Ózbekstan Respublikası joqarı hám orta arnawlı bilimlendiriw Ministirligi Berdaq atındaǵı qaraqalpaq mámleket universiteti Ko’rkem o’ner fakulteti ameliy psixologiya qanigelig’I

2-Súwret

Búgingi kúnde kópshilik ulıwma orta bilim beriw mektepleri óziniń psixologlarına iye. Biraq soǵan qaramay direktor hám oqıtıwshılar kóbinese psixologdıń qolınan ne keliwi múmkinligin jaqsı oyda sawlelendiriw ete almaydılar. Olarǵa psixolog hámme máselelerin bir demde hal etip beretuǵın sıyaqlı tuyuladi. Biraq psixologdıń mektepte jumıs baslaǵanınan keyin mektepte sırtqı tárepten hesh nárse ózgermaganini kóriwgach, olarda «Mektep psixologınıń ózi ne keregi bar? » degen tipdagi sorawlar tuwıladı. Mına nárseni ayrıqsha atap ótiw kerek, mektep degi ámeliy jumıs ushın psixolog úyrengen teoriyalıq bilimler yetmay qaladı. Mektepke kelip qolgach, psixologlar kóbinese ámeliyattıń olar aldına qoyǵan máselelerinen ańqawab qaladılar. Sonday jaǵdayǵa túsip qalmawı ushın psixolog áwele mektepke ne maqsette baratırǵanlıǵın anıqlawtirib alıwı kerek.
Psixologiyalıq xızmettiń ulıwma maqsetlerinen kelip shıǵıp, psixolog ulıwma orta bilim beriw mektepte tómendegi wazıypalardı orınlawı talap etiledi:
1. Balalardıń hár-bir jas basqıshında shaxs retinde hám intellektuallıq tárepten tolıqqonli rawajlanıwın támiyinlew, olarda óz-ózin tárbiyalaw hám rawajlandırıw qábiletin qáliplestiriw:
2. Hár bir balaǵa indivudual jantasıwdı jáne onıń psixologiyalıq -pedagogikalıq úyrenilishini taminlash:
3. Balanıń intellektuallıq tárepten hám shaxs retinde rawajlanıw processinde júz beriwi múmkin bolǵan shetke shıǵıwlardı profilaktika qılıw.
Sonday etip, psixolog mektepke áwele balalar ushın keledi. Lekin bul psixolog oqıtıwshılar menen islemeydi, degeni emes. Psixolog mektepte jeńip ótiwi kerek bolǵan birinshi tosıq - bul mekteptiń pedagogikalıq jámáátine qosıla aldılarr. Nabada psixolog bul quramalı organizmge qosılıp keta almasa, óz jumısında tabısqa jetiwi dargumon bolıp tabıladı.
Dáslepki qádemlerdi qoyıwda áke - analardıńlar menen baylanıs ornatıw júdá zárúrli. Dáslepki baylanıs qálegen xarakterde bolıwı hám ózi shaqırıq etken ata-analar menen ámelge asırılıwı kerek. Onıń ushın psixolog bólek kún hám saatlardı ajıratıwı kerek. Sonday eken, ulıwma orta bilim beriw mektepte jumıstı baslawdan aldın psixolog :
l. Óziniń pedagoglar jámááti hám mektep administraciyası menen bolǵan munasábetlerdi tuwrı jolǵa qoyıwı.
2. Óz jumısınıń tiykarǵı maqseti - bul balanıń optimal rawajlanıwın támiyinlew ekenin mudam yodda saqlawı.
3. Óziniń iskerliginde profilaktikalıq jumısqa ol menen tikkeley baylanıslı bolǵan diagnostik hám rawajlantıratuǵın jumısqa bólek itibar menen qarawı (óytkeni keseldi dúzetgandan onıń aldın alǵan maqulroq- de) kerek boladı. Oqıtıwshı psixologdıń klienti hám jaqın sheriki retinde Oqıtıwshılar da bólek itibar talap etetuǵın ob'ekt bolıp tabıladı. Ámeliyat sonı kórsetedi, ádetde oqıtıwshılar psixolog menen sheriklik etiwge tayın boladılar. Hámme gáp psixolog ózin qanday tutıwına barıp taqaladı. Bunda psixologdıń oqıtıwshılarǵa salıstırǵanda iyeleytuǵın pozitsiyasi júdá zárúrli rol oynaydı.
Psixolog pozitsiyasining tiykarǵı komponentleri tómendegilerden ibarat :
a) pedagog menen bolǵan munasábetke úst anovka;
b) pedagoglardı qanday bolsa sondayligicha qabıllawǵa ustanovka.
v) sub'ekt - sub'ekt munasábetlerinen ibarat teńlik hám sheriklik xarakterindegi munasábetlerge ustanovka.
Mine sonday pozitsiya pedagoglar menen bolǵan konstruktiv sheriklikti támiyinley aladı. Dáslepki gezlerde psixolog oqıtıwshılarǵa óz járdemin hádden tıs aktivlik menen tiǵiwtirmasligi zárúr. Kishipeyilona túrde, eger zárúr bolsa, járdem beriwge tayınlıǵın xabar berse, sonıń ózi jetkilikli. Kimdir tezde sheriklikke asıqadı kimdir azmazdan keyin kimga bolıp tabıladı ulıwma psixolog járdemi kerek bolmaydı. Oqıtıwshılar menen islewde balada júz berip atırǵan unamlı ózgerislerge tiykarlanıp oqıtıwshı baslawshı bolıp atırǵanın aytıp turıwı kerek. Psixologdıń jumısı «soyada» qalıwı kerek. SHunda ol pedagoglar arasında tán alınadı.
Oqıtıwshılar menen alıp barılatuǵın individual jumıslardan tısqarı olar menen seminarlar formasında psixologiyalıq úgit-násiyatlaw jumısların aparıw maqsetke muvoviq bolıp tabıladı. Bunnan gózlengen tiykarǵı maqset kimga bolıp tabıladı óz bilimlerin kóz-kóz qılıw emes, bálki pedagoglardıń psixologiyalıq mádeniyatın asırıw bolıp tabıladı. Bul shınıǵıwlardı sonday shólkemlestiriw kerek, oqıtıwshılar passiv tıńlawshı bolıp qolmasinlar. Onıń ushın hár bir psixologiyalıq maǵlıwmatqa olardı óz tájiriybelerinen mısallar keltiriwge úndew kerek. Aqırında bolsa qandayda bir bir házil aralas testti orınlaw hámmege jaqsı keyip baxsh etedi. Hár qaysı mektep psixologı aldındaǵı soraw mınada «Ózim járdemimdi usınıs qilaymi yamasa oqıtıwshılar shaqırıq etiwin kutaymi? » Meyli bul sorawǵa hár kim óz jaǵdayınan kelip shıǵıp juwap bere qalsin. Lekin psixolog bir zattı unutpasinki, oqıtıwshılardıń oǵan murojat etiwi olardıń pedagogikalıq stajı hám tájiriybesine baylanıslı emes. Bul kóbirek olardıń jeke pazıyletlerine: baylanısqa kirisiwiwshilik dárejesi, qáweterlanuvchanlik, qızıǵıwshılıǵı jańalıqqa ashıqlıǵı hám basqalarǵa baylanıslı.
Psixolog oquvchilar xarakterinde ámeldegi bolǵan tabıslardı rawajlandırıw hám kemshiliklerdi ońlaw, az minez-qulqların baqlaw, analiz qılıw, bahalaw, ozining keyip hám qulıq atvorini basqarıw, konikma hám ilmiy tájriybelerdi rawajlandırıw haqqında usınıslar beredi. Umum orta talim mekteplerinde jumıs alıp baratırǵan ámeliyatshı psixologlar az iskerligi dawamında talim muassasining social ortalıǵın muwapıqlashtirishni támiyinleydi, jáne social maslawmaslik olardıń zarıǵıwların júz beriwin aldın alıw ushın psixologiyalıq xızmettiń o rni kútá úlken. Psixologiyalıq xızmet iskerligi o quvchilar intellektual iskerlik rawajlanıwı hám jeke qásiyetlerin diagnostika etiwge, tálim-tárbiyası daǵı buzılıwlardıń psixologiyalıq sebeplerdi anıqlawgagina qaratilmasdan, bálki bunday buzılıwlardı yoqotish hám aldın alıwǵa qaratıladı. Bunday psixologdıń anıqlaǵan hám taplaǵan malumotlari oquvchilarni korreksiya qılıwda aktiv qatnas etiw zárúrligi kelip shıǵadı.