¤збекистон респуликаси олий ва ¤рта махсус таълим вазирлиги

7- Ma’ruza.

MAVZU: SHOVQIN VA TITRASHDAN HIMOYALANISH.
Muammo: shovqin va titrashdan kasbiy kasalliklar kelib chiqishi.

Ma’ruza rejasi:

1. Shovqin xarakteristikasi.

2. Shovqinga qarshi kurash choralari.

3. Shaxsiy ximoya vositalari.

4. Titrash xarakteristikasi.

5. Titrashga qarshi kurash turlari.

1. Shovqin xarakteristikasi.

Fiziologik nuqtai nazardan:

Shovqin deb, odamning normal faoliyatiga tHsqinlik qiladigan xar qanday tovushga aytiladi.

Fizik nuqtai nazardan:

Shovqin deb, chastota va fazalari bo’yicha notekis joylashgan tovushlar majmuasiga aytiladi.

Kelib chiqishi bo’yicha shovqinlar:

1. Sanoat.

2. Transport va

3. Maishiy turlariga bo’linadi.

Ishlab chiqarish mashinalaridan ajralib chiqadigan shovqin kishilar sog’liQiga salbiy ta’sir ko’rsatadi.

Katta shovqin eshitish a’zolarini zHriqishiga, charchashiga, diqqatning susayshiga va provod baxtsiz xodisaga olib keladi.

Shovqin faqatgina a’zolarigagina emas, balki markaziy asab sistemasining ko’plab elementlariga va shu orqali butun organizmiga ta’sir qiladi. Shovqin terining rangi O’quv Hchib ketishiga, bosh oQrishiga, asabiylash ketishiga va oshqozon ishining buzilishiga olib keladi. Shovqin ish unumdorligini 10-60% ga pasaytiradi.

Xisob ishlarida xatolarni 50% gacha oshirib yuboradi. Shovqinli sexlardagi umumiy kasallanish, kam shovqinli sexlarga nisbatan 20-30% ko’proq.

Tovush - havo zarrachalarining mexanik tebranishidir. Bu tebranishlar tHlqinsimon bo’lib, kishi quloQiga urilgach, uning pardasiga bosim ta’sir qiladi va tovush holatida bizga seziladi. Kishining eshitish a’zosi. Arximed buramasi singaridir.

16-20 1000 10000 Gs

Odam qulog’i qabul qila oladigan tovushlar diapazoni:

Kishi qarib borgan sari eshitishning yuqorigi chegarasi pasayib, qariganda 15000 Gs largacha tushib qoladi. Bosim bo’yicha kishi quloQi tovushlarni quyidagi dipazonda qabul qila oladi.

R₀q210^-5Pa (eshitish chegarasi) dan

R_maxq210²Pa (oQriq chegarasi) gacha.

Eshitish chegarasi - kishi quloQi ilQay oladigan eng past tovushdir. OQriq chegarasi - kishi quloQi oQriguncha chiday oladigan eng baland tovushdir. Bu chegarani balandda quloq eshitmaydi, faqat oQriq sezadi. Chegara qiymatlari eshitishning fq1000 Gs chastotasiga to’g’ri keladi.

Shovqinlarni kishi quloQiga ta’siri bo’yicha uch gruppaga bo’lish mumkin:

1-gruppa - 30-60 dB - orombaxsh, kishini tinchlantiradigan tovushlar, daraxt barglarining shivirlashi, dengiz tHlqini tovushi, qushlarning sayrashi va h.k.

II-gruppa - 65-90 dB - odamning normal gaplashishiga xalaqit beruvchi tovushlar.

III-gruppa - 90-120 dB - bu tovushlarda kishi O’zini noxksh sezadi, hatto oQriq sezadi, asabiga tegadi va kasallikka olib kelishi mumkin.

Tadqiqotlarning ko’rsatishicha, kishi tovushlarining O’zgarishini logarifmik tarzda qabul qilar ekan. (tajribani gapirib berish).

Bu sonlar logarifmlarning xarakteristikalaridir.

Shuning uchun shovqin kuchining qiymatlarini O’lchashda logarifmik shkala qabul qilingan. Bu shkalada, har bir keyingi bO’lim oldingi bO’limdan 10 marta kattadir.

Avval aytganimizdek, shovqinning nol sathi qilib chastotasi 1000 Gs, bosimi 210^-5Pa va tovush energiyasining quvvati Wq10^-2Vt qabul qilingan. Akustik olim Bell inson quloQi qabul qila oladigan tovushlar diapazonini, ya’ni R₀ dan R_max gacha, teng 13 bHlakka bo’ladi va har birini O’z nomi bilan Bel deb ataydi. Bel ancha katta qiymat bo’lgani uchun har bir bHlagini yana 10 bHlakka bo’ladi, uni desi-Bell deb ataydi.

1B-10dB yoki 1dBq0,1B

Tovushlarni O’lchash absolyut qiymatlarda bHlmaslik balki diskret qiymatlardan, ya’ni Hlchangan kattalikning eshitish chegarasi qiymatiga nisbati bilan Hlchanadi.

a) Shovqinning quvvat bo’yicha darajasi - L_w

, dB W₀q10^-12Vt.

b) Shovqinning bosim bo’yicha darajasi - L_r.

R₀q210^-5Pa

v) Shovqinning jadallik darajasi - L_j.

, dB J₀q10^-12Vt/m², fq1000 Gs bo’lganda.

Shovqin quyidagicha klassifikasiyalanadi:

1. Chastota bo’yicha: 350Gs gacha - past chastotali, 350 dan 800Gs gacha - O’rta chastotali, 800Gs dan yuqori - yuqori chastotali.

2. Chastota spektori bo’yicha.

3. Ta’siri qilish vaqti bo’yicha: 4 soatdan 8 soatgacha, 1 soatdan 4 soatgacha, 15 min. dan 1 soatgacha, 5 min. dan 15 min. gacha, 5 min. dan kam. Shovqinning ta’sir qilish vaqtining uzun qisqaligiga qarab shovqin normalariga tuzatish kiritiladi.

4. Tovushning bir tekisligi bo’yicha.

a) Bir tekis

b) Impulsli