Zbekiston respublikasi raqamli texnologiyalar vazirligi muhammad al-xorazmiy nomidagi toshkent axborot texnologiyalari universiteti

CD – R (CD - Recordable). U CD-ROM ga o`xshash bo`lib, diskning o`lchami va yozish formati mosdir. Bu kompak diskka faqat bir marta yoziladi va cheksiz marta o`qiladi. Berilganlarni yozish uchun maxsus dasturi ta’minotdan foydalaniladi.
CD – RW (CD - ReWritable). Bu diskga ma’lumotlarni ko`p marotaba yozish mumkin bo`lib, shu bilan birga uning bo`sh joyiga boshqa ma’lumotni ham yozish mumkin. Bundan tashqari diksga to`liq qayta ma’lumot yozish mumkin bo`lib, undagi avvalgi ma’lumotlar yo`qotiladi. Bunda ham xuddi CD – R dagidek ma’lumotlarni yozish uchun maxsus dastur kerak.
DVD (Digital Video Disk) - diskdagi raqamli video yozuvlarni o`qish uchun mo`ljallangan qurilma. DVD – disklar CD-ROM ga o`xshash bo`lib, lekin DVD – diskning bir tomoniga 4,7 Gbaytgacha, ikkala tomoniga esa 9,4 Gbayigacha ma’lumot yozish mumkin. Agar ikkisloyli DVD – disk ishlatilsa, u holda uning bir tomoniga 8,5 Gbaytgacha, mos ravishda ikkala tomoniga 17 Gbaytgacha ma’lumot yozish mumkin bo`ladi. DVD – disklarga ma’lumotlarni qayta yozish mumkin.

Xotira qurilmalari faoliyati, elektronik ma'lumotlarni saqlash va qayta ishlatish uchun kerakli jarayonlardan iborat. Bu jarayonlar quyidagilardan tashkil topadi:

1. 
   Yozish (Write): Ma'lumotlar xotira qurilmasiga yoziladi. Yozish jarayonida, elektronik ma'lumotlar bitlar yordamida xotira qurilmasiga saqlanadi. Bu jarayon ma'lumotlarni saqlash, o'zgartirish va yangilash imkonini beradi.
   
2. 
   O'qish (Read): Ma'lumotlar xotira qurilmasidan o'qiladi. O'qish jarayonida, elektronik ma'lumotlar o'qish birlari yordamida o'qiladi va ularga kirish imkonini beradi. Bu jarayon ma'lumotlarni o'qish va ulardan foydalanishni ta'minlaydi.
   
3. 
   O'chirish (Erase): Xotira qurilmasidagi ma'lumotlar o'chiriladi. O'chirish jarayonida, xotira qurilmasidagi elektronik ma'lumotlar qayta yozishdan oldin o'chiriladi. Bu jarayon ma'lumotlarni tozalash va qayta ishlatish uchun xotira qurilmasini bo'shatish imkonini beradi.
   
4. 
   Qayta yozish (Rewrite): Ma'lumotlar o'chirishdan so'ng yangi ma'lumotlar bilan almashtiriladi. Qayta yozish jarayonida, o'chirilgan ma'lumotlar o'rniga yangi ma'lumotlar yoziladi. Bu jarayon ma'lumotlarni yangilash, o'zgartirish va qayta ishlatish imkonini beradi.
   

Xotira qurilmalari faoliyati elektronik ma'lumotlarni saqlab qolish va ulardan foydalanishda muhim rol o'ynaydi. Ushbu jarayonlar tashqi xotira qurilmalari turlariga (masalan, xotira kartalari, xotira disklari, flash-xotiralar) va ularning xususiyatlariga qarab o'zgaradi.

Xotira qurilmalarining tezkorligi, ma'lumotlarni saqlash, o'qish, yozish va qayta ishlash jarayonlarini tezkor va samarali amalga oshirishda muhim bir faktor hisoblanadi. Tezkorlik, ma'lumotlar bilan ishlash va ulardan foydalanishning efektivligini belgilaydi. Quyida xotira qurilmalarining tezkorligini ta'riflash mumkin:

1. 
   SSD (Solid-State Drive): SSD'lar tezkorlikda eng yuqori darajaga ega tashqi xotira qurilmalari hisoblanadi. Ular elektronik xotira qurilmalari bo'lib, noilarni ishlatmaydi. SSD'lar yuqori o'qish va yozish tezligi bilan ajralib turadi, bu esa ma'lumotlarga tezkor kirish va qaytarish imkonini beradi.
   
2. 
   NVMe (Non-Volatile Memory Express): NVMe tezligi bilan ajralib turadigan xotira qurilmalari interfeysi hisoblanadi. Bu interfeys SSD'lar uchun optimal tezkorlik va samarali ish ornatishni ta'minlaydi. NVMe interfeysi SSD'lar bilan ma'lumot almashishni optimallashtiradi va yuqori o'qish/yozish tezligini ta'minlaydi.
   
3. 
   RAM (Random Access Memory): RAM tezkorlikda muhim rol o'ynaydigan xotira qurilmalardan biridir. Bu xotira qurilmasi dasturlarni va ma'lumotlarni vaqtinchalik saqlash uchun ishlatiladi. RAM yuqori o'qish va yozish tezligi bilan ma'lumotlarga tezkor kirish vaqtini ta'minlaydi, shuningdek, dasturlar va amallar orasidagi almashishni tezlashtiradi.
   
4. 
   Cache xotirasi: Cache xotirasi tezkorlikni ta'minlashda muhim rol o'ynaydi. U yuqori tezkorlikda xotira qurilmasidir, kompyuter protsessorni va tashqi xotira qurilmalarni bir-biriga bog'lab turadi. Bu yordam bilan ma'lumotlarga tezkor kirish, qaytarish va almashish imkoniyatini ta'minlash mumkin.
   

Xotira qurilmalarining tezkorligi qurilma turi, interfeysi, o'qish/yozish tezligi va xotira qurilmasining xususiyatlari bilan bog'liq bo'ladi. Tezkorlikni oshirish uchun, yuqori o'qish va yozish tezligiga ega tashqi xotira qurilmalari tanlash, ularga tezkor interfeyslar (masalan, NVMe) bilan bog'liq bo'lish tavsiya qilinadi.