Alisher navoiy nomidagi samarqand davlat universiteti azmiddin nosirov

---

 
1 
O’ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY  
VA O’RTA MAXSUS TA’LIM VAZIRLIGI 
 
ALISHER  NAVOIY  NOMIDAGI 
SAMARQAND  DAVLAT UNIVERSITETI 
 
 
 
 
 
AZMIDDIN NOSIROV 
 
 
ISTIQLOL DAVRI ADABIY JARAYONI 
VA TANQIDCHILIK 
 
        USLUBIY QO’LLANMA 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
SamDU o’quv-uslubiy kengashining 
2015-yil 8-fevraldagi 3-raqamli  
qaror bilan nashrga tavsiya etilgan. 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
SAMARQAND – 2014 

---

 
2 
         УДК: 891. 709 
ББК:    83.  3Уз 
183. 
Azimidin  Nasirov.  Istiqlol  davri  adabiy  jarayoni  va  tanqidchilik. 
Uslubiy qo’llanma. –Samarqand, SamDU nashri, 2014 yil.  –106 bet. 
 
Istiqlol  davri  adabiyotining  asosiy  xususiyatlari,  o’ziga  xos 
tamoyillari  haqida  so’z  yuritilgan.  Mustaqillik  yillariga  kelib,  tarixga, 
tarixiy  shaxslar  obraziga  haqqoniy  yondashish  an’anasi  yetakchilik 
qlmoqda.  Bu  davr  adabiyoti  insonning  botiniy  olamini  badiiy  talqin  etar 
ekan, turfa xil ramzlar, majoziy talqinlar an’anasini ham yuksak darajaga 
ko’tardi.  She’riyatda  esa  turfa  xil  ohanglar,  uslubiy  izlanishlarni 
kuzatishimiz 
mumkin. 
Uslubiy  qo’llanmada  mustaqillik  davri 
adabiyotining  turfa  xil  ohanglarda  rivojlanib  borayotganligi  haqida  so’z 
yuritilgan. 
 
 
 
 
 
 
Mas’ul muharrir:           prof. H. Umurov 
 
 
Taqrizchilar: 
 
   fil.fan.dok. A. Soliyev,  
 
 
 
 
 
 
   fil.fan.dok. Sh. Hasanov 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
© Alisher Navoiy nomidagi Samarqand davlat universiteti 2014 

---

 
3 
KIRISH 
 
Xalqimizning azaliy orzusi bo’lgan Mustaqillik juda ko’p jabhalarda 
bo’lganidek,  ma’naviyat  sohasida  ham  katta  o’zgarishlarni  vujudga 
keltirdi.  Millatimiz  hayotida  mavjud  bo’lgan  ma’naviy-axloqiy 
muammolarga har qachongidan ko’ra ham diqqat-e’tibor kuchaydi. Istiqlol 
mafkurasi  xalq  va  jamiyat  hayotiga  chuqur  singib  borayotganligining 
o’ziyoq  bu  fikrni  isbotlaydi.  Yurtboshimiz  alohida  ta’kidlaganidek: 
«Barchamizga  ayon  bo’lishi  kerakki,  qayerdaki  beparvolik  va  loqaydlik 
hukm  sursa,  eng  dolzarb  masalalar  o’zboshimchalikka  tashlab  qo’yilsa, 
o’sha  yerda  ma’naviyat  eng  ojiz  va  zaif  nuqtaga  aylanadi.  Va  aksincha, 
qayerda hushyorlik va jonkuyarlik, yuksak aql-idrok va tafakkur hukmron 
bo’lsa,  o’sha  yerda  ma’naviyat  qudratli  kuchga  aylanadi»
1
.  Qayd 
qilinganidek,  ma’naviyatsiz  inson  tafakkurini,  jamiyat  taraqqiyotini 
tasavvur etish mumkin emasligi ayon bo’lmoqda. 
O’zligini  chuqur  anglab  etgan  jamiyatning  turmush  tarzida 
ma’naviyat markaziy o’rinni ishg’ol etishi muqarrardir. Buni xususiyatini 
yaqin  tarix,  balki  ko’hna  tarix  ham  isbotlab  turibdi.  Shu  asnoda 
Yurtboshimiz Islom Karimov alohida ta’kidlaganidek, «Biron bir jamiyat 
ma’naviy  imkoniyatlarini,  odamlar  ongida  ma’naviy  va  axloqiy 
qadriyatlarini rivojlantirmay hamda mustahkamlamay turib o’z istiqbolini 
tasavvur eta olmaydi»
2
.  
Bugungi  kunda  globallashuv  jarayonida  ma’naviy  qadriyatlarning 
hayotiy  zarurati  oshib  bormoqda.  Mamlakatimiz  milliy  mustaqilligini 
qo’lga kiritgandan keyin, barcha sohalarda bo’lgani kabi, badiiy adabiyot 
va  adabiyotshunoslikda  ham  jiddiy  evrilishlar,  o’zgarishlar  yuzaga  keldi. 
Adabiyot  sobiq  ittifoq  davrida  mafkura  ta’sirida  qolib  ketganligi  sababli 
jahon  ma’naviyati  va  estetik  madaniyati  ta’sirida  rivojlanmay,  faqat  bir 
tomondangina  tahlil  qilinar,  o’rganilganligi  bugungi  kunda  ma’lum 
bo’lmoqda.  Shuningdek,  mustaqillik  davri  adabiyoti  buyuk  an’analarni 
davom  ettirgan  holda,  Qodiriy,  Cho’lpon  kabi  millat  va  ma’naviyat 
gultojulari
 
ijodida  shakllangan  milliy  an’analar  yana  o’z  qiyofasiga  ega 
bo’lganligini  alohida  qayd  etmoq  zarur.  Adabiy  tanqidchilik  sof  estetik 
nazariy  ilmlar  bilan  badiiyat  nuqtai  nazarida  tahlillarni  yuzaga 
chiqarmoqda.  Bu  jarayonga  bugungi  kunda  jahon  adabiyotining  nodir 
durdonalari ham o’z ta’sirini ko’rsatganligini ham qayd etmoq zarur. 
                                                 
1
 Каримов И. Юксак маънавият – енгилмас куч. –Т.: «Маънавият», 2008. 116-бет. 
2
 Каримов И. Ўзбекистон ХХI аср бўсағасида: хавфсизликка таҳдид, барқарорлик шартлари 
ва тараққиёт кафолатлари. –Т.: «Ўзбекистон», 1997. 37-бет.
 

---

 
4 
 
Dunyo  xalqlari  adabiyotiga  nazar  tashlar  ekanmiz,  inson  akteridagi 
va jamiyatdagi o’zgarish hamda evrilishlarni asrlar davomida badiiy talqin 
etganligini  kuzatamiz.  Shu  ma’noda  istiqlolga  erishish  jarayoni  ham 
murakkab  kechganligi  natijasida,  yillar  davomida  erk  va  ozodlikni 
ijodkorlarimiz  tarannum  etganligi  ham  bejiz  emas.  Mustaqillik  yillariga 
kelib, esa adabiyotimiz turfa xil shakl va ohanglarda o’z aksini topmoqda. 
Keying  yillar  adabiyotida  chinakam  ijod  qilish,  haq  so’zni,  haqiqatni 
aytish  erkinligi  keng  qamrovda  rivojlandi.  Shuning  uchun  O’zbekiston 
Qahramoni  Abdulla  Oripov  “Adabiyot  va  zamon”  maqolasida  quyidagi 
fikrlarni ilgari suradi: “Sho’rolar davrida milliy qadriyatlarimiz, moziydagi 
qahramonlarimiz qariyb qalamga olinmas, olinganda ham ular sinfiylik va