Alan tahsisi basit olarak binadaki alanın bölümlere dağıtılması süreci olarak ifade edilebilir. Alanın tahsis edilebilmesi için, ne kadar alana ihtiyaç duyulduğu bilinmelidir. Binanın tasarlanabilmesi için fabrikanın şekli ve toplam boyutu önceden belirlenmelidir. Her bölümün alan ihtiyacı analiz edilmeli ve toplam alan ihtiyacı taslağına işlenmelidir ( Bakınız: Şekil 13.1,s 427).
Listede bölümlerin eni ve boyunun yanında, parantez içinde verilen sayılar, hesaplamanın nerden geldiği gösterilir. Taslağa, hesaplamaların yapıldığı diğer dokümanlar da eklenmelidir. Tasarım veri ve hesaplamaları, belirlenmiş alan ihtiyacını desteklemeli; çelişkiler oluştuğunda referans oluşturmalı ya da gerektiğinde açıklayıcı bilgi vermelidir.
Üretim alanı için gerekli alan tüm makine ve iş istasyonlarının toplamı kadardır. Bir makine için alan en uzun boy ve en uzun en ölçülerinin çarpımı kadardır. Bu da her bir makine için bir dikdörtgen oluşturulması demektir. Makineler, tesis içerisinde farklı düzenlenebilir ve alandan tasarruf edilmesi sağlanabilir. Tasarruf edilen alan gelecekte ortaya çıkabilecek büyümelerde kullanılabilir. Ayrıca fazladan alana sahip olmak her zaman bir avantajdır; çünkü tesis planlamada en sık yapılan hata bazı birimlerin unutulmasıdır.
İş Alanı Tanımı
İş Alanı Tanımı
İş Alanı Hesaplama Modeli
Operatör Çalışma ve Serbest Alanlarının Hesaplanması
İnsan Vücut Ölçüleri ve Hesaplama Yöntemleri
Statik Halde Çalışan Operatör Ölçüleri
Dinamik Halde Çalışan Operatör Ölçüleri
Operatör Serbest Alan Gereksinimi
Kimi kaynak: iş alanı = iş istasyonu, iş çevresi
iş istasyonunun yatay ve dikey
Burada: iş alanı
düzlemde kapladığı alan
Klasik Teknikler
Morant Tekniği
Coğrafya, popülasyon, grup ve yüzdelik dilimler dikkate alınmalıdır.
Vücudun tamamen dik ve çıplak ölçüleri pratik operatör ölçülerine çevrilmelidir
Eğik şekilde durduğunu göz önüne alarak; hem de kıyafet, ayakkabı ve benzer toleranslar eklenmelidir.
Statik Pozisyon
Oturarak
Ayakta
Oturarak – Ayakta
Operatör verimliliğini, denge ve düzenini arttırabilmek ve yorgunluğu azaltmak için oturma pozisyonu genelde tercih edilir.
Operatör verimliliğini, denge ve düzenini arttırabilmek ve yorgunluğu azaltmak için oturma pozisyonu genelde tercih edilir.
Daha az fizyolojik ve kas enerjisi vücut pozisyonunu korumak ve kan dolaşımını hızlandırmak için yeterlidir.
Ne var ki, uzun süre oturmak omurgada eğrilik ve ağrı, karın kaslarında ise zayıflamaya yol açabilir.
İnce el becerisine dair hareketli,
İnce el becerisine dair hareketli,
Yüksek derecede vücut sabitliği ve dengesi gerektiren,
Hassas ayak kontrol aksiyonlu,
Bütün araç-gereçler oturma pozisyonundaki iş istasyonundaki,
Ağır malzeme işleme,
Uzun süreli sabit vücut duruşu gerektiren
operasyonların, oturma çalışma pozisyonunda yapılması tercih edilir.
Ayakta çalışma pozisyonları her ne kadar istenmese de endüstri de genellikle gerekli olan pozisyonlardır.
Ayakta çalışma pozisyonları her ne kadar istenmese de endüstri de genellikle gerekli olan pozisyonlardır.
Kan ve vücut sıvısı bacaklara gitmeye meyilli olduğundan varislere, bacaklarda ve ayaklarda şişmelere yol açar.
Statik pozisyonu bozmayı gerektiren bu semptomlar sonucu iş aksamaları ortaya çıkar.
Sık olarak ağır objelerin kullanılması,
Sık olarak ağır objelerin kullanılması,
Büyük çapta ve sık uzanma ve hareketler,
İş istasyonunda mobilite,
Büyük çapta ve sık olarak yerçekimi doğrultusunda güç uygulama gerektiren,
operasyonların, ayakta çalışma pozisyonunda yapılması tercih edilir.
Çalışanların kendi isteklerine göre duruşlarını değiştirmelerine, kas yorulmalarının indirgenmesini sağlayarak daha uzun ömürlü efor sağlar.
Çalışanların kendi isteklerine göre duruşlarını değiştirmelerine, kas yorulmalarının indirgenmesini sağlayarak daha uzun ömürlü efor sağlar.
Otururken yorulan kaslar ayakta dinlendirilir, ayakta yorulan kaslar için tam tersi uygulanır.
Yüksek sandalye kullanılması (pozisyonlar arası geçiş kolaylığı sağlamak için),
Sandalyenin kolayca hareket ettirebilir olması,
Ayak dinlendirme teçhizatı bulundurulması,
tavsiye edilen hususlardır.
Dinamik halde çalışan operatör ölçülerine bağlı
Dinamik halde çalışan operatör ölçülerine bağlı
olarak iki farklı alan gereksiniminden bahsedilir:
Boşluk (Aralık) Alan Gereksinimi
Kavrama (Erişme) Alan Gereksinimi
İş istasyonlarında boşluk
İş istasyonlarında boşluk
alanı, operatörlerin yaptıkları
işe bağlı olarak kendilerine
ayrılması gereken alanlardır.
Aralık alanı; baş üstü boşluk
alanı, bacak boşluk alanı ve
dirsek alanından oluşmaktadır.
Bir operatör tarafından, sadece
Bir operatör tarafından, sadece
önkolun hareketi (üst kol sabit) ile
yetişilen mesafe normal kavrama
(normal reach) olarak adlandırılırken,
bir iş istasyonu tasarımında
operatörün ön ve yan tarafında
normal kavrama sınırları içinde
kalmış olan alan normal çalışma alanı
(normal workspace) olarak
tanımlanmaktadır
operatör = insan
operatör = insan
salt çalışma olmaz çalışma arasında mola, dinlenme
operatörün olduğu bölgede hareket imkanı
operatör serbest alan gereksinimi
Tesis Üretim ve Montaj Alanı
Tesis Üretim ve Montaj Alanı
Tesis Yardımcı Hizmetler Alanı
Tesis Çalışan İhtiyaçları Alanı
Tesis Ofis Alan Hesaplaması
Tesis Açık Alan Hesaplaması
Gerekli Bilgiler
Gerekli Bilgiler
Fabrika Hızı (Takt Süresi)
Rota Kartları
Montaj Hattı Dengeleme
Mal Kabul ve Sevkıyat Alanı
Mal Kabul ve Sevkıyat Alanı
Ne teslim alınacak? / Ne sevk edilecek?
Mal giriş ve çıkış kapıları tipleri ve sayıları
Tesis içi kabul ve sevkıyat alan gereksinimleri
Hammadde/Yarı Mamul/Ofis İkmal Malzeme Alanı
Envanter politikası
Birim ürün alan gereksinimi
Depo koridor ve taşıma alanları
Bitmiş Ürün Depo Alanı (Ambar)
Bitmiş Ürün Depo Alanı (Ambar)
Birim nihai ürün alan gereksinimi
Sevkıyat sıklığı ve birim sevkıyat kapasitesi
Bakım Odası ve Takımhane
Çalışan Giriş Alanı 3mx6m/50 kişi
Çalışan Giriş Alanı 3mx6m/50 kişi
Soyunma Odası 0,325m²/kişi
Tuvaletler ve Dinlenme Odası (her 20 çalışana bir tuvalet, dinlenme odaları bir çalışandan en fazla 60m uzakta olmalı)
Kafeterya/Yemekhane 1m²/kişi
Sağlık Hizmetleri en küçük ünite 1,8mx1,8m olmalı
Su Sebilleri/İçme Yerleri çalışandan en çok 60m uzakta olmalı, 1,35m²/birim
Ofis Alan İhtiyacı
Ofis Alan İhtiyacı
Beyaz Yakalı İşçi Sayısı & Kıdem
Tesis Açık Alan
Kabul ve Sevkıyat Alanı
Kabul ve Sevkıyat Park ve Manevra Alanları
Çalışan Park Alanı
Yeşil Alan
Bölümlerin boyutları ve şekilleri binanın son şekline uyacak şekilde değiştirilebilir. Bölümlerin boyutları ilk hesaplamalarda öngörülen alana yakın olmalıdır; çünkü hesaplamalar yapılırken alan minimize edilmeye çalışılmıştır. Şekil diğer bölümlere ve binaya uyum sağlayabilmek için değişebilir.
Bölümlerin boyutları ve şekilleri binanın son şekline uyacak şekilde değiştirilebilir. Bölümlerin boyutları ilk hesaplamalarda öngörülen alana yakın olmalıdır; çünkü hesaplamalar yapılırken alan minimize edilmeye çalışılmıştır. Şekil diğer bölümlere ve binaya uyum sağlayabilmek için değişebilir.
Taslaktaki alan ihtiyaçlarını tesis alan ihtiyacına dönüştürmeden önce, hacim ihtiyaçları da gözden geçirilmelidir. Birçok yerleşim tasarımı zemin alanı üzerinde yoğunlaşır; ancak her şeyin zemine yerleştirilmesi zorunlu değildir. Tesis içindeki farklı düzeyler de kullanışlı olabilir (Bakınız: Bölüm 1 ve sayfa 428-429).
Bina Boyutunun belirlenmesi
Standart bir bina, müşteriye özel tasarlanmış bir binadan daha ucuzdur. Standart binalar 100x100 ft, 50x50 ft, 40x40 ft veya 25x50 ft gibi boyutların katları olarak inşa edilebilir. Bu sütun aralıklarını ifade eder.
Malzeme akışı ve erişim kolaylığı açısından 2:1 oranı tercih edilen bir orandır.
Örnek: Alet kutusu tesisi için bina 18,735ft² olmalıdır.
2:1 oranı için alan 2 ile bölünür (18,735/2=9,367.5).
Çıkan sayının kare kökü alınır ( ).
Çıkan rakam 25 ve 50 nin katları olacak şekilde 100’e yuvarlanır.
Bu durumda tesis 100x200 boyutunda (20,000ft2) olmalıdır.
Her binanın şekli kendine özgüdür ve birçok farklı şekil doğru yanıt olabilir. Bununla birlikte 2:1 (boy/en) oranı iyi bir başlangıç noktası olarak kabul edilebilir.
Alan Tahsisi Prosedürü
Alan Tahsisi Prosedürü
Alan ihtiyaç planlama taslağı ve boyutsuz blok diyagram kullanılarak bina bölümlere ayrılabilir.
İlk adım olarak 100x200 ft2’lik alan küçük karelere bölünür.
Örneğin 0,5 inç = 20 feet
0.5x0.5 inç²= 400 ft2 (20ftx20ft) lik alanı temsil edecek şekilde 100x200 ft2’lik alan bölünür.Başlamak için gerekli olanlar: dış duvarlar ve sütunlar (25 x 50 ft aralıklı) dır
Her bölüm için ihtiyaç duyulan kare sayısı hesaplanır. Her bölüme, toplamları en fazla 50 ( 20000/400=50) kare olacak şekilde, kare sayısı atanır.
Boyutsuz blok diyagramdan yararlanılarak, belirlenen kare sayılarına göre bölümler ilk adımda oluşturulan alana yerleştirilir.
İç duvarlar ya da sınırlar belirlenerek yerleşim planı oluşturulur. Hala yapılması gereken detaylı bir plan olmasına rağmen,alan tahsis prosedürünün son planı ortaya koymasından sonra mimar binayı tasarlamaya ve konstrüksiyona başlayabilir (Bakınız: Şekil 13.3a,3b,3c,s 432).
Ofis alan tahsisi fabrika alan tahsisi prosedürü ile aynı prosedüre sahiptir.
Ofis alan tahsisi fabrika alan tahsisi prosedürü ile aynı prosedüre sahiptir.
Figure 12-10 ve figure 12-17
Ofis alan tahsisinde bilgi kaynağı olarak örgüt şeması ve boyutsuz blok diyagram kullanılır.
Örgüt şemasına göre yedisi yönetim kurulu üyesi olmak üzere, 36 kişinin odaya ihtiyacı olduğunu varsayalım. Yapılan ilk tahmine göre her kişiye 200ft2’lik bir alan ayrılırsa, ofisler için toplam 7200 ft2’lik bir alana ihtiyaç vardır. Örgüt kademesi tekniğine göre alan ihtiyacı ise 7550ft2 dir(Bakınız: Bölüm 12). Bu iki sayı birbirine çok yakındır. Tesis tasarımcısı ofisler için yaklaşık olarak 7300ft2’lik alanın yeterli olacağını kabul edebilir.
Ofis boyutu
ya da
Ofis alanı 60ftx120ft (7200ft2) olabilir.
Alan dağıtım prosedürü
Alan dağıtım prosedürü
1. İlk adım olarak 60x120 ft2’lik alan küçük karelere bölünür.
Örneğin 0,5 inç = 10 feet
0.5x0.5 inç2= 100 ft2 (10ftx10ft) lik alanı temsil edecek şekilde 60x120 ft2’lik alan bölünür (Figure 13-4a).
30x40 ft2’lik sütun aralığı bırakılabilir. Bu sütunların bulunacağı yerlere koridor ya da herhangi bir ekipman yerleştirilmemesi için sütunlar şablonda gösterilmelidir.
2. Her ofis veya hizmet birimi için ihtiyaç duyulan kare sayısı hesaplanır (Figure 13-5)
Ofisler ve hizmet birimleri için ayrılan toplam alandan (örnekte 5790ft2) geri kalanı (7200-5790) ise koridorlar için kullanılacaktır. Bu alan dar olduğundan, alanın etkili bir şekilde kullanılması gerekir.
Boyutsuz blok diyagram ve ofis alan gereksinimlerinden yararlanılarak blok diyagram oluşturulur. Hizmet alanları herkesin rahatlıkla faydalanabileceği uygun yerlere yerleştirilmelidir(Figure 13-4b).
Bu aşamada farklı tasarımcılar tarafından farklı sonuçlar ortaya çıkabilir. Önemli olan boyutsuz blok diyagramın doğru bir şekilde şablona aktarılmasıdır.
Son adım, nihai alan tahsis diyagramının hazırlanmasıdır. Bu aşama koridorlar ve spesifik sınırlar da yerleştirilir. Son aşamanın önemli ilk kararı, koridorların ofis yerleştirilmesidir. Bu süreçte birçok değişik düzenleme denenmelidir. En iyi düzenleme, boyutsuz blok diyagramda gösterildiği gibi, yakınlık derecelerinin en çok sağlandığı düzenlemedir.
İş istasyonlarının tasarımı ile başlar.
İş istasyonlarının tasarımı ile başlar.
Her istasyon için gerekli alan hesaplanır.
Toplam alanın %50’si ( yönetimin isteğine göre %100’e kadar çıkabilir) kadar fazla bir alan da dikkate alınarak toplam alan ihtiyacı belirlenir.
Fazla alan koridorlar, proses içi envanter ve muhtelif odalar içindir.
Örnek: 100x100 ft² alana sahip bir tesis yerleşimini dikkate alalım.
Örnek: 100x100 ft² alana sahip bir tesis yerleşimini dikkate alalım.
Üretim alanını dışından çevreleyen 10 ft genişliğindeki bir koridor dağınıklığı elimine edecek, ancak bu durumda 80x80 ft² lik bir alan kalacaktır. Tesisin içinden de 10 ft eninde bir koridor geçirilirse;
(3) 100 ft boyunda, 10 ft genişliğinde koridor =3000 ft²
(3) 70 ft boyunda, 10 ft genişliğinde koridor =2100 ft²
Toplam koridor alanı =5100 ft²
Toplam alan (100x100) =10000 ft²
Toplam alanın %51’i koridorlar için kullanılmıştır.
Daha iyi bir koridor planı şu şekilde olabilir:
Daha iyi bir koridor planı şu şekilde olabilir:
100 ft boyunda ve 8 ft genişliğinde iki koridor 1600 ft² alan kaplar.
Bu yerleşimde üretim bölümünün %16’sı koridorlardan oluşmaktadır.
