Ózbekstan respublikasí mektepke shekem hám mektep bilimlemdiriw ministrligi respublikalíq bilimlendiriw orayí

Esletpe:

1. 
   Jazba jumıstı bahalawda oqıwshınıń óz betinshe erkin (logikalıq, kreativ, tiykarlı) pikiri, salıstırıwı,suwretlep beriw usılları,dáwirge say talqılawları, jazba sawatlılıǵı, gáp dúzilisiniń tákirarlanbaslıǵı, pikirlerdi orınli qollanılıwı,dóretiwshilik penen qatnas jasawına qaray bir balǵa joqarılatıp qoyıwǵa boladı.
   
2. 
   Eger teksttiń kólemi belgilengen betten 1,5 yaki 2 ese kóp bolsa, joqarıda kórsetilgen ólshemlerden bir balǵa joqarı qoyıwǵa boladı. Biraq, “5” baha qoyılatuǵın jazba jumısta bul esapqa alınbaydı.Máselen “4” baha qoyılatuǵın jazba jumısta qátelerdiń sanın hár birinen (joqarıda belgilengen imlalıq, isrkilis belgisi kibi) 1 , “3” qoyılatuǵın jazba jumısta 2 ge joqarılatıwǵa boladı.
   
3. 
   Teksttiń teması ulıwma ashıp berilmegen bolsa, birinshi baha tuwrıdan-tuwrı qanaatlandırarsız baha qoyıladı.
   

Qaraqalpaq tili páninen dóretiwshilik bayan temalarınan úlgiler


I VARIANT
Tumaris
Tumaris áskerlerge kelgen waqtında Krat onıń qasına kele almastan uzaqtan baqlap turdı.Tumaristiń urısqa kiyetuǵın basındaǵı ushı bizdey tasabıtın kórgennen-aq áskerler onıń sawashqa shıqqanın túsindi.
—Patshayım, bir qasıq qanımnan keshseńiz, sizge aytatuǵın sózim bar,—dediáskerlerdiń ishinen birew. Tumaris atınıń basın irkip, oǵan tiklenip qaradı.
—Tek ǵana jeke ózińizge,—dedi ásker. Tumaris jigitke óziniń qabıllawxanasına barıwdı buyırdı.Jigit áste bir-eki adım atqan edi, sırtınan atılǵan oqtan ushıp tústi. Onıń patshaǵa aytajaq sırı sır bolıp qaldı. Áskerdiń ólimi Tumariske guman saldı. Ol óz áskerleriniń ishinde shuǵıldıń aralasqanın bildi.
— Krat, meniń menen sarayǵa júriń,— dedi Tumaris. Krat astındaǵı oynaqshıǵan qara atın kisnetip, Tumaristiń izinen júrdi. Tumaristiń qasına jaqınlaǵan gezde aspannan shúykildegen oq patshanıń aldına kelip qadaldı. Hámme alaqlap um-tusqa qaradı.
‒Oqtı alıń!—dep buyırdı patshayım. Krat albıraqlay basladı. Ol sırdı ashpaqshı bolǵan áskerdi óltirip edi, mına jansız nársege ilaj ete almay tur.
Krat oqtı alıp, onıń ushında oralǵan xattı kórdi. Qaltıraǵan qolları menen xattı Tumariske usındı.Tumaris Krattıń túrindegi ózgeristi kórip, birden bolıp atırǵan waqıyanı túsindi.
“Húrmetli ullı dárejeli patshayım!” Siziń massagetler ushın islegen xızmetlerińizdi, qaharmanlıqlarıńızdı biz jaqsı bahalaymız. Siz patsha bolǵalı xalqımız tonalmadı,dushpan aldında bende bolmadı, Siz biziń qorǵanımız boldıńız! Kún táńiri sizge yar bolǵay!
Jaqınnan beriAxiramannıń (otqa sıyınıwshılar dininde jawızlıq, jamanlıq qudayı) árwaǵı aralasıp, sizdi taxttan alıwǵa , Kirge baǵınıwǵa úgitlewshiler shıqtı. Krat siziń taxtıńızdı Kirge wáde etken” degen sózler jazıwlı edi.
Tumaris xattı oqıp bolıp heshkimniń betine qaramastan uzaq oylanıp qaldı. Tıshqandı ańlıǵın pıshıqtay qarap turǵan Krat Tumaristiń ne qıyallarǵa berilip turǵanın, qupıya xattıń ózi haqqında ekenligin dárriw sezdi. Krat atın oynatıp, Tumaristiń qasınan ketpekshi edi, Tumaris onı irkti. Házir Krattı jiberse, Kirdiń aldına baratuǵınlıǵın túsindi. Biraq aq penen qaranı ayırmay turıp, Kratqa jaza beriwge de ekilendi. “ Múmkin, ótirik shıǵar, Múmkin sawashqa túser aldında Tumaristiń aqılgóyin joq etiw ushın oylanǵan hiyle shıǵar. Haq adamdı anıǵına jetpey qalay gúnalawǵa boladı? Taxtqa otırǵalı Krattıń arqasında talay jeńiske eristi.Nege ol satqınlıq islewi kerek? Taxt ushın ba? Kir Krattı taxtqa otırǵızǵanı menen massagetler onı urıp óltiredi ǵoy.
Massagetler hadallıqtı, tuwrılıqtı jaqsı kóredi. Massagetler tártipti jaqsı kóredi. Massagetler dushpannıń tártibine kónbeydi, olar ata-babanıń tártibine ǵana baǵınadı”.
Ol Kratqa tikke qaradı. Krattıń eki beti qızarıp ketken eken. Oǵan Tumaris qaraǵan gezde atqa qamshını qalay basqanın bilmey qaldı.Ózi zordan turǵan at kisnep aspanǵa shapshıdı.
—Krat!—dedi Tumaris qatal túrde.—Satqındı qalay jazalaytuǵınlıǵımızdı bileseń!
Massagetlerdiı eń jaman kóretuǵını— satqınlıq. Olar satqındı attıń quyrıǵına baylap jazalaydı.Bunnan tiri qalatuǵın adam bolmaydı. Tumaris aytıp awzın jıyǵan joq, Krat attan quladı. Iyesiz qanǵa boyalǵan at aspanǵa oqıranıwı menen quw dalaǵa shawıp ketti.
Jaw eńseńde turǵanda mına jaǵday húkimdar hayaldıń aqılın ar-sar etti. Ol Krattıń ólimine qattı qıynaldı, biraq bildirdi.
—Kimde kim eline satqınlıq etse, Krattıń táǵdirine boladı,—dedi áskerlerine.Ol bunnan artıq sóyley almadı. Keńesgóylerine sarayǵa qaytıwǵa hámir etti, ózi de sarayǵa qaray ketti.
(S. Bahadırova)