Zbekiston respublikasi raqamli texnologiyalar vazirligi

OʻZBEKISTON RESPUBLIKASI RAQAMLI TEXNOLOGIYALAR VAZIRLIGI
MUHAMMAD AL-XORAZMIY NOMIDAGI
TASHKENT AXBOROT TEXNOLOGIYALARI UNIVERSITETI
NUKUS FILIALI
“Telekommunikaciya va kasbiy ta’lim” fakulteti
“Axborot xavfsizligi” bakalavr yo‘nalishi 2-kurs kunduzgi bo’lim talabasi Orinbaev Sherzodning “Elektronika va sxemalar 2” fanidan



Mustaqil ishi
Mavzu: ‹‹ Signal turlari va ularni ifodalash. Signallarni spektor orqali ifodalash. DPF››



Topshirdi: Orinbaev Sh

Qabul qildi: Serjanov K

Nukus - 2023

Reja:
Kirish
Asosiy qism
§1. Signallar uzatish nazariyasi.
§2. Signal turlari va ularni ifodalash.
§3. Signallarni spektor orqali ifodalash. DPF
Xulosa
Foydalanilgan A’dabiyotlar

Kirish
Signallar, bir necha kommunikatsiya vositalari (telefonlar, radio tizimlari, televizorlar, internet hizmatlari va h.k.) orqali oʻtadigan elektrik sinali, toʻplamidir. Bundan tashqari, signallar radio astronomiya va boshqa koʻchma kommunikatsiya tizimlari uchun ham muhimdir.
Signallar turi va xususiyatlari tizim yaratuvchilari va ularga qulaylik koʻtaruvchi xizmat koʻrsatuvchilarning talab va ehtiyojlariga koʻra aniqlanadi. Baribir signallarning shakli, oʻlchami, frekans, kuch, toʻgarak, sugʻorilganlik va boshqa xususiyatlari mavjud boʻlishi mumkin.
Signallar ayniqsa qoʻllanuvchi zaryadli qurilmalarda (mobil telefonlar, planshet va noutbuklar, Bluetooth qurilmalari va h.k.) zarur boʻlgan bir qismini tashkil qiladi. Signallar mustaqil oʻziga xos oʻzgaruvchilarga (amplituda, frekansiya va boshqalar) ega boʻlishi mumkin.
Signallarning mavjudligi va xususiyatlari, ularning toʻliq aniqlanishiga va ularga mos talab va ehtiyojlariga bogʻliqdir.

§1. Signallar uzatish nazariyasi.
Signallarni uzatish nazariyasida signallarga ularning determinant funksiyalar orqali ifodalanuvchi nisbatan sodda matematik modellari bilan bir qatorda, signal va xalaqitlarga tasodifiy jarayon nuqtai nazaridan qaraladigan matematik modellardan ham foydalaniladi. Signal va xalaqitlarning tasodifiy jarayon shaklidagi matematik modellari signal qabul qilish qurilmalarining optimal strukturaviy sxemalari algoritmlarini yaratishda, signalni turli usullarda qabul qilishning potensial xalaqitbardoshligini aniqlashda, signallarni qayta tiklash bilan birga, turli aloqa tizimlarining axborot uzatish qobiliyatini aniqlash imkoniyatini beradi.
Shunday qilib, signallarni uzatish nazariyasi zamonaviy aloqa qurilmalari va tizimlarining rivojlanish yo‘nalishlarini ham ko‘rsatib beradi. Signallarni uzatish nazariyasining rivojlanishida V.A. Kotelnikov, Klod Shenon, R. Xartli, X. Naykvist, A.I. Berg, D.V. Ageyev, A.Ya. Xinchin, A.N. Kolmogorov, N. Viner, A. Valdlarning hissalari katta. Ular uzluksiz signallarni diskret shaklda uzatish, axborot miqdorini aniqlashning logorifmik birligi, signallarni bir-biridan chiziqli ajratish nazariyasi, potensial xalaqitbardoshlik nazariyasi, axborot nazariyasi, aloqa tizimiga ehtimollik nazariyasining tadbiqi, signal va xalaqitlarga korrelyatsion ishlov berish asoslarini yaratishgan.
Signallarni uzatish nazariyasi fani bakalavrlar tayyorlashda asosiy o‘rinlardan birini egallaydi va zamonaviy aloqa qurilmalari va tizimlarining tahlili va sintezi masalalaridan chuqur bilimlarga ega bo‘lishlarini ta’minlaydi. O‘quv qo‘llanmada elektr aloqa kanallari orqali xabarlar uzatishda foydalaniladigan signal turlari, ularning matematik modellari, aloqa qurilmalari asosiy qismlarining ishlash jarayoni va asosiy xarakteristikalari, analog, diskret va raqamli modulyatsiya turlari, detektorlar, signallarni shakllantirish va ularga ishlov berish, signallarni optimal kogerent va nokogerent qabul qilishda xalaqitbardoshlik, aloqa kanallarining axborot uzatish imkoniyatlari va ko‘p kanalli aloqa tizimlari masalalari yoritilgan. Ilm-fan, texnika va kundalik hayotimizda “axborot”, “xabar” va “signal” atamalaridan tez-tez foydalanib turamiz. Umuman axborot deganda biron-bir voqea, hodisa yoki ob’ektning holati haqidagi ma’lumotlar majmuasi tushuniladi. Axborotni saqlash, unga ishlov berish va uzatishda turli shartli belgilar (harflar, matematik belgilar, rasmlar, so‘zlar, turli shakldagi tebranishlar va boshqalar) dan, ya’ni axborotni boshqa ko‘rinishda ifodalash usullaridan foydalaniladi. Ma’lum bir shaklga keltirilgan axborot xabar deb ataladi. Misol uchun, telegraf xabarlarida axborot harflar va raqamlar orqali ifodalanadi. Ushbu belgilar to‘plami orqali xabar uzatiladi. Telefon aloqasi tizimlarida – bu inson qulog‘i yoki uni o‘zgartiruvchi asbob mikrofon menbranasi oldida bosimning uzluksiz o‘zgarishi orqali olinadigan tovushlar, Televideniye tizimida – bu elementlari yorug‘ligi va rangi o‘zgaruvchi tasvir. Ko‘p hollarda axborot ikkilik diskret shaklda, ya’ni uni aks ettirish uchun faqat shartli “1” va “0” simvollaridan foydalaniladi. Bunda uzatilayotgan xabar chekli miqdordagi ikkilik simvollar ketma-ketligidan iborat bo‘ladi.