1Amaliy ish Mavzu: Kommutatsiya qurilmalari va ularning turlarini o‘rganish Ishdan maqsad

---

1Amaliy ish 
 
Mavzu:
Kommutatsiya qurilmalari va ularning turlarini o‘rganish 
 
Ishdan maqsad:
Telekommunikatsiya tarmoqlarida qo‘llaniluvchi kommutatsiya 
qurilmalari va ularning turlarini o‘rganish 
 
Nazariy qism
Kommutatorlar va konsentratorlar. 
Kommutator yoki svitch (switch) lokal tarmoqga 
ulanuvchi qurilmalar soni ikkitadan ortiq bo‘lganda ularni o‘zaro bog‘lanishlari uchun 
qo‘llaniladi. Demak lokal kompyuter tarmog‘ini tashkil etishdagi kommutator asosiy 
kommunikatsiya qurilmasidir. Shuningdek unutmaslik kerakki, kommutator o‘rnida 
tarmoq konsentratorini ham qo‘llash mumkin. Konsentrator va kommutator asosida lokal 
tarmoqlarni tashkil etishning farqli xususiyatlarini quyida ko‘ribchiqiladi. 
Konsentratorning kommutatorga nisbatan afzalligi faqat uning portlarini signalni 
kuchaytirish imkoniyatiga egaligi va narxining arzonligidadir. Ammo lokal tarmoq 
tarkibidagi ulanuvchi qurilmalar soni 8 tadan ortgandan so‘ng konsentrator tarmoqning 
ishlash tezligini pasayishiga sabab bo‘ladi.
1-rasm. Kommutatorlar 
Kommutatorlar turli portlarga ega bo‘lishi mumkin, ya’ni 100 Mbit/s tezlikda 
ulanishni ta’minlovchi Fast Ethernet portlariga yoki 1 Gbit/s tezlikda ulanishni 
ta’minlovchi Gigabit Ethernet portlariga. Uy sharoitida qo‘llaniluvchi kommutatorlardagi 
portlar soni odatda 8 tadan oshmaydi.
Kommutatorlarni 
ikki 
guruxga 
ajratish 
mumkin: 
boshqariluvchi 
va 
boshqarilmaydigan. Boshqariluvchi kommutatorlarni maxsus dasturiy vosita yordami 
kompyuter qurilmasi yordamida sozlash mumkin. Ya’ni bunday kommutatorlarni yoki 
konsol kabeli yordamida kompyuterga ulab, so‘ngra kompyuterga o‘rnatilgan dastur 
yordamida kommutatorning sozlash oynasiga kirib uni sozlashni amalga oshirish 
mumkin.Ammo bunday kommutatorlar lokal tarmoqlarni tashkil etishda deyarli 
qo‘llanilmaydi, ularning narxi qimmatligi va lokal tarmoq qurishda qo‘llash maqsadga 
muvofiq emasligi sababli. Lokal tarmoqlarni qurishda boshqarilmaydigan kommutatorlar 
qo‘llash eng samarali yechimdir.

---

Kommutator - ma'lumotlar uzatish tarmog'ining kanal va (yoki) paketlar va (yoki) 
xabarlarni almashtirish funktsiyalarini amalga oshiradigan elementi. Kommutator ba'zan 
"switch" deb ataladi (ingliz tilidan jargon. Switch - switch). U bir segmentdagi bir nechta 
kompyuter tarmog'i tugunlarining ulanishini amalga oshiradi. Trafikni bitta ulangan 
qurilmadan boshqalarga tarqatadigan markazdan farqli o'laroq, kommutator faqat 
ma'lumotlarni to'g'ridan-to'g'ri qabul qiluvchiga yo'naltiradi. Bu tarmoqning qolgan qismi 
uchun mo'ljallanmagan ma'lumotlarni qayta ishlashga bo'lgan ehtiyojni (va qobiliyatini) 
olib tashlash orqali tarmoq unumdorligi va xavfsizligini yaxshilaydi. 
Umuman olganda, kommutatorlar quyidagilarga bo'linadi : 
-- kanal kommutatorlari; 
-- paketli kommutatorlar; 
-- xabarlarni almashtirish. 
Umuman olganda, ba'zi 24 portli kommutatorlarning ko'rinishi rasmda 
ko'rsatilgan: 
2-rasm 
24-port kommutatorga 24 xil kompyuter yoki abonent, tarmoq tugunlari ulanishi 
mumkinligini bildiradi. 
O'chirish moslamasi so'rov bo'yicha ikki yoki undan ortiq DTE ni bog'laydigan 
jarayonni amalga oshiradi va ulanish chiqarilgunga qadar ma'lumotlar havolasining 
egaligini ta'minlaydi. 
Xabar kommutatori ma'lumotlarni uzatish jarayonini amalga oshiradi, shu 
jumladan xabarni qabul qilish, saqlash, yo'naltirish va yuqoridagi xabarning butunligini 
buzmasdan keyingi uzatish. 
Xabar manzilli paketlar sifatida taqdim etilganda, paketli kommutator xabarni 
almashtirishga o'xshaydi. Etkazish kanali faqat paketni uzatish paytida band bo'ladi va u 
tugagandan so'ng boshqa paketlarni uzatish uchun bo'shatiladi. 
Kommutatorlar paketning maqsad manziliga asoslanib, tarmoq trafigini (tarmoq 
bo'ylab harakatlanadigan ma'lumotlar oqimi) qayerga yo'naltirish haqida aqlli qarorlar 
qabul qiladi. Bunday echimlar natijasida kommutatorlar keraksiz trafikni sezilarli 
darajada kamaytirishi mumkin. 

---

Kommutatorlarning eng muhim funksiyalaridan biri tarmoqni segmentlash 
qobiliyatidir. Kommutatorlar tarmoqni segmentlarga ajratadi - tarmoqning mantiqiy yoki 
jismoniy qismlarini ajratib turadi, bu ularning bir-biri bilan aloqa qilishiga imkon beradi , 
bu to'qnashuvlar sonini kamaytiradi va har bir tugun uchun mavjud o'tkazish qobiliyatini 
oshiradi. To‘qnashuv – ikki yoki undan ortiq tarmoq abonentlarining bir vaqtning o‘zida 
axborot paketini (xabarni) aloqa kanaliga uzatishga urinishi yoki qisqacha aytganda, 
tarmoqdagi paketlarning to‘qnashuvi. Umumiy aloqa kanali orqali uzatishda ba'zi 
qurilmalar bir vaqtning o'zida ushbu aloqa kanalidan foydalanishni so'rashi mumkin va 
kanallarni vaqt bo'yicha taqsimlashda kanal faqat ushbu qurilmalardan biriga ajratilishi 
mumkin, shuning uchun bu holat so'rov to'qnashuvi deb ataladi. Kommutatorlar 
muammoni hal qiladi, bunday to'qnashuvlar sonini kamaytiradi va shu bilan tarmoq ish 
faoliyatini yaxshilaydi. 
Agar segmentatsiyadan keyin tarmoq tuzilishiga qarasangiz , qoida tariqasida u 
quyidagicha ko'rinishi mumkin: 
3-rasm 
Bu kommutator bo'lib, unga bir nechta segmentlar ulanadi va bu segmentlarning 
har biri o'ziga xos kanalga ega (bu holda, tarmoqli kengligi 1 Gb / s bo'lgan kanal). 
Tarmoq ma'muri yoki dizayneri ushbu yuqori tezlikdagi havolaga qaysi qurilmalarni 
ulashni hal qiladi. Bunda chap tomonda ushbu kanalga ma'lumotlar bazasi serveri, 
ikkinchi kanalga multimedia serveri, qolgan kanallarga esa ikkita ishchi guruh 
ulanganligini ko'ramiz. Ko'rinib turibdiki, ular boshqa qurilma - hub yordamida ulangan 
ishchi guruhlardir. Ishchi guruh ichidagi har bir kompyuter ma'lumotni 100 Mbit / s 
tezlikda uzatishi mumkin . Umuman olganda, agar biz kommutatordan foydalansak, bu 
tarmoq ishlashi yaxshiroqdir.