¤збекистон респуликаси олий ва ¤рта махсус таълим вазирлиги

9. Xavfsizlikni o’rganish tartibi

Xavflarni O’rganish tartibi uch xil bo’ladi:

1. Bosqich - xavflarni oldindan tahlil etish.

1-qadam xavf manbalarini aniqlash.

2-qadam xavflarni vujudga keltiradigan qismlarni aniqlash.

3-qadam tahlilni chegaralash, ya’ni tekshirilmaydigan xavflarni chiqarib tashlash.

II. Bosqich - xavfli holatlarning ketma-ketligini aniqlash, hodisa va xavflar “daraxtini” (pog’ona) tuzish (panjarasi).

III. Bosqich - oqibatlar tahlili

10. “Xavflar daraxti” ning sxemasini tuzish.

Bu metod “Xavflar daraxti” ni yuqoridan pastga qarab quradi hamda sabablarni hisobga olgan taqdirda tamom bo’ladi, birlamchi sabablar bilan sabablarni “va”, “hamda”, “yoki” yordamida tuziladi.

11. Xavfsizlikning sistemasi.

- Bu xavfsizlikning murakkab masalalarini hal qilish yo’llarini tayyorlashda va asoslashda foydalaniladigan metodologik choralar yig’indisidir.

O’zaro ta’siri bilan aniq bir maqsadga erishtiradigan aloqador qismlar yig’indisi - sistema deb ataladi.

Qism - (komponent) - deganda birgina moddiy robyektdan tashqari aloqalar va bog’lanishlar ham tushuniladi. Har qanday sozlangan mashina texnik sistemasining misoli tariqasida ko’rinishi mumkin.

Tarkibida odam ham kiradigan element sistemasi - ergatik sistema deb ataladi.

Ergatik sistemaning misollari “odam-mashina”, “odam-mashina-atrof muhit”.

Sistemalash prinsip hodisaolarga o’zaro bog’liq ravishda bir dasta yoki to’plam (yig’indisi) tariqasida qaraydi.

Sistema beradigan maqsad yoki natija sistema yaratuvchi element deb a ytiladi. (M: yong’inqyonuvchi modda oksidlovchi (O₂) yondiruvchi).

Agar birorta elementni shulardan chiqsharib tashlasak, sistema buziladi. Sistemada sifat bor, uning elementlari bo’lmaydi. Bu sistemaning muhim xususiyati bo’lib xavfsizlik masalalari tahlili asosida joylashgan. Bu xususiyat “emerdjennost” - deyiladi - bu umumiy analiz va qisman xavfsizlik muammosidir.

Metodologik tahlil jarayonida nazariy va amaliy elementlar chalkashib ketgan.

Ko’ngilsiz voqyealarning paydo bo’lishini sabablarini aniqlash, ularni kamaytirishga qaratilgan tadbirlar xavfsizlik sistemasi tahlilning asosiy maqsadidir.

“Sabablar va xavflar “daraxti” - sistemasi tariqasida.

Har qanday sabab(lar) natijasida vujudga kelgan xavflar zarar keltiradi.

Sababsiz chinakam (haqiqiy) xavf ham zarar ham yo’q. Demak, xavfdan saqlanish chiqish, sabalarini bilishida asoslangan.

Sodir bo’lgan xavflar bilan sabablar O’rtasida sabab-oqibat aloqasi bor. O’z yo’lida bir sabab ikkinchi sababiy oqibati bo’lib chiqadi v x.k. Shunday qilib, sabablar va xavflar zanjirsimon sistemani yaratadi. Bunday bog’liqliklarining grafik kHrinishi (tasvir) shoxli daraxtga Hxshaydi. Xorijda “Sabablar daraxti”, “Inkorlar daraxti”, “Xavflar daraxti” va bHlak xar xil “daraxtlar” degan tushuncha va u “daraxtlar”ni tuzish uchun kerakli raqamlar mavjud. Quriladigan “daraxtlar”da sabab shoxlari va xavf shoxlari bor. Ularni O’zaro ajratib tashlash mumkin emas. Shuning uchun xavfsizlikni taxlil etishda tuzilgan daraxtni “sabablar va xavflar” deb atash lozim.