Zokirjon saidboboyev

3. rta Osiyoning chor Rossiyasi boshqaruvi davridagi tarixiy geografiyasi

rta Osiyo Rossiya imperiyasi tomonidan bosib olin-gandan keyin chor hukumati bu yerda mustamlakachilik siyosatini boshlab yubordi. 1867 yilda Turkiston general-gubernatorligi tuzilib, lkani boshqarish Harbiy vazirlikka bysundirildi.

Turkiston general-gubernatorligi XXasr boshlariga kelib besh viloyatga blindi: Sirdaryo, Farona, Samarqand, Yettisuv, Kaspiyorti viloyatlari. Ularni rus armiyasi generallaridan shaxsan podshoning zi tayinlaydigan harbiy gubernatorlar boshqargan. Ular harbiy fuqaro hokimiyatini z qlida tutishgan. Harbiy sohada ular viloyatlardagi qshinlar (diviziya yoki korpus) qmondoni, fuqaro ishlarida esa gubernator huquqiga ega blishgan. Barcha ma'muriy polisiya va sud hokimiyati ham ulaming izmida blgan.

Harbiy gubernatorlar qoshida viloyat boshqarmalari blib, ular guberniya boshqarmasi huquqlariga ega blishgan. Viloyat ijtimoiy hayotining barcha masalalari shu boshqarmalarda krilgan. Viloyatlar z navbatida tumanlarga (uyezdlarga) blinib, ularni tumanboshilar idora etishgan. Tumanlar Turkiston general-gubernatori ma'muriy tuzilmasining asosini tashkil etgan. Ular aholining turmushi, hududning xusu-siyatlari, millatlari yo elatlaridan qafi nazar, rus amaldorlari xohishicha zboshimchalik bilan tuzilavergan. Podsho

151

hukumati milliy, elat va tarixiy xususiyatlardan kelib chiq-magan holda musamlakachilik nuqtai nazaridan bu masalaga yondashgan.

lkaning tub viloyatlari hisoblangan Sirdaryo, Farona, Samarqanddan tashqari Yettisuv, Kaspiyorti viloyatlari ham shu asosda tumanlarga blinib idora qihngan.

Sirdaryo viloyati quyidagi tumanlarga blingan: Toshkent, Avliyoota, Qozoli, Perovsk, Chimkent, Amudaryo tumani ham shu viloyatga bysungan. Farona viloyatiga Marilon, Andijon, Qqon, Namangan, sh tumanlari qaragan. Samarqandga Jizzax, Kattaqron, Xjand, Samarqand tumanlari; Yettisuvga Verniy, Jarkent, Kopal, Lepsinek, Pishpak, Prjevalsk; Kaspiyorti viloyatiga Ashxobod, Krasnovodsk, Manishloq, Marv va Tajan tumanlari kirgan.

1886 yil 12 iyunda Rossiya imperatori tomonidan ,,Turkiston lkasini boshqarish trisidagi Nizom" tasdiqlangandan keyin ham ma'muriy qurilish byicha e'tirozlar davom etdi. Ammo imperator Turkiston lkasida sobiq general-gubernatorlik boshqamvining asosiy tamoyillarini saqlab qolgan holda unga ba'zi zgartirishlar kiritdi, xolos.

„Turkiston lkasini boshqarish trisidagi Nizom" byicha Turkistonning viloyatlarga bo'linishi aholining etnografik, maishiy va iqtisodiy shart-sharoitlarini rganish asosida emas, balki lkani bosib olish jarayoni bilan boliq holda amalga oshirildi. Uezdlarga blinish esa aholining rus bosqinigacha blgan markazlarida tashkil etilgan edi.

Shunday qilib, Turkiston lkasida Rossiya hukmronlik qilgan yillarda qonun loyihalari doimo tldirib, zgartirilib turildi. Buning siri juda oddiy edi. Chor Rossiyasining qonun loyihalari Turkistoimi Rossiya imperiyasining markazlashgan boshqaruvi tizimiga kiritib, uni rus burjuaziyasi va dvoryan-pomeshchiklar mulkiga aylantirishga qaratilgan edi.

152