Ózbekstan Respublikası joqarı hám orta arnawlı bilimlendiriw Ministirligi Berdaq atındaǵı qaraqalpaq mámleket universiteti Ko’rkem o’ner fakulteti ameliy psixologiya qanigelig’I

3-Súwret

Saldamlı shólkemlerde bir emes bir neshe psixolog iskerlik júrgizedi. Ásirese, quramalı mashqalalardi jeke psixologlardan tısqarı usınıs etilgen psixologlar menen birgelikte sheshiwedi. Ámeliy psixologiyani zárúrli psixologiyalıq ámeliyat retinde kóriwimiz basqa másele bolıp tabıladı. Bul iskerlik tarawında psixolog ádetde klientler menen iskerlik júrgizedi hám olar psixologǵa kóp tárepten qánige retinde shaqırıq etediler. Bunday jaǵdaylarda psixolog strategiyalıq hám taktik sonıń menen birge, izertlewdiń anıq, operativ wazıypaların hám de klienttiń jaǵdayına qaray tartılıp ketiwi kerek yamasa kerek emesligin da ózi tańlaydı.
Ámeliy psixologiya psixolog tárepinen arnawlı ajıratılǵan iskerlik tarawı retinde ilimiy tárepten tiykarlanǵanlıqqa mútáj bolıp tabıladı hám ol Rossiyada 15-20 jıllarda rawajlanıp atır. Birpara ob'ektiv jaǵdaylarǵa kóre, orıs ámeliy psixologiyasi shet el ámeliy psixologiyasidan orqada qalǵanlıǵın kóriwimiz múmkin. Orıs psixologiyasi kóp waqıttan berli akademikalıq bilimdi kórinetuǵın etken hám de izertlewshilik iskerligi menen shuǵıllanǵan biraq real insanlardıń anıq máselelerin hal etpegen. Dearli barlıq ámeliy psixologiya mektepleri Batıstan kelgen teoriyalıq kontseptsiyalarǵa tayanadilar. Kóbinese psixologiyalıq jumıs formaları házirgi kunga shekem shet el psixologları tárepinen islep shıǵılǵan modellerdiń modifikatsiyası bolıp tabıladı. SHuni atap ótiw kerek, kópshilik psixolog iskerliginiń formaları áyne orıs psixologiyasida payda bolǵan. Ámeliy psixologiya tarawı boyınsha Rossiya óz dástúrına iye. Atap ótiw kerek, ámeliy psixologiyaning metodları elementlerinen 20 -30 jıllarda keń paydalanılǵan. SHu waqıtlarda dáslepki jumıs oyınları jaratılǵan bolıp, keyinirek olar túrli kórinistegi treninglarning elementlerine aynalǵan.
Social ámeliyatda psixologiyalıq metodlardı ámelge asırǵan jónelis AQSHda shólkemlesken bolıp, ol Batıs Evropa hám Rossiya pedalogiyasida keń tarqalǵan.
Kópshilik tárbiya sistemaları psixotexnologiyalarni payda bolıwınıń úlgilerine boy bolıp tabıladı. Olar salıstırǵanda batıs psixologiyalıq ámeliyatında talap úlken bolıp tabıladı. YUqoridagitfikrlarga mısal jol menende A. S. Makarenkoning qadaǵalawsız balalarda toparıy qollanılǵan metodikalardı kirgiziwimiz múmkin.
Orıs psixologiyasi óziniń dáslepki rawajlanıwınıń basqıshlarında shet el izertlewshilerdińi tárepinen islep shıǵılǵan ideyalarǵa ǵárezli bolǵan. Sol waqıtlar daǵı eń ataqlı kontseptsiyalardan biri bul freydizm bolıp tabıladı, biraq kópshilik orıs psixoanalitiklari kerekli psixoanalitik maǵlıwmatlarǵa iye bolmaǵanlar. Orıs psixologları psixoanalitik ideyalardı balalar menen ótkeriletuǵın ámeliy xızmetlerine qóllawǵa háreket etkenler (v. SHmidt, M. vulf, I. Ermekov, A. Zalkind hám basqalar ). Biraq na pedalogiya na freyd kontseptsiyası orıs psixologiyasini rawajlanıwına óz úlesin qospadı. Buǵan tiykarǵı sebep hákimlerdi joqarı maman hám ámeliy psixologlardı tómenge urıwǵa qaratılǵan háreketi bolıp tabıladı. SHuningdek, kóp jıllar dawamında psixologiya páninde orıs psixologları shet el psixologlarınıń psixologiyalıq járdem kórsetiw metodları menen tanısıw múmkinshiliginen jıraq bolǵan.
Pikirimizcha, ámeliy psixologdıń wazıypaları haqqında pikir júrgizilgende onıń túrli dárejelerin ajıratıw kerek:
1. Ilimiy-izertlewshilik wazıypası shaxs qáliplesiwi hám rawajlanıwına tiyisli mashqalalardi sheshiwi menen baylanıslı. Onıń maqseti-ámeliy psixolog iskerliginiń metodologik hasası túrli social iskerlik tarawılarında psixologiyalıq bilimlerdiń usıl, qural hám metodların sheberona qóllaw múmkinshiligin islep shıǵıw bolıp tabıladı.
2. Ámeliy psixologiyanin ámeliy wazıypaları shólkem hám shólkemlerde shaxs miyneti hám bólek individumlarning qolay funkciyalashuvini psixologiyalıq tárepten támiyinlew menen xarakterlenedi. Bul arnawlı tálim programmaların dúziw, ámeliy psixologiya boyınsha kitap hám oqıw qóllanbalar jaratıw, psixologiyalıq usınıs hám metodikalıq materiallar tayarlaw programmaları hám kadrlardı qayta tayarlaw ámeliy psixologiyalıq xızmetlerin iskerligin psixologiyalıq kózqarastan tiykarlanilishi hám de bunday iskerlik normativ hújjetleri joybarların jaratıwdı talap etedi.
3. Ámeliy wazıypalar anıq máseleler menen belgilenedi. Bul kóbinese psixologdıń kásiplik iskerlik júrgizeip atırǵan shólkemine baylanıslı halda túrli kórinistegi shólkem hám shólkemlerde arnawlı psixologiyalıq bólme hám oraylarda insanlarǵa psixologiyalıq járdem kórsetiw formasında ámelge asıriladı.

Juwmaq:
Psixologdıń klient menen birgeliktegi iskerligi processinde júzege keletuǵın social tapsırma hám wazıypalardıń reń-barangligi menen belgilenedi. Ámeliy psixolog iskerligine salıstırǵanda social buyırtpa jámiyet talapları yamasa anıqlaw etip aytqanda onıń málim bóleginde qáliplesedi yaǵnıy júzege kelgen qıyınshılıqlardı saplastırıwda qánigediń járdemi zárúr bolǵan waqıtta mútajlik bilinedi. Onıń iskerliginiń zárúrli hám zárúrli tárepi oqıtıwshı shaxsın túsiniw bolıp tabıladı. Naǵız óziniń ushın ámeliy psixologiya bilimlendiriw tarawında rawajlanǵan. Lekin házirgi kúnde ámeliy psixologiyaga hár bir tarawda zárúrshilik payda bolıp atır.
Ámeliy psixologiya biznes, reklama iskerliginde hám de taǵı basqaruv salasında aktiv rawajlanıp atır. Házirgi kúnde imidjmeyker, siyasatshılar, psixologları menen islew zárúrshiligi payda bolıp atır. SHuning ushın usı tarawlarda iskerlik júrgizetuǵın psixologlarǵa mútajlik tuwılıp atır. G. S. Abramova psixologiyalıq maǵlıwmatları taypasına buyırtpashı, klient, paydalanıwshı sıyaqlı túsiniklerdi kiritedi. Onıń pikrine qaraǵanda, usı túsinikler tómendegilerdi ańlatadı. Klient-bul ózi yamasa basqa shaxslar haqqındaǵı bilimlerdi psixologǵa etkazadi. Soǵan kóre ol óziniń bul psixologiyalıq maǵlıwmatlardı quramı ushın juwapkerlikti sezim etedi. Buyırtpashı -psixologǵa psixologiyalıq maǵlıwmat ushın shaqırıq etiwshi shaxs (ózi, shólkem yamasa basqa shaxslar haqqında ).
Paydalanıwshı -psixologdan psixologiyalıq maǵlıwmatlardı alıwshı shaxs.
Sonıń menen birge, psixologiyalıq járdem, psixologiyalıq sheriklik, psixologiyalıq qollap-quwatlaw hám psixologiyalıq gúzetiw ámeliy psixologdıń tiykarǵı iskerlik baǵdarları bolıp tabıladı. Psixologiyalıq járdem turaqlı bolıp tabıladı. Bul túsiniktiń quramı ámeliy psixologdıń kásiplik iskerligin tiykarǵı baǵdarların barlıǵında yaǵnıy psixoprofilaktika, psixodiagnostika, psixokorrektsiya, psixologiyalıq máslahát hám psixoterapiyada kórinetuǵın boladı. Soǵan kóre, kóbinese psixologiyalıq járdem kórsetiw degende shaxstıń social -psixologiyalıq iykemlesiwi jáne sociallashuv processinde qıyınshılıqlarǵa dus kelgenlerge járdem kórsetiwi túsiniledi. Bunda psixologdıń wazıypası shıpakerdiń wazıypasına uqsap ketedi: nawqasqa dáslepki kesellikti anıqlawdı qoyıw, insan turmıs iskerligin normalastırıwtırıw, onı jámiyet turmısına nátiyjeli kirip barıwın támiyinlewden ibarat.