الأصل المعهود: اليقين لا يزول بالشك ‘Meşhur kaide: Şek ile yakîn zâil olmaz’

T.C

MARMARA ÜNİVERSİTESİ

SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ

İLÂHİYAT ANABİLİM DALI

İSLÂM HUKUKU BİLİM DALI

KÂSÂNÎ'NİN BEDÂYİ İSİMLİ ESERİNDE KAVÂİD'İN YERİ

(YÜKSEK LİSANS TEZİ)

Necmettin KIZILKAYA

İSTANBUL, 2005

T.C

MARMARA ÜNİVERSİTESİ

SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ

İLÂHİYAT ANABİLİM DALI

İSLÂM HUKUKU BİLİM DALI

KÂSÂNÎ'NİN BEDÂYİ İSİMLİ ESERİNDE KAVÂİD'İN YERİ

(YÜKSEK LİSANS TEZİ)

Necmettin KIZILKAYA
Danışman:

Prof. Dr. İbrahim Kâfî DÖNMEZ

İSTANBUL, 2005

ÖNSÖZ

İslam hukukçularının zihninde ana ilkelere dayanan hukuk anlayışının varlığı ve bu çerçevede ortaya konan zengin malzeme, İslam Hukuku'nun doktrin ve tedvin yönüyle gelişimini tamamlamasını takip eden dönemden hemen sonra kavâid literatürüne ait müstakil eserlerin kaleme alınmasını sağlamıştır. Bu eserlerde geçen kâidelerin temel kaynaklarının furû‘a dair kitaplar olması, furû‘-ı fıkıh ile kavâid edebiyatı arasındaki ilişkinin ne denli sıkı olduğunu göstermektedir.

Kavâid literatürüne dair ilk müellefatın Hanefi fakihler tarafından kaleme alınması bizi bu fıkıh ekolüne ait bir eseri seçmeye sevk etti. Furû‘-ı fıkıh alanında yazılmış bir kitapta geçen kâideleri tespit etmenin kavâid-furû‘-ı fıkıh ilişkisini ortaya koyması ve bu alanda yapılan çalışmalar açısından sağlayacağı yarardan hareketle, eser olarak, sıkı bir sistem ve ilkesel tutarlılık fikri ile yazılmış olan Bedâyiu‘s-Sanâyi‘i tercih ettik. Klasik fıkıh kitaplarına hâkim olan ilkelerin belirlenmesinin, uzun asırlar boyunca telif edilen fıkhî mirasımızı daha iyi anlama olanağı sağlayacağı kanaatindeyiz. Yapmış olduğumuz bu çalışma, buna bir nebze de olsa ışık tutarsa araştırmamız amacına ulaşmış olacaktır.

Yetişmemde büyük emekleri olan ve eğitim hayatım boyunca her türlü desteği esirgemeyen anne ve babama minnet borçluyum. Ayrıca çalışmalarımı anlayışla karşılayan ve tezimi hazırlarken bana sürekli destek olan eşime de teşekkürü bir borç bilirim. Çalışmalarım esnasında kütüphanesinden çokça istifade ettiğim İslam Araştırmaları Merkezi'nin yönetici ve personeline teşekkür ederim. Tez konusunun belirlenmesinden itibaren yaptığım çalışmaları sürekli takip eden ve yardımlarını eksik etmeyen muhterem hocam ve danışmanım Prof. Dr. İbrahim Kâfî Dönmez Bey'e en içten saygı ve şükranlarımı sunar, çalışmanın bu alanda yapılacak araştırmalara zemin hazırlamasını temenni ederim. Gayret bizden tevfîk Allah'tandır.

Necmettin KIZILKAYA

Bağlarbaşı 2005

KISALTMALAR

a.g.e : Adı Geçen Eser

a.m : Aynı Müellif

AÜİFD : Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi

2. 
   : İbn, bin
   

BK: : Borçlar Kanunu

bkz. : Bakınız

b.y : Baskı Yeri Yok

Böl. : Bölümü

c. : Cilt

DİA : Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi

f. : Fıkra

8. 
   : Hicrî
   

Hz. : Hazreti

İÜHFM : İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi Mecmuası

m. : Kanun Maddesi

md . : Madde

MK. : Medeni Kanun

Nşr. : Neşreden

r.a : Radiyallahu Anhu

S. : Sayı

19. 
    : Sayfa
    

s.a.v : Sallallahu Aleyhi Vesellem

TBK. : Türk Borçlar Kanunu

TMK. : Türk Medeni Kanunu

Thc. : Tahric Eden

trc. : Tercüme Eden

Tsh. : Tashih Eden

t.s. : Tarihsiz

v. : Vefat Tarihi

vb. : Ve Benzeri

vds. : Ve Diğer Sayfalar

vr. : Varak

yzm. : Yazma

Y. Haz. : Yayına Hazırlayan

y.y : Yayınevi Yok

İÇİNDEKİLER

Sayfa No.

ÖNSÖZ..............................................................................................................................I

KISALTMALAR............................................................................................................II

İÇİNDEKİLER..............................................................................................................III

GİRİŞ................................................................................................................................1

I. KONUNUN ÖNEMİ VE SINIRLANDIRILMASI.......................................................1

II. ARAŞTIRMANIN AMACI VE TAKİP EDİLEN YÖNTEM.....................................2

III. HUKUK DÜŞÜNCESİNDE GENEL İLKELERİN YERİ.........................................3

IV. KÂSÂNÎ’NİN HAYATI VE BEDÂYİU’S-SANÂYİ‘ ADLI ESERİNE GENEL BİR BAKIŞ........................................................................................................................8

A. KÂSÂNÎ’NİN HAYATI...................................................................................8

1. Kâsânî’nin Yaşadığı Dönemin Genel Hususiyetleri..............................8

2. Kâsânî’nin Hayatı..................................................................................9

3. Hocaları................................................................................................10

4. Öğrencileri...........................................................................................11

5. Eserleri.................................................................................................11

B. BEDÂYİU’S-SANÂYİ‘İN GENEL DEĞERLENDİRMESİ.........................11

1. İçerik Açısından...................................................................................11

2. Metot Açısından...................................................................................12

3. Hocası Semerkandî’nin Tuhfe’si İle Olan İlişkisi................................14

4. Bedâyi‘ Üzerinde Yapılan Çalışmalar............................................14