalanishga topshirilishi kuzda tutilgan. Kompleksning kuvvati: bir yilda 4,5 mlrd kubometr xom-ashyo gazni kayta ishlab, bundan 125 ming tonna polietilen, 137 ming tonna suyultirilgan gaz, 103 ming tonna gaz kondensati va 4,5 mlrd kubometr toza ( tovar ) gaz ishlab chikarishdan iboratdir. (“ Uzbekiston iktisodiy axborotnomasi”, 1999 yil, 1-2- soni, 3-4 betlar).
Korxona kurilishiga AKSH, Germaniya, Yaponiya, Italiya va boshka mamlakatlarning nufuzli kompaniyalari jalb etilgan bulib, 650 million AKSH dollari mikdoridagi sarmoya sarflanishi muljallangan. Bu ulkan sanoat korxonasi tula kuvvat bilan ishlay boshlagach, nafakat polietilen xom-ashyosi va plenka, ayni vaktda eksportbop va rakobotbardosh uy-ruzgor buyumlari, gaz va suv kuvurlari, texnik uskunalar kabi xalk xujaligi extiyojlari uchun zarur maxsulotlarni xam Uzzbekistonda tayyorlash imkoniyati sodir buladi.
Uzbekiston sanoatida mashinasozlik va metallni kayta ishlash tarmogining mavkei kun sayin ortib bormokda, ayniksa, uning tizimida avtomobilsozlikning tashkil topishi jiddiy tuzilmaviy uzgarishlar sodir bulishiga olib keldi. Bu sanoatda barkaror usishni taminlashning muxim omilidir.
Istoklolgacha oddiy velosiped ishlab chikarolmagan Uzbekiston Markaziy Osiyo davlatlari orasida birinchi, dunyoda 28-bulib avtomobil ishlab chikaradigan mamlakatga aylandi.
Endilikda yangi tarmok tizimida yillik kuvvati 200 ming yengil avtomobil ishlab chikarish kuvvatiga ega bulgan “Uz DEU avto”, avtobus va yuk mashinalari ishlab chikarishga ixtisoslashgan “Sam Kuchavto” kushma korxonalari faoliyat kursatmokda. Ularga butlovchi kismlar ishlab chikaruvchi undan ortik yangi korxonalar tashkil kilinib, samarali mexnat kilmokda. Mamlakatdagi 40 dan ortik korxonalar ular bilan xamkorlikda ishlamokda, avtomobilsozlik sanoatida 2000 yilga kelib 14 mingdan ortik ishchi va xizmatchi mexnat kilmokda.
Uzbekiston boshka sobik ittifok respublikalardan farkli ularok, ichki bozorni xorijdan sotib olingan mollar bilan tuldirishga emas, balki uzimizda eksportning urnini bosadigan maxsulotlarni ishlab chikarishni rivojlantirish yulidan bormokda. Xamdustlikdagi kator mamlakatlar valyuta zaxiralari va chet el kreditlarini ozik-ovkat maxsulotlari sotib olishga sarflayotgan bulsa, Uzbekistonda keng iste‘mol mollari ishlab chikaradigan zamonaviy texnologiyalarni olib kirish, kushma korxonalar tashkil kilish ustuvor vazifa deb belgilandi.
Iste‘mol mollarining eng zarur turlarini mamlakatda ishlab chikarish nafakat valyuta resurslarini tejashga, davlat iktisodiy xavfsizligini ta‘minlashga, balki maxsulot tannarxi tushurilishi orkali axolini ijtimoiy ximoya kilish imkonini berdi. “Uzbek modeli”ning uziga xos tomoni xam aynan shunda namoyon buldi.
Struktura siyosatining ustuvor yunalishlaridan biri sifatida axoli extiyoji uchun zarur bulgan maxsulotlarni mamlakatda ishlab chikarish yulga kuyildi. Natijada fakat oxirgi, ya‘ni 1998-1999 yillarda ozik-ovkat maxsulotlari va xalk iste‘mol mollarini import kilish 2 barobar, jumladan kandolot maxsulotlari 2 martaga, un va un maxsulotlari 5 xissa, alkogolli va alkogolsiz ichimliklar 17 martaga, kiyim-kechaklar 7 barobar, poyabzal 4 martaga kamaydi.
Bu uzgarishlar mamlakat iktisodiyoti uchun ustuvor xisoblangan boy tabiiy, kishlok xujaligi, mexnat resurslaridan samarali foydalanish xisobiga amalga oshirilmokda. Korxonalarni, ayniksa, kichik va urta korxonalarni zamonaviy xamda ixcham texnalogiya, eng yangi asbob-uskunalar bilan jixozlashga aloxida e‘tibor berilyapti.
Uzbekiston milliy iktisodiyotining muxim tarkibiy kismi xisoblangan kishlok xujaligidagi yutuklarda iktisodiy isloxotlar utkazish, kishlok ijtimoiy infratuzilmasining rivojlantirilish masalalariga katta axamiyat berilmokda. Chunki bu tarmokda yalpi ichki maxsulotlarning 30 foizi, mamlakat valyuta tushumlarining 55, axoli uchun kerakli ozik-ovkat maxsulotlarning 30 foizi shakllanadi. Utish davrida kishlok xujaligining bir me‘yorda ishlash jamiyat barkarorligini muxim omil va valyuta tushumlarining ishonchli manbai buldi.
Mustamlaka yillarda kishlok xujaligiining sobik markaz extiyojlardan kelib chikkan notugri ixtisoslashuvi natijasida katta tabiiy saloxiyat va imkoniyatlarga ega yurt uz xalkini uzi “boka olmay” koldi. Iste‘mol mollarining uchdan ikki kismi, donning 80 foizi chetdan olinib kelinardi. Xatto kishloklirmizga xam meva - sabzovot va chorvachilik maxsulotlarining ayrim turlari chetdan keltira boshlangan edi. Shu bois xam mamlakatimiz raxbari istiklolning dastlabki yillaridanok kishlok xujaligida tuzilmaviy uzgarishlarni amalga oshirish dan mustakilligiga erishish vazifasini kat‘iy kilib kuydi.
Bu tanlangan yul kiska vakt ichida uz natijasini berdi. Kishlok xujaliigida ozik-ovkat tarmoklarining ulushi ortdi. 1999 yilda 1991 yilga nisbatan bugdoy yetishtirish 6 barobar, xosildorlik 12,5 tsentnerdan 31,3 tsentnerga kutarildi. Ayrim viloyat, tumanlarda bu kursatgich 60-70 tsentnerni tashkil kildi. Gallachilik va dexkonchilikning boshka soxalarida Uzbekistonning “milliy texnologiyalari” yaratildi. Eng muximi, endilikda mamlakat uzini don va don maxsulotlari bilan tulik ta‘minlamokda. Mamlakatda chetdan kartoshka va chorvachilik maxsulotlarni kelishi deyarli tuxtatildi. Bularning xammasi iktisodiy mustakilligimizni mustaxkamlash borasida dadil kadam tashlanganligidan dalolat beradi.
Uzbekiston Respublikasi Oliy Majlisining XIV sessiyasida va ikkinchi chakirik Uzbekiston Respublikasi Oliy Majlisining birinchi sessiyasi (2000 yil yanvar)da Prezident I.Karimov jamiyat xayotining barcha jabxalarini, shu jumladan iktisodiyotni yanada erkinlashtirish (liberallashtirish) masalasiga aloxida tuxtalib utdi. Bu tasodifiy emas, albatta.
Tugri, bu borada ilgari xam katta ishlar amalga oshirilgandi. Bozor iktisodiyotiga utish yuli tanlangandan keyin mulkni davlat tasarrufidan chikarish va xususiylashtirish orkali iktisodiyotni erkinlashtirish jarayoniga keng yul ochilgan edi. Ammo bu masala 2000 yilga kelib yanada keskinrok kuyildi, uni xal etishning asosiy yunalishlari anikrok belgilandi.
Ishlab chikarishni erkinlashtirish iktisodiy adabiyotlarda xujalik sub‘ektlariining xususiy tashabbuskorligini kafolotlaydigan iktisodiy tartibotni ragbatlantirishdir deb ta‘riflanadi. Yulboshchimiz bu ta‘rifni yanada oydinlashtirib, davlatning boshkaruv rolini chegaralash, iktisodiyotning barcha soxalarida xususiy mulk mikyoslarni kengaytirish, mulkdorlarning mavkei va xukuklarini mustaxkamlash iktisodiyotni erkinlashtirishni anglatadi, deb ta‘kidladi.
Xakikatdan xam, iktisodiyotni erkinlashtirishni ta‘minlash ancha chukur mikdor va sifat uzgarishlari bilan boglik ijtimoiy- iktisodiy jarayon bulib, ayrimlar uylaganidek, individual bitimlar tuzish xukukini kengaytirsh ishlab chikarish vositalardan xususiy mulk sifatida foydalanishni ragbatlantirishdangina iborat emas. Bu jarayon sanoat tarakkiyoti yulini tutgan davlatlarning rasmiy iktisodiy siyosatiga aylangan.
Gap shundaki, erkin rakobat va xususiy mulk xujalik sub‘ektlarining erkin xarakati uz-uzidan barcha muammolarni xal eta olmaydi. Fakat davlatgina erkin rakobat doirasida shaxsiy tashabbus erkinligini kafolatlaydigan xukukiy tartibni ta‘minlay olishi mumkin. Bozor munosabatlari asosida rivojlanayotgan mamlakatlar evolyutsiyasi shuni kursatadiki, dalat fakatgina xujalik sub‘ektlari urtasida xakamlik bilan kanoatlanmaydi. Balki uning uzi xam soxibkorlik, tadbirkorlik bilan keng shugullanishi mumkin.
Uzbekistonda esa avval boshdanok asosiy xarakatlantiruvchi kuch sifatida iktisodiy faoliyatni boshkarish, isloxotlarni amalga oshirish kafolati davlatning zimmasiga yuklatildi. Utish davrida davlat iktisodiy barkarorlik va yuksalishning bosh omiliga aylandi. Bu shuni bildiradiki, iktisodiyotni erkinlashtirish va davlatning iktisodiy roli bir-birini inkor etadigan tushunchalar emas. Davlat iktisodiyotniing umumiy muvozanatini nazorat kilishga mas‘ul bulib, uni ta‘minlashi, konunlar chikarishi, ularga rioya kilinishiga erishishi va xujalik faoliyatining uz tabiatiga kura norentabel soxalarini moliyalashtirishi lozim. Demak bu yerda assosiy muammo davlat bilan xususiy tadbirkorlik urtasidagi munosabatni tugri belgilash, davlatning iktisodiy rolini anik chegaralash ustidadir.
Iktisodiyotni erkinlashtirish uch asosiy yunalishda amalga oshiriladi: a) iktisodiy xayotning xukukiy asosi-xususiylashtirish: b) iktisodiy tarakkiyot va texnologik yangilanishning yuragi-erkin soxibkorlik (tadbirkorlik); v) iktisodiy munosabatlarni boshkarish mexanizmi sifatida erkin rakobatni rivojlantirish. Agar bu yunalishlarda sezilarli uzgarishlar yuz bermas ekan, unda iktisodiyotni erkinlashtirish xakida gapirish kiyin.
Kayd etilgan yunalishlar buyicha mamlakatimizda bekiyos ishlar amalga oshirilganligi xech kimga sir emas. Bozor iktisodiyotiga utishni ta‘minlash yuzasidan kabul kilingan, xozir amal kilayotgan konunlar, farmonlar, rasmiy karorlar va me‘yoriy xujjatlarning aksariyat kismi xuddi ana shu yunalishlarni rivojlantirishiga karatilganligini eslab utishning uzi kifoya. 1998 yili yalpi ichki maxsulotning 64,5 foizi, sanoat maxsulotlari ishlab chikarishning 64.1, kishlok xujaligi yalpi maxsulotining 98,7, kurilish ishlarining 77,1, chakana tovar aylanmasining 95,3 foizini, axoliga pullik xizmat kursatishning yarmidan kuprogini nodavlat sektori berdi. Iktisodiyotda band bulganlarning turtdan uch kismi davlatdan tashkari sektor xissasiga tugri kelmokda.
Barcha mulk shaklidagi korxona va tashkilotlar urtasida kichik va urta biznes sub‘ektlarining xissasi 88 foizga yetdi. Ulardan 70 foizidan kuprogini mikrofirmalar tashkil etadi. Xususiy mulk shaklidagi korxonalar soni esa shu yilning boshida 85 mingtaga yetdi. Bu iktisodiyotning xamma tarmoklarini xisobga olganda, barcha mulk shakli va xujalik yuritish sub‘ektlarining 45 foizidan kuprogi, demakdir. Shunday kilib, iktisodiyotga rakobat va erkin soxibkorlik uchun zarur sharoit borgan sari kengaymokda. bozor iktisodiyoti sharoitida bu tabiiy xoldir. mamlakatimizda manopollashtirishdan chikarish, iktisodiyotni tarkibiy kayta kurish va davlat mulki ob‘ektlari xususiylashtiriish jarayoni bundan keyin xam davom etaveradi. Bu jarayonlarning xukukiy asoslari bizda allakachon yaratib kuyilgan. Dalat tasarrufidan chikarish va xususiylashtirish monopolistik faoliyatni cheklash, tovar bozorlarida monopolistik faoliyatni cheklash va rakobat tugrisida Uzbekiston Respublikasi konunlari kabul kilingan va ular amal kilmokda.
Kurinib turibdiki iktisodiy erkinlik nisbiy tushincha bulib, u uzgarib, kengayib, takomillashib boraveradi. Xatto erkin soxibkorlik asosiga kurilgan AKSHdek mamlakatda xam antimonopol konunlarga uzgartirishlar, kushimchalar kiritilib borilishi orkali iktisodiyotni liberallashtirish jarayoni tuxtovsiz rivojlanib kelmokda.
Iktisodiyotni erkinlashtirishning muxim kurinishlardan biri narxlarni liberallashtirishdir. Uzbekistonda iktisodiy isloxotlarni utkazishning muxim xususiyatlardan biri shu buldiki, narxlarni erkinlashtirish makroiktisodiy barkarorlikni ta‘minlash dasturining ajralmas kismi, deb xisoblandi. Va bu tadbir kat‘iy pul-kredit siyosati orkali amalga oshirildi. Aks xolda inflyatsiya surunkali va yukori tus olishi, xatto giperinflyatsiya (pulning boshkarib bulmaydigan darajadagi kadrsizlanishi)ga aylanishi mumkin edi. Tovar va xizmatlarning aloxida tor doirasini va “tabiiy monopoliya”ni xisobga olmaganda, asosan narxlarning erkinlashtirishga erishildi. “Tabiiy monopolistlar” ning maxsulotlari (elektr energiyasi, gaz, transport, kommunal xizmat va boshkalar)ga narx va tariflarni belgilash inflyatsiya sur‘atlari muvofik baxolar darajasini kayta kurish, ishlab chikarish rentabelligini cheklash yullari orkali boshkarildi. Xozirning uzida xam bir kator tovar va xizmatlar dalat tomonidan dotatsiyalashtirilmokda.
Ishlab chikarish monopoliyasi tarixan yukori bulib kelgan mamlakatda narxlarning birdaniga erkinlashtirilishi tovar va xizmatlarni taklif kiluvchilar tomonidan narxlarni sun‘iy oshirib yuborishi xavfini tugdirishi tabiiy. Monopolizm sharoitida iste‘molchida tanlash imkoniyati umuman bulmaydi.
Agar monopolizm xukmron bulgan joyda ishlab chikaruvchining aytgani aytgan bulsa, rakobat bor joyda iste‘molchining degani degan. Shuning uchun xam antimonopol siyosatning ishlab chikilishi va yurgizilishi bozorga utishda institutsional isloxotlarning muxim bulagi xisoblanadi.
Tashki iktisodiy faoliyatni erkinlashtirish bozor munosabatlarini chukurlashtirishni ragbatlantiribgina kolmasdan, balki umumiy ikktisodiyotni erkinlashtirishga xam uz ta‘sirini utkazadi.
Kupgina mamlakatlarning iktisodiy usishi tashki iktisodiy faoliyatni erkinlashtirish natiijasida tezlashdi. Tashki savdoni erkinlashtirish boshka soxalardagi isloxotlarni chukurlashtirishi tufayli kator mamlakatlarni tanglikdan olib chikib ketganini kupchilik biladi.
Uzbekiston iktisodiyoti tashki bozorga u kadar boglik bulmasa-da, mamlakatimizning borgan sari jaxon xujalik tizimi bilan uygunlashayotgani ularning milliy iktisodiyot tarakkiyotiga ta‘siri imkoniyatini oshirmokda.
Tashki iktisodiy faoliyatni erkinlashtirish Uzbekiston tashki iktisodiy alokalarnining jugrofiy yunalishini tashkariga mol chikarish va tashkaridan mol kiritish tarkibini jiddiy takomillashtirishga olib keldi. Keyingi yillarda Uzbekiston tashki iktisodiy alokalarnining rivojlangan mamlakatlarga karatilganligi tamoyili yakkol kuzga tashlanmokda. SSSR kulagandan keyin Uzbekiston tashki savdo oborotidagi sobik ittifokchi mamlakatlarning xissasi kariyib 80 foizdan 28 foizgacha kiskardi. Uzbekiston jaxondagi tarakkiy etgan mamlakatlar bozorida uz mavkeini mustakamlamokda. Bugun mamlakatimizning asosiy tashki savdo xamkorlari Koreya, Buyuk Britaniya, Shveytsariya, Germaniya, AKSH, Turkiya, Bel‘giya, Frantsiya va Italiyalardir. Uzbekiston tashki savdosi xajmining 66 foizi Yevropa davlatlariga tugri kelmokda.
Uzbekistonning eksport saloxiyatida paxta tolasi asosiy urinni egallashi ma‘lum. Shu bilan birga, energiya vositalari, turli xil metallar, mashina va asbob uskunalar, xizmatlar, ozik-ovkat mollarini xam sanab utish urinli. Importda asosiy urinni mashinalar va asbob uskunalar tashkil etmokda-ki, bu mamlakatimiz xalk xujaligidagi zamonaviylashtirish va rekonstruktsiyalash, yangi texnik va texnologik jixozlash ishlarini jadal borayotganini bildiradi. Albatta, tashkariga mol chikarishning xomashyo turiga tezrok barxam berish, tayyor maxsulotni chikarishni va umuman eksport nomenklaturasini, ayniksa, uning xizmat kursatish turini kengaytirish muxim vazifalardandir.
Tashki iktisodiy alokalarni muxim muammolaridan yana biri mamlakat iktisodiyotiga chet el kapitalini jab etish xisoblanadi. Ma‘lumki, kuchli investitsiyasiz bozorni kayta kurish ishlarini tez va beiz utkazib bulmaydi. Chet el investitsiyasi iktisodiyotda chukur tarkibiy kayta kurishlar, ichki tovarlar rakobatbardoshligini oshirish, ishlab chikarishning pasayishini tuxtatish, makroiktisodiy barkarorlik va yuksalishni ta‘minlash uchun zarur.
Uzbekiston Respublikasining tashki iktisodiy faoliyati chet el investittsiyalari va chet ellik investorlar faoliyatining kafolotlari, erkin iktisodiy zonalar, xorijdan mablag jalb kilish, chet el investitsiyalari tugrisida maxsus konunlar kabul kilingan. Bu uz samarasini bermokda. 1999 yilning boshida respublikamizda ruyxatdan utgan kushma korxonalar soni 3,6 mingga yetdi. Ularning yarmidan kuprogi bugun maxsulot bermokda. Kushma korxonalarning 40 foiziga yakinrogi sanoat soxasida faoliyat kursatmokda. Ishlab chikarishning bu turini rivojlantirish chet el investitsiyasini kiritishning muxim omillardan biridir. Xozirgi paytda chet el investitsiya va kreditlari barcha investitsiyalarning 20 foizini tashkil etmokda. Chet eldan keltirilayotgan sarmoyalarning yarmidan kuprogini davlat mulkiga tegishli korxona va tashkilotlar, uchdan bir kismini esa kushma korxonalar uzlashtirmokda.
Xulosa kilib aytganda, iktisodiyotnierkinlashtirishjarayonini boskichma-boskich takomillashtirib bormasdan turib, milliy iktisodiyotning usishini ta‘minlash xam, jaxon xujalik tizimi bilan yakindan uygunlashish xam kiyin. Bugun tsivilizatsiyali iktisodiyotga erishishning asosiy yuli shudir.
3. Mustakillik sharofati ila Uzbekiston ma‘naviy xayoti, madaniy tarakkiyoti uchun yangi davr boshlandi. Istiklol tufayli xalkimiz ma‘naviyat zugumlaridan ozod buldi, erkin fikrga milliy, tiklanishga keng yul ochildi. Ma‘naviy xayotdagi tub sifat uzgarishlar xalkimiz ma‘naviy saloxiyatini mamlakatimizning ertangi porlok istikboli uchun, milliy uzligimiz va kadriyatlarimizning tiklanishi uchun va kolaversa milliy ongi va gururi, uygok vatanparvar insonni tarbiyalash uchun karatilgan. Prezidentimiz Karimov I.A. ta‘kidlaganidek: “Davlatimizning kanchalik tez ulgayishi, kuch-kuvvat ado etishi, dunyo xamjamiyatida uziga munosib urin egallashi, avvalombor, xalkimiz ma‘naviy saviyasi, gururi va faxri nechoglik yuksak bulishiga boglikdir. Ana shuni inobatga olgan xolda yangi jamiyat barpo etmokchi bulib, eng asosiy yunalishlardan biri sifatida xalkimiz tarixini, ma‘naviy kadriyatlarimizni tiklash vazifasini kuydik”. Darxakikat, mustakilligimizni dastlabki kunlaridanok xalkimizning kup asrlar mobaynida yaratgan goyat ulkan bebaxo ma‘naviy va madaniy merosini tiklash davlat siyosati darajasiga kutarilgan nixoyatda muxim vazifa sifatida karalib, keng kulamli jiddiy tadbirlar amalga oshirilmokda. Bu boradagi tarixiy ishlarning amalga oshirilishi yangi jamiyatimiz ma‘naviyati binosining kad rostlashiga muxim omil bulmokda. Natijada respublikamizda ma‘naviyat soxasining yangi tizimi vujdga kela boshladi. “Ma‘naviyat va ma‘rifat” jamoatchilik markazi, “Ta‘lim markazi”, “Uzbekkino”, “Uzbeknavo”, “Uzbekraks”, “Uzbekteatr”, “Uzbekmuzei”, Badiiy akademiya, Uzbek amaliy san‘at markazi, Milliy madaniy markazlar, Urta Osiyo madaniyat xodimlari assotsiatsiyasi kabi madaniy-ma‘rifiy tashkilotlar va kuplab jamgarmalarning tuzilishi respublika ma‘naviyati asosiy soxalarining tarkib topishi va rivojlanishiga zamin buldi.
Mustakillik yillarida Vatanimiz tarixini yoritish va urganish masalalariga aloxida e‘tibor berilmokda. Sovet davridagi sinfiylik yondashuv va xukmron kommunistik mafkura tayziki ostida takiklangan tarixiy mavzulardagi asarlar chop etilib, xalkimiz tarixini xolislik, xakkoniylik asosida tiklash va chukur, xar tomonlama tadkik kilishga kirishildi. Bu borada uzbek xalki va uzbek davlatchiligi tarixini, tariximizning boshka saxifalarini xolisona ilmiy asosda yoritish vazifalarini Prezident I.A. Karimov bir gurux tarixchilar bilan 1998 yil iyun oyida bulgan suxbati va Vazirlar Maxkamasining “Uzbekiston Respublikasi Fanlar Akademiyasi Tarix instituti faoliyatini takomillashtirish tugrisida”gi karorida belgilanishi aloxida axamiyat kasb etdi.
Mustakillikning dastlabki kunlaridanok dunyo tarakkiyotiga, jaxon tsivilizatsiyasiga katta xissa kushgan ajdodlarimiz - buyuk mutafakkirlar, davlat arboblari ma‘naviy merosini va xayotini urganish avj oldi. Jumladan, Imom Buxoriy, At-Termiziy, Axmad Yassaviy, Najmiddin Kubro, Baxovuddin Nakshband, Burxonuddin Rabguziy kabilarning asarlari chop etilishi milliy kadriyatlarimizni tiklashda katta yutuk buldi. Vatanimiz ozodligi yulida shaxid ketgan Abdulla Kodiriy, Chulpon, Fitrat, Bexbudiy, Usmon Nosir va boshka allomalarimizning xurmati uz joyiga kuyildi va ma‘naviy meroslari xalkimizga kaytarildi. Buyuk ajdodlarimiz tavalludlarining yirik sanalarini nishonlash xam xalkimizning ulugvor an‘analariga aylanmokda. Jumladan, istiklol yillarida Alisher Navoiy (1991), Zaxiriddin Bobur (1993), Baxovuddin Nakshband (1993), Abduxolik Gijduvoniy (1993), Feruz (1995) kabi buyuk ajdodlarimizning tavallud kunlari, shuningdek, Mirzo Ulugbekning 600 yillik (1994), Najmiddin Kubroning 850 yillik (1995), Amir Temurning 660 yillik (1996), Imom Buxoriyning 1225 yillik (1998) va Axmad Fargoniyning 1200 yillik (1998) yubileylariga boglik tadbirlar nafakat ulkamizda, balki YuNYeSKO orkali xalkaro doiralarda nishonlanishi vatandoshlarimizda milliy faxr tuygularini yuksaltirdi. Chulpon, Fitrat, Bexbudiy, Fayzulla Xujaev, Jaloliddin Manguberdi va boshka arboblarning yubileylarini utkazish yuzasidan kurilgan chora tadbirlar xam ma‘naviy xayotdagi muxim kadamlar buldi. Yosh avlodni ma‘naviy barkamollik ruxida tarbiyalashda “Alpomish” dostoni yaratilganligining 1000 yilligini nishonlash (1999) xam uz xissasini kushdi.
Respublika raxbariyati, eng avvalo xalkimizning extiyoji, orzu istaklarini xisobga olib, azaliy milliy bayramlarni tiklashga yangi istiklol bayramlarini xalkning kadimiy an‘analariga monand xolda shakllantirishga katta e‘tibor berdi. Masalan, Prezident farmonlari asosida “Navruz”, “Ramazon xayit”, “Kurbon xayit”lar konuniy nishonlana boshlandi. Undan tashkari, istiklol sharofati bilan “Mustakillik kuni”, “Konstitutsiya kuni” va “Murabbiylar kuni” bayramlari joriy etildi. Davlat tili xakidagi konun chikkan kun - 21 oktyabr tabiiy raviishda “Til bayrami”ga aylandi. Tilimizga Davlat makomining amalda kaytarilishi, uzbek tilida rasmiy idoraviy ish yuritish, boy adabiy-tarixiy merosimizni ukib urganish, milliy kadriyatlarni tiklash va izchil davom ettirish imkoniyatini berdi. Shuningdek, lotin yozuviga asoslangan uzbek alifbosining joriy etilishi mamlakatning xar tomonlama kamol topishi va jaxon komunikatsiyasi tizimiga kirish uchun ancha kulay shart-sharoit yaratib berdi.
Ma‘naviy-madaniy merosimizni tiklashda katta axamiyatga molik yana bir tadbirlardan biri olamshumul tarixiy me‘morchilik inshootlarining keng kulamda ta‘mirlanishi, jumladan Buxoro, Samarkand, Xiva, Termiz, Shaxrizabz kabi shaxarlarda xamda Kuva, Chelak tumanlarida tarixiy me‘moriy yodgorliklarning tiklanishi, Buxoro va Xiva kabi kadimiy shaxarlarining 2500 yilligini nishonlanish tantanalari, “Buyuk ipak yuli”ni tiklash borasidagi amaliy ishlar.
Mustakillikning ilk kunlaridanok dinga munosabat tubdan uzgarib, davlat va diniy tashkilotlar urtasidagi alokalarni tugri yulga kuyishga aloxida e‘tibor karatildi. Uzbekiston dunyoviy davlat, binobarin diniy tashkilotlar davlat va maktabdan ajratilgan. Din, shu jumladan islom dini xam xalkning dunyokarashi va ma‘naviy olamning mazmunini tashkil etadi. “Biz, - deydi I.A. Karimov, - uz millatimizni mana shu mukaddas dindan ayri xolda aslo tasavvur kila olmaymiz. Diniy kadriyatlar, islomiy tushunchalar xayotimizga shu kadar singib ketganki, ularsiz biz uzligimizni yukotamiz”. Diniy kadriyatlarning tiklanishi, eski machit va madrasalarning ta‘mirlanishi yangilarning barpo etilishi, diniy adabiyotlarning nashr etilishi, musulmonlarning Xaj va Umra amallarini ado etishi uchun davlat tomonidan imkoniyatlarning yaratilishi va boshka chora-tadbirlar respublikamizda vijdon erkinligini ta‘minlamokda. Kur‘oni Karimning va Xadislar tuplamining uzbek tiliga tarjima kilinishi va nashr kilinishi xam katta vokea buldi. Islom ta‘limoti va falsafasini keng urganish, uzbek xalkining diniy va madaniy merosini chukur tadkik etish maksadida 1995 yil Toshkentda Xalkaro islom tadkikot markazi tashkil etilib, unga ilmiy tekshirish instituti makomi berildi. 1999 yilda dinshunoslik asoslari, yunalishlarini, ilmiy-tadkikot tamoyillari, islom dini tarixi, falsafasi, ularning jamiyat xayotidagi urni bilan boglik masalalarni xamda zamonaviy fanlarni uzlashtirgan yukori malakali kadrlar tayyorlash maksadida Toshkent Islom Universiteti tashkil etildi.
Umuman olganda, xozir Uzbekistonda 20 ortik diniy konfessiyalar majud bulib, turli dinlarga e‘tikod kiluvchilar uzaro tinch-totuv yashamokdalar. Buning zamirida davlat va din urtasidagi munosabatlarni belgilovchi tamoyillar katta axamiyat kasb etadi. Ular kuyidagilardan iborat: 1) dindorlarni diniy tuygularini ximoya kilish; 2) diniy e‘tikodlarni fukorolarning yoki ular uyushmalarining xususiy ishi deb tan olish; 3) diniy karashlarga amal kiluvchilar va kilmaydiganlarning xukuklarini teng kafolatlash xamda ularni ta‘kib kilishga yul kuymaslik; 4) dindan buzgunchilik maksadlarida foydalanishga yul kuyib bermasligini e‘tirof etish; 5) diniy davlatlar bilan xokimiyat uchun kurashga siyosat, iktisodiyot, konunchilikka aralashishga yul kuymaslik; 6) ma‘naviy tiklanish, umuminsoniy kadriyatlarni karor toptirishda diniy uyushmalar bilan xamkorlik kilish.
Lekin shuni xam e‘tirof etishimiz kerakki, sunggi paytlardan dinimizdan garazli maksadlari uchun foydalanuvchilar paydo bula boshladi. Ular xorijdan yurtimizga kirib kelgan turli xil buzgunchi okimlar, din nikobi ostida uz shaxsiy manfaatini kuzlovchi kimsalardir. Bizning fukorolarimiz, ayniksa yoshlarimiz “xakikiy” va “soxta” dindorlik nima ekanligini anik tasavvur kilishlari lozim. Uzlarini chin musulmon, din uchun kurashuvchi deb xisoblaydigan vaxxobiylar, xizbut taxrirchilar xalkimizga mudxish tasavvurlarnii kabul kilishni istaydigan terrorchilarni, jangarilarni vujudga keltirishga urinadilar. Ba‘zi ekstremistik guruxlarning jinoiy xarakatlarini yukori kurinishi bulganligini - 1999 yil 16 fevralda Toshkentda ruy bergan vokealar misolida kurish mumkin. Akidaparastlarning tinch xayotimizga solishi mumkin bulgan taxdidlarni oldini olish uchun mafkuraviy, madaniy, ma‘rifiy tarbiyaviy ishlarni izchil ravishda olib borish zamon talabi bulmokda. Din siyosat emas, balki imon, e‘tikod ekanligini unutmagan xolda, diniy axlokiy kadriyatlardan, islom dinida mavjud bulgan imkoniyatlardan mustakilligimizni mustaxkamlashda okilona ijodiy foydalanish, turli madaniyatlarnig yonma-yon tinch yashash, ekstrimizm, fundamentalizm xavfini oldini olish uchun respublikamizda zarur tadbirlar amalga oshirilmokda.
4. Uzbekiston mustakillika erishgan kundan boshlab milliy goya, milliy istiklol mafkurasi masalalarini xakikiy ilmiy nazardan ishlash, tadkik etish dolzarb masala bulib kelmokda. Milliy mafkura yaratishni takozo etuvchi sabablar - bu, bir tomondan, shuro zamonida totalitar tuzum manfaatlarini ximoya kiladigan kommunistik mafkuradan butunlay voz kechishi va shuro davridan meros kolgan bir kolipda fikrlash illatidan tezrok xalos bulish, odamlar tafakkur tarzi va dunyokarashni kommunistik akidalar kishanidan ozod kilish demokratik tamoyillar, konunning ustuvorligiga xurmat tuygusini kamol toptirish: Ikkinchi tomondan mafkuraviy bushlikka yul kuymaslik, millat sifatida uzligimizni anglash, yakdil va xamjixatligimizni ta‘minlash shuningdek, bu xamjixatlikka karshi karatilgan xar kanday yot mafkuraviy tazyiklarning oldini olish, ta‘bir joiz bulsa, uziga xos mafkuraviy immunitet tizimini shakllantirish. Uchinchi tomondan, mustakilligimizning axamiyati va moxiyati mafkuraviy vositalar orkali xalkning ongiga yetkazish, oliy bir maksad ulugvor goyalar sari xalkni yakdillika, fidoyilikka, yaratuvchilikka safarbar kilish.
Milliy mafkuramizning mazmun-moxiyati, ufklari, uning asosiy tamoyillari davlatimiz raxbari asarlarida mukammal ifoda etilgan. Dastlab 1993 yil aprel oyida Prezident I.A.Karimov bir gurux adiblar bilan suxbat kilib, milliy istiklol goyasini ishlab chikish zaruriyatini asoslab berdi. Utgan davr mobaynida milliy mafkuraning xayotimizdagi urnini belgilash, uning ilmiy-nazariy asoslarini yaratish, mafkuraviy tarbiya yunalishlarini ishlab chikish, shu asosda jamiyatimizda ijtimoiy fikrni shakllantirishda bir kator tadbirlar amalga oshirildi. Birok bu tadbirlarni amalga oshirish jarayonida mafkura yaratish masalasi nakadar keng kamrovli ekanligini kursatdi. Darxakikat, bu vazifa bir-ikki yillik emas, balki millat butun umri davrida xal kiluvchi, yangi zamonaviy talablarni inobatga olib, takomillashib va boyib borishni takozo etuvchi jarayondir. Shu bois 2000 yil aprel oyida davlat raxbarimizning bir gurux olim va adiblar bilan navbatdagi uchrashuvda va “Fidokor” gazetasi muxbirining savollariga javoblarida (2000 y, iyun) endi milliy mafkuraning asosiy kontseptsiyasini ishlab chikarishga, nazariyadan amaliyotga utish kerakligiga aloxida e‘tibor berildi.
Milliy mafkura eng avvalo millatning yakin va uzok davriga muljallangan maksadini amalga oshirishda inson va jamiyatni xarakatga keltiruvchi millatning yaratuvchilik saloxiyatining goyaviy mazmuni bulgan, inson va jamiyat xayotining axlokiy-falsafiy nizomini tartibga soluvchi, milliy turmush tarzi va davlatchilik negizlarini mustaxkamlashga xizmat kiladigan goyaviy asoslardan iboratdir. Prezidentimiz milliy mafkuramiz ikki asosiga, birinchi navbatda, xalkimizning azaliy an‘analariga, udumlariga, tiliga, diniga, ruxiyatiga, bir suz bilan aytganda, milliy kadriyatlarimizga, xalkimizning dunyo karashi va tafakkuriga asoslanib, shu bilan birga, zamonaviy, umumbashariy, umuminsoniy yutuklardan oziklangan, ularni uziga kamrab olgan xolda, yurt tinchligi, Vatan ravnaki, xalk manfaati va farovonligi yulida xizmat kilmogi darkorligini ta‘kidladi.
Milliy mafkura kishilarda milliy madaniyatning, milliy ongning, milliy gururning usishi va rivojlanishga muxim axamiyat kasb etadi. Milliy mafkura fakat uzbek millatiga tegishli emas, balki respublikamizda istikomat kiluvchi barcha millat vakillarini mustakillikni mustaxkamlash, Uzbekistonni kelajakda buyuk davlatga aylantirish, inson xak-xukuklarini ximoya kilish, ijtimoiy adolatni, demokratiyani tula karor toptirish, jaxon xamjamiyatida uzimizga munosib obru-e‘tibor topishimiz, maksadlarga yunaltirilgan yagona bayrok, yagona birlashtiruvchi kuch sifatida karalmokda.
Ma‘lumki, bizning davlatimizda xech bir mafkura davlat mafkurasi sifatida urnatilishi mumkin emas. Milliy mafkura jamiyatimizdagi karashlar rang-barangligi, goyalar xilma-xilligini saklagan xolda, ularni bir-biri bilan kurashishga, baxslashuviga, xar kanday partiya, xarakat, xar kaysi inson, fukaroning uz fikrini erkin ifoda etish va uni ximoya kilishga ziyon va tazyik kursatmasligiga yunaltirilgan. Albatta, xozirgi kunda milliy mafkuramiz yaratilishining boshlangich davrini shoxidi bulyapmiz, ammo, eng asosiysi, odamlarning fikri tafakkuri, dunyokarashi uzgarib, milliy iftixor tuygusi shakllanmokda. Binobarin, eng kiyin ish inson mafkurasini uzgartirish. Milliy mafkura yoki goya kudrati ishontirish bilan belgilanadi. Shu bois kun tartibiga milliy mafkurani yaxlit ilmiy kontseptsiyaga solib, jamoatchilikka mos sodda, ommabop shaklda yetkazishdan iborat.
Mafkuraviy ishlarni amalda oshirishda ta‘lim-tarbiya masaslalari, ommaviy axborot vositalari, “Maxalla”, “Kamolot”, “Oila” kabi kator jamoatchilik tashkilotlarni ma‘naviy-madaniy markazlarning axamiyati juda katta. Ayniksa ta‘lim muassasalari ishi va ularda kullaniladigan darsliklar, kullanmalar mazmun-moxiyati milliy goya ruxi bilan sugorilsa uning ta‘sir doirasi kengayib boradi.
5. Istiklolning dastlabki kunlaridanok xalk ta‘limi tizimini jadal islox kilishga kirishildi. Bir kator ukuv yurtlarning makomi, dasturlari va ta‘lim uslublari butunlay uzgartirildi. Zamonaviy, shu paytgacha bulmagan eng zarur ixtisosliklar buyicha aloxida universitet va institutlar, jumladan, Mudofaa vazirliigi koshidagii xarbiy akademiya, Ichki ishlar vazirligi koshidagi Ichki ishlar akademiyasi, Bank moliya akademiyasi, Jaxon iktisodiyoti va diplomatiya universiteti, Toshkent aviatsiya instituti, Navoiy tog-konchilik instituti kabi unlab yangi ukuv muassasalari tashkil etildi. Abiturient va talabalarning bilim darajasini test va reyting asosida baxolashning ilgor usullari joriy etildi. Ilgor mamlakatlarning tajribalari asosida yangi tipdagi litsey va gimnaziyalar ochildi. Uzbekistonda gimnaziyadan tortib akademiyagacha bulgan zamonaviy, yangi ta‘lim tizimi vujudga keltirildi.
1997 yil ta‘lim tizimida katta burilish yuz berdi. Oliy Majlisning IX sessiyasi “Ta‘lim tugrisida”gi konun va u asosida “Kadrlar tayerlash dasturi”ni kabul kildi. Bular mamlakatimiz ravnaki va kelajagini belgilab beruvchi xujjatlar bulib, milliy tiklanishning ma‘naviy asosini tashkil kiladi. “Kadrlar tayyorlash milliy dasturi”ga milliy goyaning bir kismi deb karaladi. Chunonchi kadrlar tayerlash milliy modeliga asos solindi. Shaxs davlat va jamiyat, shuningdek fan va ishlab chikarish urtasida uzviy bogliklik bulishiga imkon tugildi.
Bu xujjatlar asosida Uzbekistonda 9 yillik umum ta‘limdan sung, 3 yillik akademik litsey yoki kasb-xunar kollejlarida ixtiyoriy-majburiy ta‘lim joriy etildi. Ta‘lim isloxotlari boskichma-boskich amalga oshirilmokda:
1 boskich - 1997-2000 yillarni uz ichiga olib, unda ta‘limning xukukiy-me‘yoriy, ilmiy-metodik, moddiy shart-sharoitlari yaratilmokda. Xozirgi kunga kelib uzluksiz ta‘limning tamomila yangi xukuiy-me‘yoriy negizi yaratildi, isloxotlarning samaradorligini aniklash maksadida monitoring tizimi joriy kilindi, davlat ta‘lim standartlari ishlab chikildi, dastur va darsliklarning yangi avlodi ishlab chikilmokda, pedagogik kadrlarni,ta‘lim muassasalarni atstattsiya va akkreditatsiyadan utkazish asoslari ishlab chikildi va x k .
2 boskichda-2001-2005 yillarda milliy dasturni tulik amalga oshirish kuzda tutilmokda.
3 boskichda - 2005 yilda undan keyingi yillarda tuplangan tajribalar asosida ta‘lim tizimini yanada takomillashtirish va rivojlantirish kuzda tutilgan.
Yosh avlodni tarbiyalash masalasi ustivor yunalish sifatida davlat siyosati darajasiga kutarilib, davlatimiz uz ichki iktisodiy imkoniyatlardan kelib chikkan xolda uni dastavval moddiy xixatdan kullab kuvvatlash maksadida tadbirlar ishlab chikilmokda.
Ta‘lim tizimiga kilinayotgan sarf-xarajatlar darajasi buyicha Uzbekiston jaxonning yetuk mamlakatlariga yakinlashib bormokda. Davlat tomonidan 1998 yilda ta‘lim soxasiga yalpi ichki maxsulotning 7,8 foizi mikdorida mablag ajratilgan bulsa, 1999 yilda-8,1 foiz mablag sarflandi. Bu esa fakatgina ikki yil mobaynida turli viloyatlarda 250 ta yangi tizimdagi akademik litsey va kasb-xunar kollejlarini tashkil etishga imkon berdi. Xususan Kashkadaryoda xam 1 ta akademik litsey va 9 ta kasb-xunar kolleji barpo etildi. Yoshlar xayoti bilan boglik muammolarga xam aloxida e‘tibor berilmokda. Ularning intellektual saloxiyatini oshirish, ma‘naviy jixatdan kullab-kuvvatlash, ijtimoiy ximoyalar, iste‘dodli va iktidorlilarni ragbatlantirish maksadida bir kancha jamgarmalar tashkil etildi. Jumladan, “Iste‘dod”, “Ulugbek”, “Kamolot”, “Umid”.
1997 yilda tashkil etilgan “Umid” jamgarmasining asosiy vazifasi iste‘dodli yoshlarni tanlash va ularni chet ellardagi nufuzli ukuv yurtlarida ta‘lim oldirish. Xorijiy mamlakatlarga ukish uchun nomzodlarni tanlashda dunyodagi mashxur tashkilotlar, jumladan, AKSYeLS, AYRYeKS, Britaniya Kengashi, DAAD, TASIS ishtirok etadilar. 1997-1999 yillarda “Umid” jamgarmasi orkali 700 nafardan ortikrok talaba yoshlar xorijga ukishga junatildi.SHu jumladan 30 nafar kashkadaryolik yoshlar xam.
Ta‘lim soxasini malakali professor va ukituvchilar bilan taminlash borasida 1997 yilda tashkil etilgan “Ustoz” jamgarmasi xam katta xissa kushmokda “Ustoz” jamgarmasi faoliyatini fakatgina bir yunalish, ya‘ni chet ellardagi yetakchi ukuv yurtlarida ukituvchilarning malakasini oshirish buyicha kilingan tadbirlar natijasida 1998 yilda 71 nafar ukituvchi xorijda malakasini oshirgan. 980 nafari Vatanimizda chet ellik mutaxasislar ishtirokida malaklarini oshirdilar. “ Ustoz “ grantiga sazovor bulgan 185 kishi AKSH va Isroilda malaka oshirib keldilar. Shubxasiz, ta‘lim soxasidagi bugungi kunlarda kilinayotgan tadbirlar mazkur tizimning samaradorligini oshirish, kelajakda mamlakatni yuksak malakali mutaxasislar bilan ta‘minlash imkonini beradi.
Xulosa kilib aytganda, mustakillik yillarida ma‘naviyat va madaniyatning yuksalishi, boyishi uzligimizni anglab olishga, milliy kadriyatlarimizni umuminsoniy kadriyatlar bilan uygunlantirishga yordam bermokda. Boz ustiga, ma‘naviy uzgarishlar millatni yagona bayrok ostida birlashtirishga xizmat kilishi bilan bugun jaxonda e‘tirof etilayotgan “uzbek modeli”ning xaraktlantiruvchi kuchlardan biriga aylanmokda. Chunki Islom Karimov asarlarida asoslangandek “uzbek modeli” boshka milliy modellardan fark kiladigan xususiyati va fakat iktisodiyot rivojlanishni emas, balki keng ma‘noda milliy tiklanishni, ijtimoiy va ma‘naviy tarakkiyotni xam uz ichiga oladi.