A. Ata Tezbaşaran ölçek Hazırlama
Yüklə 447,46 Kb.
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Kapsam Geçerliği
- Ölçüt Geçerliği
- Yapı Geçerliği
Ölçeğin Geçerliği Bir ölçekten elde edilen puanların geçerliği, bu puanların kullanım amacı ile ilişkilidir. Örneğin, bir zekâ testinden elde edilen puanlar bireylerin zekâ düzeylerinin ölçüsünü bildirmek amacıyla kullanıldığı zaman, bu puanlar amaca uygun biçimde kullanılmış olur. Aynı puanlar bireylerin ilgi, görüş, tutum ya da akademik başarılarının ölçüsünü bildirmek için kullanılırsa bu puanlar geçersizdir. Burada abartıldığı biçimiyle bir kullanıma rastlanması oldukça zordur. Bununla birlikte, çeşitli nedenlerle ve farkedilmeden yukarıda sözü edilene benzer durumlarla da karşılaşılabilir. Yeniden söylemek gerekirse, geçerlik bir ölçme aracı ile ölçülmek istenen özeliğin ölçülerini, başka özeliklerin ölçüleri ile karıştırmadan elde edebilme derecesidir. Geçerlik ile ilgili temel kavram ve ayrıntılı bilgi için güvenirlik kısmında bildirilenlere benzer kaynaklara başvurulabilir. Likert tipi ölçeklerin geçerliğinin sınanması, özünde, diğer ölçeklerden farklı değildir. Geçerlik için ne kadar çok kanıt toplanırsa, o kadar iyidir. Ölçeğin kullanım amacına en uygun olan kanıtlar belirlenmelidir. Geleneksel olarak, kapsam, ölçüt ve yapı geçerliğine ilişkin kanıtlardan söz edilebilir. Bu geçerlik türleri tutum ölçekleri açısından aşağıda kısaca ele alınmıştır. 51
A. Ata Tezbaşaran Kapsam Geçerliği Burada temel sorun, ölçeğin, ölçülmek istenen tutumun gözlenebilir tüm işaretçilerini kapsamındaki maddelerle temsil edip etmediğidir. Ölçeğin kapsayıcılığını sınamak için genellikle ölçeğin konusu ile ilgili uzmanların görüşleri ile bu konuda yapılmış kuramsal ve görgül çalışmalardan yararlanılmaktadır. Ayrıca ölçekle elde edilen puanların tutum boyutunun hangi bölgesinde ve ne kadar genişlikte (ranj) puanlar verdiği de kapsam geçerliği için bir ipucu olabilir.
Bir ölçekle elde edilen puanlar, bu ölçekle ölçülmek istenen özeliğe sahip olanlarla olmayanları, ölçülen özelik boyutunda, birbirinden ayırt edebilmelidir. Tutumların ölçülmesi dikkate alındığında, ayırt edilecek gruplar ölçülen tutuma olumlu yönde yüksek düzeyde sahip olanlarla, olumsuz yönde yüksek düzeyde sahip olanlardır. Burada önemli olan ölçülen tutum boyutunda aşırı uçta bulunan bu iki grubu belirlemek için bir ölçüt bulmaktır. Ölçüt bulmada başvurulacak birinci yol önceden geçerli olduğu bilinen bir ölçek bulmaktır. Geliştirmekte olduğumuz ölçekten başka bir ölçek bulup, bu ölçekten elde ettiğimiz puanları ölçüt ölçüsü olarak kullanabiliriz. Bu ölçütlere “dış ölçüt” denir. Ölçüt alınacak ölçeğin seçiminde oldukça titiz davranılmalıdır. Çünkü tutumların ortaya çıkış biçimleri tamamen kültüre özgüdür ve tutumlar öğrenilmiş davranış eğilimleridir (Kağıtçıbaşı, 1976). Bir kültürde geçerli ölçüler veren ölçeğin, diğer bir kültürde bütünüyle geçerli olmayacağı açıktır. Ayrıca ölçeğin hedef aldığı kültür için geliştirilmiş ve geçerli olduğu görülmüş bir ölçek varsa bir yenisini geliştirmek ekonomik bir yol olmayabilir. Dış ölçütle geçerlik saptamada genellikle izlenen yol, her iki ölçeği aynı örneklem grubuna uyguladıktan sonra elde edilen iki puan dizisi arasındaki korelasyon katsayısının hesaplanmasıdır. Bu korelasyon katsayısı iki ölçeğin puanları arasındaki birlikte değişmenin ölçüsüdür. Bu ölçü ne kadar yüksek ise iki ölçek de o ölçüde birbirine benzer ölçme yapıyor demektir (Korelasyon için bkz. Arıcı, 1992; Baykul, 1996). Bu tür bir geçerlik çalışmasına “uyum geçerliği” (Turgut, 52
1983), “zamandaş geçerlik” (concurrent validity) de denilmiştir. Bu geçerlik kanıtı için uygun karşılık “uygunluk geçerliği” olmalıdır. Dış ölçütle geçerliğin sınanmasında, önceki bölümde belirtilen BDR tekniğiyle madde analizinde kullanılan yola da başvurulabilir. Burada geliştirilmek istenen ölçeğin puanları yordayıcı, ölçüt ölçüleri de yordanan değişken olarak düşünülebilir. Eğer kullanılan dış ölçüt amaca uygun puanlar verebilen bir ölçek ise, geliştirilmek istenen ölçeğin puanlarından ölçüt ölçüleri anlamlı bir biçimde yordanabilmelidir. Bu tür geçerlik çalışmasına “yordama geçerliği” denilmektedir (Basit doğrusal regresyon için bkz. Arıcı, 1992; Edwards, 1995). Yordama geçerliğindeki temel sorun, gelecekteki performansın ne ölçüde kestirilebildiğidir. Ölçüt ölçüleri de performansın gerçek ortamlarda sonradan elde edilen ölçümleridir. Eğer ölçeğin, ölçekle ölçülmek istenen tutum boyutunu yeterince kapsayıcı olduğu ortaya konabilmişse, diğer bir ölçüt de ölçeğin kendi puanları olabilir. Geliştirilen ölçekten elde edilen puanlara “iç ölçüt” denir. Bu ölçülere dayalı olarak bir geçerlik tahmini yapılabilir. Ölçek puanlarına dayalı olarak tutuma aşırı uçlarda sahip olanları üst grup ve alt grup olarak ayırdıktan sonra, bu iki grubun ortalamaları arasındaki farkın anlamlı olup olmadığı sınanabilir. Bu işlem önceki bölümde alt - üst grup ortalamaları arasındaki farka dayalı madde analizinde açıklanmıştır. Burada madde puanları dizisi yerine ölçek puanları kullanılmaktadır. Ayırt etmeye dayalı yaklaşım, geçerli olduğu bilinen bir dış ölçüte göre sınıflanan örneklem grupları için de uygulanabilir. Bir dış ölçüte dayalı olarak karşıt gruplar tanımlanabilirse, bu grupların birbirinden ölçek puanları ile ayırt edilip edilemediği (grupların ölçek puanları arasındaki farkın anlamlı olup olmadığı) aynı teknikle sınanabilir.
Psikolojik ölçekler için yapı geçerliği birinci derecede önem taşır. Madde analizi işlemlerinin de temel amacı belirli bir yapıyı diğer yapılarla karıştırmadan ölçebilecek maddeleri seçerek kendi içinde tutarlı bir ölçek oluşturmaktır. Psikolojik 53
yapılar genellikle bileşiktir (composite) ve kendi aralarında ilişkili alt öğelere ayrılabilir. Ölçeğin iç tutarlığının ölçüsü, bileşik de olsa, belirli bir yapıya ait ölçme yapma derecesini gösterir ve yapı geçerliğine ilişkin bir ipucu sağlar. Fakat bu ölçü, ölçeğin alt boyutlarının sayısı hakkında bilgi vermez ve ölçekle ölçülmek istenen yapının kaç boyutlu olduğunun ayrıca araştırılması gerekir. Tutumla ilgili kuramsal yapı tanımları çeşitlidir. Kuramsal yaklaşıma bağlı olarak, tutumun temel bileşenlerini (boyutları) belirlemekte en sık başvurulan geleneksel yol faktör analizidir. Faktör analizinde veri olarak madde - madde kovaryansları veya korelasyonları matrisi kullanılır. Madde - madde korelasyonları matrisinden bir önceki bölümde söz edilmiştir. Kendi aralarında yüksek ilişki gösteren maddeler faktörleri oluşturur. Maddelerin taşıdığı faktör yükleri doğrultusunda, birbirleriyle olan ilişki düzeylerine dayalı olarak faktörler belirlenir. Ortaya çıkan faktörlerin adlandırılması ve yorumu kuramsal beklentilere ve birikime dayalıdır. Bu nedenle tek bir reçete yazma olanağı yoktur. Bu tür geçerlik çalışması yapanların alandaki diğer uzmanların da görüşlerinden yararlanması beklenir. Faktör analizi ile ilgili olarak çeşitli kaynaklardan yararlanılabilir. Yapı geçerliğinin incelenmesinde faktör analizinden başka yollar da vardır. 54
55
A. Ata Tezbaşaran Crocker, L. & Algina, J. (1986) Introduction to Classical and Modern Test Theory. New York: Holt, Rinehart and Winston, Inc. Cronbach, L. J. (1951) “Coefficient Alpha and the Internal Structure of Tests” Psychometrika 16(3): 297 - 333. Cronbach, L. J. (1984), Essentials of Psychological Testing. New York: Harper & Row, Publishers, Inc. Draper, N. & H. Smith, (1966) Applied Regression Analysis. New York: John Willey & Sons, Inc. Dunn-Rankin, P. (1988) “Scaling Methods”, in Keeves, J.P., (Editor) Educational Research, Methodology, and Measurement: An International Handbook. Oxford: Pergamon Press, pp. 306 - 316. Ebel, R. L. (1965) Measuring Educational Achivement. New Jersey: Enghewood Cliffs. Edwards, A. L. (1957) Techniques of Attitude Scale Construction. New York: Appleton-Century-Crofts., Inc. Edwards, A. L. (1995) Doğrusal Regresyon ve Korelasyona Giriş. (Çeviren: S. Hovardaoğlu) Ankara: Hatipoğlu Basım ve Yayım Ltd. Şti. Elms, D.G., Kantowitz, B. H., Roediger III, H. L. (1992) Research Methods in Psychology. St. Paul: West Publishing Comp., 56
A. Ata Tezbaşaran Fourth Ed. Ferguson, G. A. (1981) Statistical Analysis in Psychology and Education. New York: McGraw-Hill Book Company. Ghiselli, E. E., Campbell, J. D., Zedeck, S. (1981) Measurement Theory for the Behavioral Sciences. San Francisco: W. H. Freeman and Company. Horst, P. (1966) Psycological Measurement and Prediction. Belmont, California: Wadsworth Publishing Com., Inc. Judd, C. M., Eliot, E. R. and Kidder, L. H. (1991) Research Methods in Social Relations. New York: Harcourt Brace Jovanovich College Puplishers. Kağıtçıbaşı, Ç. (1976) İnsan ve İnsanlar: Sosyal Psikolojiye Giriş. Ankara: Sevinç Matbaası, Sosyal Bilimler Derneği Yayınları. Kline, P. (1986) A Handbook of Test Construction: Introduction to Psychometric Design. New York: Methuen. Likert, R. (1932) “The Method of Constructing an Attitude Scale”, in Fishbein, M. (Ed) (1967) Readings in Attitude Theory and Measurement. New York: John Willey & Sons, Inc., pp. 90 - 95. McIver, J. P. ve Carmines, E. G. (1982) Unidimensional Scaling. Sage University Paper Series on Quantitative Application in the 57
A. Ata Tezbaşaran Social Sciences, series no. 07-024, Beverly Hills and London: Sage Publications. McNemar, Q. (1969) Psychological Statistics. New York: John Wiley & Sons, Inc., Fourth Ed. Microsoft Corp. (1993) Microsoft Excel for Apple Macintosh, USA. Murphy, K. R. and Davidshofer, C. O. (1991) Psychological Testing: Principles and Applications. New Jersey: Prentice-Hall, Inc. Oppenheim, A. N. (1979) Questionnaire Design and Attitude Measurement. London: Heinemann. Özçelik D. A. (1992) Ölçme ve Değerlendirme. Ankara: ÖSYM Yayınları 1992-2. Özgüven, İ. E. (1994) Psikolojik Testler. Ankara: Yeni Doğuş Matbaası. Scott, W. A. (1968) “Attitude Measurement”, in G. Linzey and Aronson (eds.) The Handbook of Social Psychology. Readin, MA: Addison-Wesley. pp. 204-273. Sencer, M. (1989) Toplumbilimlerinde Yöntem. İstanbul: Beta Basım Yayım Dağıtım A.Ş. Tezbaşaran A. A. (1996a) “Likert Tipi Ölçeklere Madde Seçmede Korelasyon ve t Test Tekniklerinin Karşılaştırılması” Türk Psikoloji Dergisi (Baskıda). 58
A. Ata Tezbaşaran Tezbaşaran A. A. (1996b) “Likert Tipi Ölçeklerin Geliştirilmesinde Regrasyon Tekniğiyle Madde Analizi, Korelasyon ve t-Test Teknikleri İle Karşılaştırılması” Türk Psikoloji Dergisi (Baskıda). Torgerson, W. S. (1958) Theory and Methods of Scaling. New York: John Wiley & Sons, Inc. Turgut, M. F. (1983) Eğitimde Ölçme ve Değerlendirme Metodları. Ankara:Saydam Matbaacılık. Turgut, M. F. ve Baykul, Y. (1992) Ölçekleme Teknikleri. Ankara: ÖSYM Yayınları.__ Yüklə 447,46 Kb. Dostları ilə paylaş:
|