Zbekstan Respublikas Í JoQarÍ HÁm Orta arnaWlÍ

Jemis miyweler
Mayda miyweler dúzilisine kura úsh gruppaǵa buli­nadi ápiwayı, quramalı hám jalǵan mayda miyweler.
Ápiwayı mayda miyweler danalardan ibarat bulib, suwlı etli, mıywesi ishinde urugi boladı (júzim, smoro­dina, krijovnik, klyukva hám boshkalar).
Quramalı mayda miywelerdiń mayda -mayda mevachalari bir gulkosada tuplangan boladı (Malina, eje­vika).
Jalǵan mayda miywelerdiń usib ketken gulkosasi maydanında mayda uruglari boladı (ertut, kulupnay).
Júzim. Issiksevar usimlik bulganligi ushın Ukrai­na, Moldova hám Oraylıq Aziya mámleketlerinde egiledi. Ayniksa, Respublikamızda kulay iklim sharayatı bar ekenligi ushın eń kup tarkalgan tiykarǵı mayda miywelerden biri esaplanadi. Júzim mıywesi ggustlaqdan (2— 9%), suwlı etten (85—90%) hám urugdan (0—5%) tash­kil tapqan boladı.
Júzim quramında ańsat xazm bolatuǵın kandlar (glyu­koza, fruktoza) 14—30, organikalıq kislotalar (vino, alma kislotası ) 0, 3—1, 5, mineral elementlar (kaliy, kalsiy, temir, marganes, ftor, yad) 0, 3—0, 5 protsentti quraydı. Bunnan tashkari júzim quramında anaǵurlım pektin elementları, xoshbuylik beretuǵın hám oshlovchi elementlar boladı. Júzimlerde ushraytuǵın tiykarǵı vita-minlar bolsa S, B1, v2, RR vitaminlar esaplanadi.

Júzimniń ampelografik sortları olar nege muljallanganligiga karab, vinobop hám kishmishbop (kishmish) sortlarına bolinedi.

Júzim sortları yukori dám kursatkichlariga egaligi, shıyrınlıǵı, xoshbuy, shıraylı, iri mevali, yupka pustlaqli bulishi menen ajralıp turadı.
Respublikamızda egiletuǵın hám kup tarkalgan xura­ki sortlarǵa Xusayni, Nimrang, Úlkenkurgon, Krraburun, Charos, Toyfi, Tuyetishi, Xalili, Erte piser júzim, Uzbekiston muskati, Rizamat, Xuja Axrori, Pobeda, Andijan korasi sıyaqlı sortların kirgiziw múmkin.
Júzim sapa kursatkichlari buyicha GOST 25896—83 talabına juwap beriwi kerek Bul standart talabı buyicha olar 1-shi hám 2-shi tavar sortlarına bolinedi. Birinshi sortında júzim bası pútkil, bir ampelografik sortqa tán, mıywe bandda terilgen, jaqsı rawajlanǵan, pútkil, taza, sontom, artıkcha ızǵarlıqsız (mıywe maydanında ), biygana xiddarsiz hám dámlersiz bulishi kerek Ekinshi tavar sortlarında bolsa júzim mevasining reńi xar qıylı tusda, qısıqlıǵı hám gújimlerdiń úlkenligi xam birdey bulmasligiga ruxsat etiledi.

Quritiwga muljallangan júzim sortları miyweleriniń eti tıǵız, olar quramında kand statyasınıń mikdori yukrri, kislotalıǵı bolsa júdá kem boladı. Urugsiz júzim sortları kishmishler tiykarınanquritiwgaga muljallangan boladı.

Vinobop júzim sortları miywelerinde bolsa kand hám kis­lota mikdori xamda vino ónimleriniń dám hám xid kursatkichlarini támiyinleytuǵın elementlar mikdori málim koefficientte bulishi talap etiledi.
Smorodina (xoragat). Reńi buyicha smorodina kora, kizil hám aq reńli boladı. Usılardan eń kimmatlisi hám kup tarkalgan kora smorodina esaplanadi.
Smorodina quramında kand (5—11%), organikalıq kislotalar (2—4%), pektin elementları (1, 0—2, 5%), oshlovchi elementlar (0, 3—0, 5%) hám vitaminlar boladı. Xesh bir mıywe askorbin kislotası (S vitamini) mikdori buyicha kora smorodina menen teńlesa almaydı. Kora smorodinada S vitamini 200—400 mg % ni tashkil etip, onıń shıpabaxshlik ózgeshelikin támiyinleydi.
Qizil hám aq smorodina aziqliq kolemi boyinsha smorodinadan pastraq, olardan sherbet hám vino ónimleri islep chikarishda paydalanıladı.
Shipovnik Miywelerdiń forması dumalaq, chuzinchaq, ulchami buyicha mayda, urta hám iriraq boladı. Shipovniktan murabba, marmelad, sherbet sıyaqlı ónimler tayarlawda paydalanıladı.Shipovnikmıywesi quramında 10% ge shekem kand, 0, 6—1, 6% pektin mod­dalari, 2% ge shekem organikalıq kislotalar, 20—50 mg % ge shekem S vitamini hám boshka vitaminlar bar.

Qulupnay. Miywesinin forması konussimon - chuzik, reńi tukbinafsha kizil, mıywesi ertutdan maydaraq boladı. Kulupnay yaqimli xoshbuy xidga iye ekenligi menen boshka mayda miywelerden ajralıp turadı hám odan yukori sapalı murabba tayarlaw múmkin.

Malina. Malina xanaki (bovda egiletuǵın) hám jabayı xonda usadi. Reńi buyicha Malina tiykarınan kizil, sarik hám kora reńli boladı. Bogda usadigan Malina mıywesi quramında kand (10% ge shekem ), organikalıq kislota­lar (2% ge shekem ), pektin elementları hám vitaminlar (S, B1, v2, RR, karotin) boladı. Malina xul mıywe retinde tutınıw kilinadi hám odan murabba, jele, sherbetler tayarlanadı. Malinadan tayarlanǵan murabba hám kiyomlarni samallaganda dári retinde paydalanıw múmkin.

Tap sonıń menen birge, Respublikamizning florası jabayı tárzde usadigan xilma qıylı mayda miywelerge xam boy bolıp tabıladı. Mısalı, meshinjon, chakanda (oblepi­xa), kiyizak (shipovnik) sıyaqlı shıpabaxshlik ózgeshelikine iye bulgan jabayı mayda miyweler usılar gáp sidan bolıp tabıladı.

Tuqimli miyweler

Tuqimli miywelerge erik, shaptalı, olxuri, shıye, shiye kiredi. Tuqimli miyweler qabirshaqtan, shireli etten ishinde tuqimnan ibarat boladı.

Tuqimli miywelerdi tutınıw dárejesinde pıskennen keyin terip alıw kerek, sebebi olar terekten úzilgennen keyin pisip jetilmeydi. Toliq pisip jetilgen tuqimli miyweler uzaq, jaylarǵa tasıwǵa jaramaydı. Bul miywelerden xaliq xojaliginda paydalaniladi hám olardan murabba, sherbetler tayarlanadı. Olardı quritip ta jaqsı ónim alıw múmkin.

Erik Erik tiykarınan Oraylıq Aziyada, Kavkazda, Moldaviya hám Ukrainada egiledi. Respublikamızda xam erik eń kop tarkalgan tuqimli miywelerden biri esaplanadi.

Eriktin pisip jetilgenligenin mıywe qabirshaqinin sari renge kiriwinnen bilse boladı. Erik quramında olardıń o’siw orinlari, sharayatları hám pomologik sortlarına qarap elementlar mug’dari tomendegishe boladı (%): suw — 83—87, qant — 4, 5— 23, 0, 1 kislotalar — 0, 2—2, 5, pektin elementları — 0, 4— 1, 2. Eriklardagi tiykarǵı vitamin askorbin kislotası (S vitamini) hám karotin esaplanadi. O’zbekistanda jetistiriletuǵın eriklarning biologiyalıq onimdarligin aniqlaw boyınsha alıp barılǵan ilimiy-tadkikot jumısları nátiyjeleri sonı korsetedi, erikning jergilikli sortlarında (Kursodik, Arzami, Subxoni) S vitaminning mug’dari 20—28 mg % ni, karotin mug’dari bolsa 1, 2—3, 5 mg % ni tashkil etar eken.

Bul ko’rsetkishlar Krim, Moldaviyada jetistirilgen eriklar boyinsha ilimiy ádebiyatlarda keltirilgen maǵlıwmatlardan anaǵurlım joqari bolıp tabıladı. Bul bolsa Respublikamizning issik, klimat sharayatı erik miyweleriniń ko’birek qant, pektin elementları hám vitaminlarni tuplashish tiykarǵı faktor ekenliginen dárek beredi.

Erik sortları qaysi tarawda isletiliwine qarap konservabop hám quritiladigan sortlarǵa bolinedi. konservabop túrlerdiń mıywesi iri, ran­gi ochik shıraylı, eti shireli, da’mi yaqimli boladı. Bul sortlarǵa kuyidagilar kiredi: Arzami, Axrori, Samarqant maxtobisi, Ruxi-Djuvanon, Kesh pishar, Shalax, Sortruz.

Quritiladigan erik sortlarınıń eti tıǵız, sarik reńli, quramında qant kop hám kislota kem boladı. Bularǵa tiykarınan kuyidagi Urta Aziya sortları kiredi: Subxani, Mirsandjali, Xurmai, Isfarak, Qaysi, Kursodik, Babası, Zarafshon keshkisi, Kondak hám basqa bolıp tabıladı.
Eriklarning sapası GOST 21832—76 nomerli stan­dart talabına juwap beriwi kerek Bul standart talabı boyinsha erik miyweleri eki tavar sortına bolinedi: 1-túr hám 2-túr.
Birinshi tavar sortına kirgizetuǵın miyweler forması hám reńi boyinsha naǵız ózi pomologik sortqa tán, miyweler baldaqli yamasa baldaqsiz, qabirshaqlogi ziyanlanbaǵan, pıskenlik dárejesi birdey, lekin gura emes hám pishib utib ketpegen bulishi kerek Eń úlken kúndelang kesiminiń diametri 25 mm den kem bulmasligi kerek Ekinshi tavar sortına kirgizetuǵın miywelerde bolsa olardıń forması sol sorttan bir az fark etiwi, pıskenlik dárejesi xam xar qıylı bulishiga yul kuyiladi. Usınıń menen bir katorda miyweler ulchami boyinsha normalanmaydi.
Shıye. Shıye mıywesi xul tárzde tutınıw kilinadi hám odan túrme-túr konservalanǵan ónimler ish­lab chikarish múmkin. Sonıń menen birge, shıyeni quritip xam jaqsı ónimler alıw múmkin.
O’zbekistanda jetistiriletuǵın shıyelar quramında qant mug’dari 8—17, kislotalar 0, 9—2, 8, oshlovchi elementlar 0, 16—0, 36 protsentti shólkemlestiriwi aniklangan.

Shıyediń Respublikamızda eń kop tarkalgan sort­lariga Angliya erte pishar, Lotovaya, Mayskaya, Samar­qant, Podbelskaya, Kora shpanka sıyaqlı sortların ki­ritish múmkin.

Shıyelar GOST 21921—76 talabı boyinsha 1- hám 2-tavar sortlarına bolinedi. Olardıń sapasın baxrlashda forması reńi, pisip jetilgenlik dárejesi, eń úlken kúndelang kesiminiń diametri sıyaqlı ko’rsetkishlari áhmiyetli esaplanadi.
Subtropik hám tropik miyweler
Subtropik miywelerge citruslar (apelsin, manda­rin, limon, greyfrut), ánar, xurma, ánjir hám basqalar kiredi. Tropik miywelerge bolsa tropik mámleketlerde jetistiriletuǵın banan, ananas hám mangolar ki­radi.
Citrus miyweleri tiykarınan Kavkazning Kora teńizi soxillarida, Gruziya, Ozarboyjon mámleketlerinde jetistiriledi. Keyingi jıllarda Tadjikistan Respublikasınıń vaxsh voxasida xam koplab xrsil jetistirilmaqda, Biziń Respublikamızda bolsa limon issiQuonalarda jetistirilib, payda olinmaqda.
Citrus miyweleri qalin tıǵız qabirshaqdan, bulaklarga bulingan etten hám urugdan ibarat esaplanadi. Citrus miyweleriniń qabirshaqlogida etine salıstırǵanda 3—4 teńdey kop S vitamini, kop mikdorda jele payda kdlish ózgeshelikine iye bolgan pektin elementları, efir mayları hám glikozidlarning derlik xammasi tuplangan boladı.
Citrus miyweleri xul mıywe xrlida tutınıw kilinadi hám olardan murabba, sherbet, jele hám sukatlar islep chikarish múmkin. Citrus miyweleri transport quralları menen tasıwǵa sabırlı hám olar jaqsı saklanadi.

Ánar. O’zbekistanda subtropik mıywe boglarining kariyb 80% ga yakinini anorzorlar quraydı. Ánar biziń Respublikamızdan tashkari Ozarboyjon, Gru­ziya, Turkmenistan hám Tadjikistan mámleketlerinde xam jetistiriledi. Ánar tiykarınan sentyabr-aqtyabr aylarından tula pisip jetilgennen keyin uziladi.

Anorning mıywesi iri (diametri 12 sm ge shekem ), sharsimon, qabirshaqi aqish (aqqabirshaq) yamasa kizgish (kizil qabirshaq boladı ). Ishinde mıywe bólmelerge bulingan, bólmelerde da’mi qıshqıltım-mazalı, reńi kizil yamasa aqshıl qızǵılt reń sersharbat etke uralgan urutlar bar. Ánar miyweleri bir danasınıń ogirligiga qarap úlken (400 g den artiq), urtacha shamada (300—400 g) hám kishi (300 g den kamraq) boladı. Ánarlar quramındaǵı kislotalar mug’dariga qarap shıyrın, ashqıltımshirin hám ashqıltım gruppalarına bolinedi. Shıyrın ánarlar etinde qant mug’dari 15—19 procent mug’darida boladı. Ánar mıywesi quramında vitaminlar hám xilmaxil mineral elementler bar ekenligi ushın xam shıpabaxshlik ózgeshelikine iye esaplanadı.

Respublikamızda jetistiriletuǵın tiykarǵı ánar sortlarına Korzaqi, Kizil ánar, Aqdona, Achchikdona sıyaqlı sortların kirgiziw múmkin.

Xurma. Daslep xurma boglari Respublikamizning Surxondaryo wálayatı Denov rayonındaǵı «O’zbekistan» qubla -tájiriybe stansiyasında qurıldı. Keyinirek Namangan, Fargona wálayatları sharayatında xam xurma tereginen mul payda alıw múmkinligi tájiriybede aniklandi.

Xurma mıywesi tegis, sharsimon, sırtı ókpe keselilik, qabirshaqi bólekldaq, sarikdan tukkizil ranggacha boladı. Xurmanıń eti shıyrın, pıskenleri júdá yumshaq, gildiraqsimon boladı.

Xurma miyweleri tuyimliligi jixatidan basqa tábiyaat naǵıymetleri arasında sultanlıq kila aladı. Sol sebepten bulsa kerek, quritip taxlangan xurma miywelerin arablar «chul noni» deyiwedi. Xurma quramı­da ámeldegi bolgan qant insan organizmine jaqsı singiydi, xesh vakt yotga aylanbaydı. Sol sebepten túp xur­mo tez semiriwshilikke beyim yamasa júregin yog basqan kisiler ushın zárúr tamaq bulib esaplanadi, elementlar almasinuviga unamlı tásir kursatadi, kuzning tur perdesin bekkemleydi, onı ayqınlastıradı. Avtordıń tadkikot jumısları tiykarında bolsa xurma mıywesi S, R vitaminlariga hám karotin statyasına baylıǵı xamda quramında basqa miywelerde kem ushraytuǵın yad elementi kopligi aniklandi.

Pispegen xurma mevasining da’mi qıshqıl bulib, saklab kuyilganda qıshqıllıǵı yukoladi. Qıshqıllıǵınıń azayıwı xurmaǵa qıshqıllıqtı beretuǵın oshlovchi elementlardıń gidrolizlanishi menen tusintiriledi. Xur­mo miywelerin kayta islep olardan murabba, konfetyur, djem sıyaqlı ónimler alıw múmkin.

Respublikamızda eń kop tarkalgan xurma sortla­riga Xiyakuma, Zendjimaru, Tamopan hám Denov kavdi sıyaqlı sortların kirgiziw múmkin.

G’oza mevalilar gruppaına grek g’ozasi, urmon yonrogi, kedr g’oza, badam, pıste, erg’oza kiredi.

G’ozalar yoglar hám aqsillarga bay esaplanadi. Olar quramında yog 45—70 protsentti, aqsillar bolsa 15—22 protsentti quraydı. Bunnan tashkari olar quramında mineral elementlar (3% ge shekem ), A, S, v gruppası vitaminlari boladı. G’oza magizlari tugridan tugri iste'­mol kilinadi hám olardan qantolat ónimler islep chikarishda paydalanıladı. G’ozalar quramında yog mug’dari júdá kop bolganligi ushın olardan yog islep chi­karishda xam paydalanıw múmkin. G’ozalar uzaq, múddet saklanish ózgeshelikine iye bolganligi ushın olardı uzaq, rayonlarǵa xam junatish múmkin.

Bul tur g’ozalar jabayı hám materiallıq túrde usadi. Grek g’ozasi Respublikamizning xamma wálayatlarında egiledi. Jaqsı shala pısken grek g’ozasi S vitaminga júdá bay esaplanıp, onıń mug’dari 3000 mg % ge shekem bulishi múmkin. Usınıń sebepinen jaqsı pispegen grek g’ozasi magizi murabbalar hám vitamin preparatlari alıwda isletiledi.

Grek g’ozasining mıywesi dumalaq, yamasa súyri-sopaq formada, puchogining reńi ash-kungirdan tap tukjigar rang­ boladı.

Ulchamlari boyinsha grek g’ozalari úlken (diametri 35—39 mm), urtacha shamada (diametri 28— 34 mm), mayda (diametri 22—27 mm) boladı. Pucho­rining kalinligiga qarap yupkd puchaqli (kalinligi 1, 3 mm ge shekem ) hám kalin puchaqli (kalinligi 1, 3 mm den úlken) boladı. Grek g’ozasining puchogi yupka, sırtı ókpe keselilik, hám ishki tusiklari kamraq, sortları eń kimmatlilari esaplanadi. Quritilgan grek g’ozaining magzida suw 5—6, yog 44—72, aqsil 9—18 protsentti quraydı.

Grek yongori sapasına qarap 1-shi hám 2-shi tavar sortlarına bolinedi. Olardıń sapasına baxr berilip atırǵanda úlken-kishiligi, puchogining kalinligi hám ran­gi, magzining reńi, da’mi hám magzining chikishi sıyaqlı ko’rsetkishlari esapqa alınadı.

Respublikamızda eń kop tarkalgan sortlarına Ide­al, O’zbekistan tez pishari, Bustonlik, Yubileyniy sıyaqlı sortları kiredi.

Badam. Badam jabayı túrde Oraylıq Aziyada hám Kavkazda ushraydı. Shıyrın badam, yaǵnıy materiallıq túrde Arqa Kavkaz, Krim, Oraylıq Aziyada usadi. Jabayı xrlda usadigan badamlardıń magizi achchik, yaǵnıy olar tutınıwǵa yaraqriz bolıp tabıladı. Olardıń achchikligi quramında zaxarli glikozid (3—7%) bar ekenligi menen tusintiriledi.

Badamdıń forması uzınchaq, eki janı yapaskiraq, hám tashki puchaq, ishki kobik, hám magizdan shólkemlesken boladı. Badam puchogining bekkemligine qarap kogoz puchaqli, yumshaq, puchaqli, tıǵız puchaqli hám qatti puchaqli bulishi múmkin.

Badamdıń magizi aq reńli, mazalı ta'mga iye boladı. Onıń ximiyalıq quramı tomendegishe (%): suw 5—6, yog 44—50, qant — 6—7, aqsil 16—20. Shi­rin magizli badamlar tiykarınan kulinariya hám qantolatchilik ónimleri islep chikarishda keń kullaniladi. Badam sapasına kura joqarı hám 1- tavar sortları­ga bolinedi. Kogoz puchovush, yumshaq, puchaqli hám tıǵız puchaqli, magizi keminde 30% chikadigan badamlar joqarı sortqa, qatti puchaqli badamlar bolsa 1-sortqa kiritiledi.

Pıste. Lista tereki Oraylıq Aziyada, atap aytqanda, O’zbekistan Respublikasında jabayı túrde usadi. Pıste mıywesi kishi (1, 5 g ge shekem ), reńi ashsarik, qos dánem qatti, puchaqdan hám magizdan shólkemlesken bula­di. Tula pisip jetilgen pıstelarda puchaq, jiki buylab yoriladi. Jiki buylab yorilmaydigan pıstelar xam boladı Bunday pıstelardan magizini ajıratıp alıw kiyinraq, keshedi. Pıstediń magizi biynápshe gúli kukish reńde, shıyrın, yaqimli ta'mga iye boladı. Pıste magizi tugridan-tugri tutınıw kilinadi hám qantolatchilikda sheki onim retinde isletiledi.

Erg’oza Mıywesi tupraq, ishinde etiledi, onı kazib alıp, juwıladı hám quritiladi.G’oza, issiksevar o’simlik bolganligi ushın Respublikamizning qubla wálayatlarında koplab jetistiriledi. Erg’oza, mıywesi uzın­chaq, bulib, ústinde magzidan ańsatǵana ajratılatuǵın, ash sarik, tursimon puchogi boladı. Erg’oza, magzining ximiyalıq quramı tomendegishe (%): aqsil — 20—37, yoglar — 40—61, kletchatka — 1, 2—4, 9 kúl statyası — 1, 8-4, 6.

G’oza, magzining sapasın teksergende puchogi­ning tazalıǵı, magzining tulikligi, qısıqlıǵı, da’mi hám xidiga ayrıqsha itibar beriledi. Olardıń da’mi shıyrın, yaqimli hám biygana dámlersiz bulishi kerek.

G’oza, tugridan-tugri tutınıw kilinadi hám qantolat ónimleri islep chikarishda yonraq, urnini bosuvchi sheki onim retinde xam isletiw múmkin. Eryon­raq magzida kop mikdorda yog bolganligi ushın olardan yog alıwda xam paydalanıw múmkin.
Sanaatta paydalaniw

Insan ushın mıywe miyweleriniń ma`nisi úlken. Sonday etip, ósimlikler tábiyaatda, biz ushın kislorod, azıq-awqat, azıq-awqat hám dári-dármanlar hám dári-dármanlar hám sheki onim dáregi bolǵanlıǵı sebepli. Sonıń menen birge, ósimliklerdiń kóplegen miyweleri biz yeymiz - Mısalı, almurt, mandariyalar, alma, ayǵabaǵar tuqimları hám basqalar.

Birpara miyweler - tábiy boyawlardıń dáregi. Mısalı, klafordry reakciyalarınan ximiyalıq reaktivler járdeminde biynápshe gúli reń boyaw soǵıw hám ǵoza bólimlerinen - qara boyaw.

Biziń dúnyamız kóbinese jasıl dep ataladı. Bul bas betlarda milliardlap jasıl ósimlikler undirilgan. Er adam hám basqa barlıq organizmler olarǵa olardıń turmısına májbúr bolıp tabıladı. Palız eginleri organizmleri kem ushraytuǵın qábiletke iye: tiykarınan olar quyash nurı menen azıqlanıwadı. Eger biz biologiya tilinde gápirsak, zavodlar wákilleri quyash nurın iyeleydiler hám fotosintez esabınan energiyanı energiyasına aylantıradı. Onı isletiw, olar tereńligin burılıp, organikalıq elementtı organikalıqqa aylantıradı hám er júzinde qalǵan barlıq dem alısqa azıq-awqat beredi.

Ósimlikler kútá úlken oynaydı, siz Jerdiń biosfera turmısında zárúrli rolni aytiwińız múmkin. Bul olardan turmıs tarmaǵı baslanatuǵın. Olar biziń planetamızdaǵı turmıstıń kelip ttuqimı menen ttuqimardi. Fotosintez processinde quyash nurı isletiliwin úyrengen halda, ósimlikler biziń atmosferamizni kislorod menen toltırıwdı basladı - bul element fotosintez processinde aytnadı. Sonday etip, hár sapar tereń nápes alıp, ókpeńizda kislorodtı kim menen jasawdı buyırǵanıńizdi eslewińiz kerek.

Biologiyada, palız eginleri organizmleri bólek korollıǵılıqta ajıratılǵan. Ol foss, moxlar, jalańash, jalpı hám oralǵan kópirlerdi óz ishine aladı. Olardıń túrli-tumanlıǵı haqıyqattan da kútá úlken, sonıń menen birge, planetamızdaǵı turmıs ushın hám turmıs turmısındaǵı turmıs ushın áhmiyetke iye.

Tábiyaatda ósimlik hár qanday tábiy jámiettiiń ajıralmaytuǵın bólegi yamasa biologlar, biologenoz dep búydesedi. Azıq-awqat shınjırında olar birinshi siltemenı iyelep aladılar : palız eginleri organizmleri quyash energiyasın toplaydı hám basqa túrlerge beredi. Olar qovurilgan haywanlardı bagıwadı hám olar óz gezeginde, jırtqıshlar ushın azıq-awqat retinde xızmet etedi. Hár qanday bolsa tábiy páleket (mısalı, qurǵaqlıq ), bul ósimlik, joq bolıp ketken abaylar hám basqa barlıq organizmlerdi joq etedi. Bul onıń atmosferaǵa kislorodtı ajıratıp turatuǵın hám karbonat angidridti tutınıw etetuǵın kisi. Er júzinde sırtqı kórinisten aldın derlik kislorod joq edi. Bul gazlardıń qatnası - bul planetamız kólemindegi ıqlım ortalıǵına tuwrıdan-tuwrı tásir etedi (sol sebepli házir júdá kóp sáwbetler ámeldegi) global jılıw Artıqsha CO2 sebepli).

Tolıq ósimlikler biziń planetamızda jasaytuǵınlıq basqa tiri janzatlar ushın zárúrli bolǵan zatlardan kóre pútkil dizimdi jaratıw múmkin. Kislorod sintezi. Fotosintez processindegi ósimlikler házir atmosferada bolǵan derlik barlıq kislorodtı jarattı. Kislorod ósimlik payda bolıwınan aldın, er júzinde emes edi.

Kislorod B.joqarı qatlamlar Atmosfera ozon tárepinen payda boladı, bizni qattı ultrafioletoviy nurlarınan qorǵaw etedi. Azıq-awqat shınjırında qatnasıw. Bul organikalıq elementlar hám energiyanı jaratatuǵın palız eginleri organizmleri bolıp tabıladı, keyin keyingi shınjırlı siltemelerge ótkeriledi.

Ósimlikler planeta daǵı ıqlımdı qáliplestiriwde aktiv qatnas etedi. Tábiyaatda ósimlikler kóbinese basqa organizmler, haywanlar, zamarıqlar, likenlar ushın úy bolıp xızmet etedi, olar ushın jasaw jayın jaratadı. Kóplegen haywanlar ósimlikler menen simbiotik jalǵanıwlardı payda etedi.

Palız eginleri organizmleri topıraqtı qáliplestiriwde hám landshafttıń ózgeriwinde tiykarǵı rol oynaydı. Vegetatsiya tábiyaatda mineral elementlar ciklında zárúrli rol oynaydı.

Insannıń ómirindegi floranıń ornı Qandayda bir kisi planetamız biosferanıń bir bólegi bolıp tabıladı, sol sebepli ósimlikler ol ushın júdá zárúrli bolıp tabıladı. Sonıń menen birge, ol dem alıw hám awqat ushın kislorod kerek, ol olarsız qabıl ete almaydı. Bunnan tısqarı, insan ózinde aktiv paydalanadı ekonomikalıq iskerlik jáne bul isletmesten, insaniyat tsivilizatsiyasi derlik rawajlana almadı.

Al, qanday rol oynaydı insannıń ómiri hám iskerlik.

Qandayda bir kisi ósimliklerdi azıq-awqat dáregi retinde isletedi, sonıń menen birge, jergilikli haywanlarǵa xızmet etedi. Qandayda bir kisi dán, miyweler, túbirler hám ósimliklerdiń basqa bólimlerinen paydalanadı. Birpara ósimlikler insan denesine tásir etedi.

Bul topıraqtı quraytuǵın ósimlik organizmleri edi, bunıń sebepli biz awıl xojalıǵında isley alamız.

Jáhán ekonomikası biz ushın paydalı qazilmalarni (kómir, neft, gaz, betti jasırıw perdesi) qúdiretli ósimlikler (kómir, neft, gaz, betti jasırıw perdesi). Búgingi kúnde insan tárepinen alınǵan energiyanıń kópshiligi áyyemgi ósimlikler, tek áyyemgi ósimliklerden basqa hesh nárse bolmaǵan qazilma uglevodorodlardan etilgen. Hesh bolmaǵanda bul haqqında basqa shamalar joq.

Kóplegen ósimlikler darilik maqsetlerde isletiledi. Bul, itimal, 99% múmkinshiligı bolǵan, birinshi dáriler bolǵan, bul adamdı qóllawdı baslaǵan. Olar biziń dáwirimizde keń qollanıladı.

Ósimlikler sanaat, qurılıs salasında keń qollanıladı hám awıl xojalıǵı. Olar birdey sheki onimdiń hár qıylı túrlerin jetkizip berediler: kiyim-keshek, shúberekler tayarlaw ushın talshıqlar ; Naycha hám boyaw ushın boyaniw elementları ; maylar, sonday-aq emlew hám sanaat mútajlikleri ushın zárúr hám texnikalıq; hár qıylı túrleri Islep shıǵarıw ushın da rezina hám basqa zatlar. Qurılısda otın aktiv isletiledi. Aǵashdan jasalǵan mebel túrli pánler Hár kúni paydalanıw hám ishki mákan.

Aǵashdan qaǵazǵa, sonıń menen birge aǵash janar may retinde isletiledi.

Adam ósimliklerdi tereńligin sarplaydı dekorativ maqsetler: Hár bir úyde siz áynektegi gullerdi hám hár bir qalada parkinlar hám dekorativ putalar bolǵan jasıl maydanlardı tabıwıńız múmkin.

Jasıl doslardıń áhmiyeti - insan hám haywanlar turmısındaǵı ósimlikler kútá úlken. Olar planeta ekotizimida kútá úlken rol oynaydı. Olardıńsız, biziń erimiz jansız hám tug'mas shólni oyda sawlelendiriw etedi. Olar turmıs tuwılıw kúnlerinde birinshiler edi hám tek jasıl organizmler sebepli planetamız turmısı júdá bay hám túrme-túr bolıp tabıladı. Olarǵa raxmet, biz tsivilizatsiyaning zamanagóy vertikallarına erise aldıq.

Planeta daǵı organikalıq elementlar rezervlerin turaqlı túrde toldırıń. Organikalıqtıń joytıwları turaqlı jáne anıq (heterotrofik organizmlerdiń turmıslıq iskerligi) bolǵanına qaramay, ósimlikler fotosintez ónimlerine júdá kóp energiya toplaydı. Fotosintetik ósimlikler sebepli atmosfera hawası daǵı kisloroddıń etarli dárejesi kóplegen organizmler bar ekenligi ushın etarli dárejede saqlanadı. Ósimlikler atmosferada karbonat angidrid toplanıwın aldın aladı.

Ósimliklerdiń etakchi roli hám minerallar kostyumidaPlaneta daǵı turmıstıń turaqlı bar ekenligin támiyinlewden tısqarı, ádetsiz bolmaǵan halda mineral awqatlanıw. Palız eginleri álemi ıqlımǵa sezilerli dárejede tásir etedi. Zavoddıń turmıslıq iskerligi sebepli topıraqtıń sirt qatlamlarınıń ónimli bólekleri baylanısqan, olardıń juwılıwı hám topıraqtıń erroziyası aldın aladı. Birpara ósimlik formaları er maydanında suw toplanıwın anıqlaydı hám batpaqlardıń qáliplesiwine úles qosadı.

Sonday etip, olar tárepinen qáliplesken palız eginleri organizmleri hám ósimlik oramı ádetde biz átirapındaǵı tábiyaat daǵı bul hádiyselerde júdá zárúrli baylanıslı.

Insannıń ómirindegi ósimliklerdiń áhmiyeti

Ámeliy kózqarastan barlıq ósimlikler insan tárepinen paydalanıwına qaray klassifikaciyalanadı..

Azıq-awqat maqsetlerinde isletiletuǵın ósimlikler hám sharbashılıq ushın qanday awqatlanıw kerek:

Nonli dán - Biyday, sulı, gúrish, mákke, sulı, tarı hám basqalar.

Biyday - eń keń tarqalǵan mádeniyat (biyday jasaytuǵınlıq jaylar 210 dollarlıq million gektardan asadı ). Jer xalqı ushın tiykarǵı azıq-awqat ónimi biyday noni bolıp tabıladı. Bul dán Kubanda, Sibirda, Sibir, Ukraina, Ukraina, Oraylıq hám qublada, Arqa hám Qubla Amerikadaǵı ápiwayı regionlarda jaylasqan.

I. mákke. Azıq-awqat maqsetlerinde túrli mámleketlerde, $ 2. 5-100 \\% $ jıynaw jıyın-terimi. Dúnyada hámme zat 2 million AQSh dolları muǵdarı daǵı dán orayı islep shıǵarılıp atır.

Ánjir - Sonıń menen birge, júdá keń tarqalǵan dán mádeniyatı. Házirgi kúnde bul planetamız xalqınıń yarımı ushın tiykarǵı azıq-awqat. Gúrish sabanları qaǵaz islep shıǵarıw ushın qaǵazdı islep shıǵarıw, hár qıylı xojalıq ónimler (shles, sumkalar hám basqalar ), mısalı, azıq qaramalları retinde isletiledi.

palız eginleriler - Kartoshka, geshir, kapusta, lav, pomidor, qıyar hám basqalar.

mıywe ósimlikleri - alma, shiye, júzim, almurt, erik, erik, Malinterlar, tsitrberry, tsitrus miyweleri (limon, manbuslar, grapruitlar, hák) hám basqalar ) hám basqa zatlar (limon, tárbiyalar, hák) hám basqalar ) hám basqa zatlar (limonlar, apparatlar, hák) hám basqalar ) hám basqalar.

Mıywe hám maydalar, palız eginleri sıyaqlı, insan denesine birikpeler (vitaminlar, mineral duzlar, organikalıq kislotalar, qumsheker, dene degi elementlar ) menen bay.

qattı tóbeler - lobıya, saya, noqat, lobıya, chechevica.

Bul ósimlikler quramında jaylasqan úlken muǵdarda belaqlar hám dene hám insan hám haywanlar ushın bólek áhmiyetke iye;

maylı - ayǵabaǵar, luna, gemp, zorlaw, gorchica, saya hám basqalar.

Bul ósimliklerdiń tuqimında 25 dollarǵa - 40 \\% neftni óz ishine aladı ;

qumsheker ósimlikler - qumsheker láblebi, qumsheker qamıs.

Darilik ósimlikler - Bul tiykarınan kepillik zavodlariBul tuwrıdan-tuwrı adamlarǵa hám haywanlarǵa salıstırǵanda qollanılatuǵın yamasa ximiyalıq - farmacevtika sanaatında sheki onim retinde isletiledi.

Darilik ósimlikler kóplegen qımbat bahalı elementlardı óz ishine aladı : vitaminlar, alkaloidlar, páseńlew elementlar, efir mayları. Bul elementlardıń ortasha dárejesi za’ha’rli zatlı, biraq kishi dozalarda (shıpakerdiń máslahátine kóre!) Olar terapevtikalıq ayrıqshalıqlardı kórsetip berediler.

Házirgi kúnde medicinada, Rásmiy túrde 300 AQSh dolları muǵdarında paydalanıń darilik ósimlikler. Olardıń eń áhmiyetlisi - ramomil dozasi, Sent-Yuhann Dári quralı, qaynona, valerian, there, therve, tóbeer, zámber, kalina, qoyshı sumkasi hám mN. Daqtor endi plantatsiyalarda o'stiradigan kóplegen darilik ósip barıp atır.

Texnikalıq zavodlar - Sanaat maqsetlerinde isletiledi:

talshıqlı ósimlikler - toqımashılıq, toqımalar, jipler, sabaqlardı tayarlaw ushın isletiletuǵın sheki onimdi alatuǵın organlar toparı (shama menen 200 $). Talshıqlar islep shıǵarıw ushın birpara ósimlikler sopks (luna, kenemp) den paydalanadı. Basqalar (Jańa Zelandiya Flax). Úshinshi - tuqimlardı qoplaydigan shashlar. Biziń mádeniyatımızda zig'ir, paxta, kenrof, Kenaf, Kendar, Kenryy hám basqalar engizildi;

efir moyi ósimlikleri - onıń shólkemleri qımbat bahalı efir mayların óz ishine aladı. Biz bunday ósimliklerge shama menen 35 AQSh dolları muǵdarında turamiz: Láwenta, anis, maylı qızǵılt, kroander, gulmin, adaçayı darilik hám basqalar. hár qıylı ósimlikler teń bolmaǵan ximiyalıq quramǵa iye. Parfyumeriya, sabın, darilik, konditer ónimleri ónimlerinde efir maylarınan paydalanıń ;

kauchuk ósimlikler - bir gruppa ósimlikler, kauchuk (hindning " KATASdan" - terek jıynalıp atırǵan terekti óz ishine aladı. Bunday ósimlikler kem. Olar arasında erki, putalar hám ot bar. Eń keń tarqalǵan gevent, Kendyr, matkap.

Aǵashdan paydalanatuǵın ósimlikler.

Ol tekǵana qurılıs materialları, bálki pulpa, aǵash sanaatı, janar may ústinde de isletiledi. Tiykarǵı tog 'jinslari: emen, mıs, qo'chq, qaraǵay, qoraqara, qáyin, qurılıs hám basqalar.

Dekorativ ósimlikler: Qızǵıltlar, dahlias, xrizantema, maqpal, lalalar, petuliali, kanunalar, brak, pudon hám basqalar. Bular bir hám aqsham, kóp jıllıq ósimlikler, putalar, liana, da ashıq hám jabıq topıraq bolıp tabıladı.

Ósimlikler bizni azıqlantıradı, kiyinish, isitiladi, ótinish, ótinish bólme jıynaqları, batpaq hám floristik kompozitsiyalar. Planetamizning jasıl bezewin quraytuǵın túrler organikalıq birikpelerdi atmosferaǵa shıǵarılıwı menen organikalıq birikpelerdi qáliplestiriwge ılayıq. Insannıń ómirindegi ósimliklerdiń, tábiyaatda, xalıqtıń ekonomikalıq iskerliginiń úlken ma`nisi. Tiykarǵı jónelislerdi kórip shıǵıń ámeliy paydalanıw jáne bul úlken gruppalı tiri organizmlerdiń kogititiv roli.

Ósimlikler balshıq jerde: Tog’ayda, dalada, aqean tubida, tamshı suwda hám tawdıń tepasida bolıwı múmkin. Bul tiri janzatlar arasında birlespe hám kóp tarmaqlı organizmler menen ajıratılǵan. Ílım, ósimliklerdi úyreniw, olardıń dúzilisi, tarqatıw jáne sistemalar,- botanika. Arnawlı bir aymaqta tabılǵan barlıq ósimliklerdiń kombinatsiyası flora esaplanadı.

Ush tiykarǵı forma bar. Olar parıq etedi sırtqı kórinis: Terekler, putalar hám ot. Hár qıylı dawam etiw waqti Turmıs jıllıq, aqsham hám kóp jıllıq ósimlikler ushın xos bolıp tabıladı. Er júzindegi sporak organizmleriniń úlken toparı ámeldegi - bul yoeae, moxes, plaunalar, fernlar. Tuqimlar shápáátsiz hám gúllew bolıp tabıladı. Bul ósimlikler bir kisi tárepinen ozaldan isletiledi.

Rossiyalıq alım K. Timiryazevning jazıwısha, jasıl kletkalar aspannan órttı kelilegen " Prometeus" sıyaqlı háreket etedi. Quyash nurları ósimlikler tárepinen jaratılǵan organikalıq elementlardıń energiyasınan saqlangandek. Xlorofillni hám ósimliklerdiń tábiyaatı hám turmısındaǵı ósimliklerdiń rolin úyrengen Timiryazev " Aspan hám er ortasındaǵı dáldalshılar" planetası. Alım qumshekerdiń jasıl kletkalarında qáliplesiw procesin ańlatadı hám fotosintez. Bul grekshe awdarma " jaqtılıq menen baylanıs" degen mánisti ańlatadı hám júdegen awqatlanıw usılın - avtotrofik degen mánisti ańlatadı. Jaratılishning tiykarǵı autroflari organikalıq bolmaǵan elementlar organikalıq birikpeler Kiyim-kenshek energiya járdeminde (quyash yamasa jasalma jaqtılandıriw). Adamlar hám haywanlardıń organizmleri bunday processga maslastırilmaydi, sol sebepli olar ósimlikler kerek.

Fotosintez

Topıraqtan suw hám mineral duzlardı suwǵarıw, karbonat angidrid gazları japıraqlarda mikroskopik tesikler arqalı kiredi. Bul fotosintezning ximiyalıq reakciyaları qumsheker hám kraxmalga kiritilgen. Process insannıń mánisi hám turmısındaǵı ósimliklerdiń úlken ma`nisine alıp keldi. Fotosintezning mánisi sxemanı sáwlelendiredi: 6 Aqho 2 + 6 O → C 6 H 12 O 6 + 6 O 2. Basqa ximiyalıq reakciyalar ósimlikler hám basqa ximiyalıq reakciyalar, hár qıylı elementlar (kraxmal, tsellyuloza, belaqlar, yog ', lignin, qatronlar hám basqa kóplegen zatlar qáliplesedi. Olar ósimliktiń ózleri tárepinen tutınıw etiledi, adamdıń dietasida hám adamdı emlewde, onıń tort ayoqli dosları - haywanlar.

Insannıń tábiyaat hám turmısındaǵı ósimliklerdiń roli

Autootrofik janzatlar er júzindegi barlıq turmıs ushın zárúrli bolıp tabıladı. Ósimliklerdiń ma`nisi tómendegi ayrıqshalıqlar menen belgilenedi. ximiyalıq processler Jasıl kletkalarda :

qayta sıpalatuǵın quwat usılı, jaqtılıq energiyası reakciyalarǵa isletiledi;

er adamlar, haywanlardı hám ósimliklerdiń dem alıw ushın kislorodtı tańlaw ;
organikalıq elementlardıń qáliplesiwi;
karbonat angidriddiń sıpalıwı, onıń úlken quramı adamlar hám haywanlarǵa zıyanlı.

Jer júzinde individual jámáátlerde hám pútkil planeta kóleminde energiya almasinuvi bar. Qısqa hám uzın awqat shınjırları ámeldegi, olar elektr támiynatın payda etedi:

tog’ay oti → qoyan → túlki;

nektar hám polen gulleri → pal hárre → Osoed (qus);
cloca → Baspaq → er adam.

Qandayda bir kisiniń tábiyaatı hám turmısındaǵı jasıl ósimliklerdiń ma`nisi - bul suw, kislorod, azot, karbonat angidrid hám basqa baylanıslarda qatnasıw. Mısalı, kóp tárepten tiri janzatlar hawa hám topıraqtan azot molekulaların sıńırıwǵa ılayıq emes. Element belaqtı jaratıw ushın zárúr - eń áhmiyetlisi qurılıs materialları" hám azıq statyası.

Túbirlerinde bap ósimlikleri Formaları shólkemlestirilip qáliplesedi azotni bekkemleytuǵın bakteriyalar. Olar topıraqta hawa toldıratuǵın boslıqtaǵı boslıqta bolǵan azotni ózlestirediler, bul dumli ósimlikler ósimlikleri ushın ámeldegi bolǵan qospalarǵa aylanadı. Bul simbioz hár qıylı tiri janzatlardıń paydalı sherikasi bolıp tabıladı. Ósimlikler óshganda, topıraq azot birikpeleri menen boyitiladi, olar janlı túbirler tárepinen sıpalıwı múmkin. Insan ushın sobiqlilar belaqdıń zárúrli dáregi bolıp tabıladı. Awıl xojalıǵında olar jasıl tógin retinde isletiledi.

Jasıl ósimlikler hám hawa quramı

Tábiyaat daǵı ósimliklerdiń áhmiyeti hám insannıń ómiri júdá túrme-túr bolıp tabıladı. Sonday etip, fotosintez, azotlash hám transpiratsiya (suw bug 'barglarining shıǵarılıwı ) hawa quramına tásir etedi. Puwlanıw ıssı organizmge hádden tıs qızıp ketiwge járdem beredi. Ósimlikler sebepli, hawa taza, taza, salqın hám ızǵar:

jaqtılıqtaǵı jasıl kletkalar atmosfera karbonat angidrid hám parametrden shiǵarıladı ;

japıraqlar transpiratsiyaga ılayıq, átirap daǵı hawa bug'ining quramın tártipke soluvchi;
ósimlikler shań, süot hám basqa pataslantıratuǵın elementlardı ustap turadı, adamlar ushın zıyanlı ;
japıraqlar tárepinen ajıratılǵan fonitslar patogen mikroorganizmlarda ólimli.
Insannıń ómirindegi ósimliklerdiń kognitiv ma`nisi

Qazilmalar teris, gulchang, otınlar ilimpazlarǵa millionlap jıllar aldın, er júzindegi turmıstı ózgertiwi haqqında juwmaq shıǵarıwına múmkinshilik beredi. Aǵash daǵı hár yilgi halqalar boylap siz ıqlımdı húkim etiwińiz múmkin túrli jıllar ushın. Ósimlikler-barometrler ámeldegi, olar quyashlı hawa rayında gúlleydiler hám jaman hawa rayı aldında jabıq guller. Końil japıraqlarında, Balzamina jawınnan aldın suw tamshıları payda bolıwınan aldın payda boladı. Ósimlikler kóbinese ilim tarawları wákilleri tárepinen tájiriybelerde qollanıladı. Mısalı, kletkalar hám toqımalardıń ximiyalıq quramın úyreniw, átirap -ortalıq quramın úyreniw, jasaw jayınıń pataslanıwına bahalanıp atır.

Ósimlikler násilshilik jumısların qanday ótkeriw kerekligini úyreniw ushın materiallarǵa xızmet kórsetedi. onda qızıqlı jaǵdaylarÓsimlikler eriksiz tájiriybelerde qóllawǵanda hám zárúrli jańa ashılıwlar júz bergeninde. Mısalı, inglizlar kútilmegende mast ximiyalıq elementlar boyınsha mast halda ashtı bog 'binosi vazada. Ósimlikler kompleksti jaratıw ushın prototip retinde xızmet etedi texnikalıq úskeneler, injenerlik imaratları (bionikalar).

Ósimlikler hám sanaat

Jasıl kletkalar quyash batareyaları sıyaqlı isleydi. Organikalıq molekulalardıń ximiyalıq obligatsiyalarida inhibe etiledi. Uzaq geologik dáwirde qurǵaqlıq menen oralǵan tog’aylar amanatlardı shıǵardı kómir. Fotosintez fotosintezda yog ', torfni óz ishine aladı tábiy gaz, janǵısh slanets.

Hár qıylı ósimlikler, insannıń ómirindegi ósimliklerdiń áhmiyeti menen baylanıslı keń programmalar Azıq-awqat ónimleri, aǵashlı aǵash, pulpa hám qaǵaz, toqımashılıq, farmacevtika hám basqa tarawlarda. Tog’ay xojalıǵı ónimleri mebel, qurılıs materialları, gidroliz alkogol, kempir hám basqa elementlar islep shıǵarıw ushın qımbatlı sheki onim esaplanadı. Qarapayımlıqtıń tiykarǵı esap -kitaplarına kóre, insaniyat aǵashdan paydalanıwdıń 20 mıń usılın biladi. Eń áyyemgi - ıssılıq, ımaratlar, tosıqlar, qaǵaz islep shıǵarıw.

Sanaat ushın qımbat bahalı sheki onim - bul talshıqlı awıl xojalıǵı eginleri (paxta, zig'ir, jing, kenep hám basqalar ). Tábiy kauchuk alıw dáregi - Gevei tropik tereki. Parfyumeriya, kosmetika tiykarınan ósimliklersiz áwmetsiz tugadi.

Awıl xojalıǵı hám bog'dorchilik

Insannıń ómirindegi ósimliklerdiń áhmiyeti azıq-awqat ónimlerin tutınıw qılıw, azıq-awqat ónimlerin islep shıǵarıw menen baylanıslı esap -kitaplar hám ımaratlar. Awıl xojalıǵında paydalanıw túrleri boyınsha tómendegi gruppalar ajıratıw :

dán eginleri (biyday, gúrish, arpa, sulı, mákke hám basqalar );

sobiqlilar (noqat, saya, lobıya, lobıya );
shiye, smorodina, Malina hám basqalar );
qumsheker láblebi);
palız eginleri (pomidor, qıyar, qálempir hám basqalar );
maylı (ayǵabaǵar, zorlaw, zig'ir);
dekorativ (lilac, qızǵılt, xrizantema, Astra hám basqalar ).

Dán hám sobiqli eginler

Qandayda bir kisiniń turmısındaǵı ósimliklerdiń qutılıw ma`nisi engish qıyın. Ilimpazlar bul xalıq dietasınıń 2/3 bólegi dep esaplasadı túrli mámleketler Ósimliktiń kelip shıǵıwı ónimlerin shólkemlestiriw. Ga paydalı elementlar Baylanıslar, uglevodlar, yog ', vitaminlar, organikalıq kislotalar kiredi.

Ósimlikler jańa hám rásmiy túrde qayta islengen yamasa tek olardıń bólek bólimlerinde isletiledi. Nonli dán dán tógiliwinde azıq elementlarınıń sezilerli konsentraciyası belgilenedi. Bul uglevodlar, belaqlar hám maylardıń universal dáregi. Danalardan nan pısırıw ushın un aladı nan ónimleri, makaron hám qopal ónimlerdi islep shıǵarıń. Awqat pısırıw hám dietear ósimlik tuqimları.

Palız eginleri, mıywe hám berry hám qumsheker mádeniyatı

Ósimlikler miyweler, lampochka hám túbirler degi organikalıq birikpelerdi toplaydı, kóbinese pirojniy, japıraqlar hám rizomlarda. Insannıń turmısı hám awqatlanıwı daǵı ósimliklerdiń áhmiyeti sza’ha’rli bólimlerde kóterilgen qospalar kompleksi menen belgilenedi. vitaminlar hám basqa hadaliklar menen kletka sherbetiniń kópshiligi mıywe, lampochka, túbir miyweleri hám japıraqları, mevali terekler hám berry eginleri bar.

Termal qayta islew processinde birpara qımbatlı birikpeler vitaminlar sıyaqlı joq etiledi. Sol sebepli awqatlanıw shıpakerleri jańa palız eginleri hám miywelerdi tutınıwdı usınıs etediler. Ósimlikler - vegetarianlar hám vegetarianlar menen tolıq azıq-awqat menen támiyinlengen adamlar gruppaları bar.

Qandayda bir kisiniń turmısındaǵı ósimliklerdiń áhmiyeti vitaminlar kompleksiniń baylıǵında jatadı. Mıywe, japıraqlar, rizomlar hám tuqimlar kóplegen zárúrli birikpelerdi óz ishine aladı. A, B, C, E, E, K.gruppalarına tiyisli vitaminlardagi ósimliklerdiń kópshiligi, sonıń menen birge, insan denesinde, haywanotdagi metabolizmni tártipke soluvchi elementlar. Joq ekenligi yamasa qolaysızlıǵı keselliklerge alıp keledi. Mısalı, S vitamini jańa palız eginleri hám miywelerge bay bolǵan vitaminning etiwmasligi, tıs góshi hám pútkil dene degi jeńiliwge alıp keledi - Klinikalıq. Hipo hám avıtamınoz menen gúresiw qıyın, bul istalmagan mámleketlerdiń jańa palız eginleri ónimlerin tutınıw qılıw arqalı aldın alıw ańsatlaw.

Organlarda júdá kóp muǵdardaǵı shıyrın sherbetti jıynaw ; Bul kondensatsiyalangan, puwlanǵan hám qumshekerdi aladı. Tuqimlar hám miywelerdiń yog 'kislotalari azıq-awqat maylarınıń strukturalıq bólimleri sıyaqlı zárúrli bolıp tabıladı. Sharob, pivo, shay, shay, kakao hám mıywe sherbetleri Mıywe, maydalar, palız eginleri, tuqimlar hám japıraqlardı alın.

Da’rilik o’simliklerden medicinada paydalaniw

Joqarıdaǵı jónelislerden tısqarı, adamdıń turmısındaǵı ósimliklerdiń rolin xarakteristikalaytuǵın, jabayı tábiyaattı hám materiallıq túrler. Darilik ósimlikler menen zárúrli bolǵan medicinalıq punkt vision birikpeleri:

alkaloidlar hám glikozidlar - organlar hám sistemalar iskerligine normativ tásir kórsetedi;

naychalar - áster hám antimikrobial ayrıqshalıqlarǵa iye;
vitaminlar hám ız elementleri - metabolizm ushın zárúr bolıp tabıladı;
efir mayları - isiwge qarsı hám dezinfektsiyalash tásiri;
organikalıq kislotalar - awqat as sińiriw qılıw, teriniń jaǵdayı, shashlardıń jaǵdayı ;
flavonoidlar - qan tamırlarınıń kúshin tártipke salıw ;
phytoncidlar - mikroblarǵa qarsı háreket etiń.

Sonday etip, insannıń ómirindegi ósimliklerdiń ornı turmıslıq iskerlik ushın zárúr bolǵan elementlardı sintez qılıw qábileti bolıp tabıladı. Ósimlik sheki onimsidan alınǵan dári-dármanlar Softer, kemnen-kem jaǵdaylarda shiǵarıladı qaptal effektlarSintetik elementlar menen salıstırıwlaganda. Terapevtikalıq ayrıqshalıqlar flora wákillerine xos bolıp tabıladı, ásirese tómendegi túrlerge iye:

evropa qáyin (urıqlar, japıraqlar, saqshılar, sherbet);

art Cinnamon (jalǵan miyweler);
úlken (japıraqlar ) ósimlikleri;
(túbir);
ramanil dárixana (inflorescences);
linden Mellit (guller).

Ósimliksiz, insaniyattıń bar ekenligi aqlga sig'maydi, sol sebepli planetanı jasıl paydalanıw, ıqtıyatlılıq hám jańalanishga mútáj.

Sharwa mallarin bag’iw ushin

Ósimlikler jer júzindegi turmıstıń tiykarǵı turmısı, párawanlıǵı hám rawajlanıwı hám birinshi náwbette fotosintezni ámelge asırıw ushın óz buyım-múlkine baylanıslı. Fotosintezi derlik balshıq jerde, onıń úlken nátiyjeleri sebepli planetamizning derlik hámme jayında boladı. Fotosintez processinde karbonat angidrid hám suwdan alınǵan jasıl ósimlikler Organikalıq elementlar islep shıǵaradı paydalı ónimler Azıq-awqat (dana, palız eginleri, mıywe hám basqalar ), sanaat hám qurılıs ushın sheki onim.

Atmosfera hawasınıń gaz quramın qáliplestiriw, sonıń menen birge, ósimliklerge tikkeley baylanıslı. Fotosintez processinde jasıl ósimlikler jılına 5 * 1011 tonnadan ibarat biypul kislorod ajralıp turadı. Bir gektar mákke jıl dawamında 15 tonna kislorod ajratadı, bul 30 kisin dem alıw ushın etarli. Atmosferanıń barlıq klinika si, shama menen 2000 jıl ishinde jasıl elementtan ótedi. 300 jıl dawamında ósimlikler atmosfera hám suwdagi sıyaqlı uglerodtı ózlestiredi. Fotosintez ónimleriniń jıllıq ximiyalıq energiyası XX ásir aqırında dúnyadaǵı barlıq elektr stanciyaları boyınsha energiya óndiris shıǵarıwdan 1000 teńdey joqarı. Fotosintez processinde er ósimlikleri hár jılı 177 milliard tonnadan artıq organikalıq elementlardı qáliplestiriwi anıqlandi.

Ósimlikler shirindi qáliplesiwine baylanıslı bolıp, bul topıraqtıń eń zárúrli bólegi bolǵan, onıń joqarı ónimliligin támiyinleydi. Uglerod, vodorod hám kislorodqa qosımsha túrde, kóplegen organikalıq elementlardıń molekulalarına azot, fosfor, altıngugurt atomlari hám kóbinese basqa elementler (temir, kobalt, magniy, mıs) kiredi. Olardıń barlıǵı topıraqtan ósimlikler yamasa tuzts ionları formasında sza’ha’rli ortalıq, tiykarınan aqsidlengen. Mineral duzlar topıraqtıń sirt qatlamlarınan tazalanmaydı, sebebi ósimlik mudami mineral elementlardıń bir bólegin topıraqtan shıǵaradı hám olardı azıq-awqatke júrgizedi.

Haywanlar, tap ósimlikler sıyaqlı, óliwden keyin minerallar topıraqqa, olar taǵı ósimlikler tárepinen sıpaladi. Sonday etip ósimlikler mineral duzlardı alıp taslaydılar jáne onıń ónimliligi ushın zárúrli bolǵan topıraqtaǵı quramın turaqlı túrde qollap -quwatlaydi. Vegetatsiya ıqlım, suw bazalarına, haywanlardıń paraxatshiliqti hám biosferanıń basqa elementlerine úlken tásir kórsetedi.

Ósimliklerdiń tábiyaatı kóp tárepten biaqenoz, ekotizimlarning qásiyetlerine, olardıń morfologiyalıq hám funktsional dúzılıw, komponentlerdiń biologikoteti aktivligi.

Insannıń ómirindegi ósimliklerdiń úlken ma`nisi. Birinshiden, ósimlik adamlar ómiriniń zárúrli ortalıǵın ańlatadı. Jabayı floranıń bahasız genetikalıq tiykarı bolıp tabıladı selektsiya jumısları Jańa eginlerdiń jańa sortların jaratıwda. Búgingi kúnde dúnyadaǵı azıq-awqat ónimleriniń 90 payızın támiyinleytuǵın ósimliklerdiń kópshiligi jabayı ósimliklerdi buzıw arqalı payda boldı.

Rossiyanıń barlıq eginleri institutı (" vir" institutı xızmetkerleri mádeniyatlı ósimliklerdiń aǵayınları bolǵan Rossiyada 600 ge jaqın jabayı túrlerdiń bar ekenligin ornatdılar. Olardıń kópshiligi 1500 den artıq jańa túrlerdi alıp taslaw ushın tiykar bolıp xızmet etken.

Kóp ásirler dawamında adam medicinalıq hám veterinariya ámeliyatında zárúr bolǵan ósimliklerden bir neshe darilik elementlardı alıp shıǵadı. Zamanagóy jáhán bazarında 1000 den artıq darilik ósimliklerdi tutınıw qılıw boyınsha ónimler bar. Olar arasında turmıstıń túbirinen náshebent elementlar - Ginseng, eleutheraqaqk, Lrangess Maya, báhár gorster.

Sonday etip, rawajlanıp atırǵan mámleketlerde, olardıń sawlıgına ǵamxorlıq etip, olardıń sawlıgına ǵamxorlıq qılıw, tiykarınan jabayı darilik ósimlikler hám basqa ósimliklerge kiyim-kensheklashtiring. Dúnyada belgilengen hám sudlanbaǵan mahkum bolmaǵan dári-dármanlardıń yarımı jabayı organizmlerden kelip shıǵıs tábiy ingredientlarni óz ishine aladı. Bul ingredientlarning tórtinshi bólegi tek kiritilgen ósimliklerden alınadı tropik tog’aylar. Ósimlikler insan ushın zárúr azıq-awqat dáregi bolıp, olardıń kópshiligi hár qıylı texnologiyalıq processlerde isletiledi (pivo tayarlaw, nonvoy qılıw, tazalaw oqava suw hám taǵı basqa.). Ósimlikler úy ushın tiykarǵı azıq maǵlıwmatlar bazası hám kóplegen jabayı haywanlar ushın xızmet etedi.

Juwmaq

Miywelerdiń tábiyattagi hám adamlar tirishiligindegi áhmiyeti. Miyweler, birinshi náwbette, ósimliklerdiń kóbeyiwi, tarqaliwi hám túr qaldiriwi ushin kerek. Jabayi túrde ósetugin ósimliklerdiń miywesinen tábiyattagi barliq janzatlar awqatlanadi. Geypara miyweler jerge tógilip, shirip, jerdi organikaliq zatlarga bayitadi.

Adamlardiń tirishiligin bolsa, miywesiz kóz aldińa keltirip bolmaydi. Miyweler tikkeley tábiyiy halinda jelinedi hám olardan aziq-awqat jáne konditer sanaatinda túrli ónimler tayarlanadi. Miywelerden alinatugin maylardan xaliq xojaliginiń túrli tarawlarinda (aziq-awqat, texnika, awir sanaat, parfyumeriyada) paydalaniladi.

Haqiyqatinda da, júdá áyyemgi zamanlardan adamlar ósimliklerdiń jabayi, keyin bolsa mádeniy sortlarin egip, hár túrli maqsetlerde paydalanip kelgen. Misali, miywesinen aziq-awqat sipatinda (alma, goza, erik, júzim, biyday, másh, lobiya, tari, pishiq quyriq, noqat) hám dári-dármaq tayarlawda (marmarak, zubturum, shipovnik) paydalangan.

Kúndelikli turmisimizda paydalanatugin nanimiz biydayuninan tayarlanatugini, mayimiz paxta shigiti, aygabagar tuqimi hám zaytun (maslina) miywesinen alinatuginligibarligimizga belgili. Soniń ushin da olardi qásterlep saqlawimiz lazim.Hár túrli tagam tayarlawda álbette zire tárizli ósimliklerdiń miywesi (tuqimi) paydalaniladi. Ózbekistanda eń kóp tarqalgan zire tárizlilerge zire, alqor, kashnish, sedana hám burish kiredi.