Ankara mayis, 2006 İÇİndekiler

T.C

ANKARA ÜNİVERSİTESİ

EĞİTİM BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ

EĞİTİM YÖNETİMİ, TEFTİŞİ, EKONOMİSİ VE PLANLAMASI

ANABİLİM DALI

KATILARAK GÖZLEM TEKNİĞİ

TUBA ŞEN

ARAŞTIRMA YÖNTEMLERİ

YRD.DOÇ.DR. HASAN HÜSEYİN AKSOY

ANKARA

MAYIS, 2006

İÇİNDEKİLER

1.GİRİŞ...............................................................................................................................3
2.GÖZLEM TEKNİĞİ......................................................................................................3
Gözlem Türleri.......................................................................................................5

Katılarak Gözlem...................................................................................................6

Katılarak Gözlem Çalışmalarının Aşamaları.....................................................9

Katılarak Gözlem Tekniğinin Üstünlük ve Sakıncaları...................................11
3.SONUÇ..........................................................................................................................12
4.KAYNAKÇA................................................................................................................12

KATILARAK GÖZLEM TEKNİĞİ

Giriş

Sosyal bilimler, insan davranışlarının ve toplumsal süreçlerin araştırılmasını konu alır. Ancak, insan davranışlarının belirli kalıplara oturtulması ve fen bilimlerindeki gibi kurallar haline getirilmesi hemen hemen imkansızdır. Belirli durumlara, belirli koşullarda verilen tepkiler, tutum ve davranışlar, bireyden bireye değişiklik gösterir. Bu ve bunun gibi çeşitli nedenlerle davranış ve tutumların araştırılması zor olmakta, özellikle nitel araştırma teknikleriyle çalışmayı gerektirmektedir. Bu tekniklerden biri olan gözlem tekniği özellikle bireylerin sergiledikleri davranışları “doğal ortamı dahilinde” araştırmak gerektiğinde başvurulan bir yöntemdir (Akgül,2005).

Bir veri toplama tekniği olarak gözlem, genelde taramaya öncülük etsin diye yapıldığı gibi, dökümanter araştırma veya deneysel araştırma ile birlikte ortak olarak planlanabilir( Balcı, 2005).

Gözlem tekniğinin en güçlü yönü toplanan verilerin tarafsızlığının diğer tekniklere göre daha yüksek olmasıdır. Çünkü pek çok insan kendileri ile ilgili sorulara olduğu gibi değil görünmek istediği gibi cevap verir. Gözlem tekniği ise olanı ortaya koyar. Maliyet, zaman ve nitelikli personel ihtiyacı ise bu tekniğin en zayıf taraflarıdır. Ayrıca pek çok olgunun gözlem ile incelenemeyecek özellikte olması tekniğin kullanımını kısıtlamaktadır.

GÖZLEM TEKNİĞİ

Gözlem kendiliğinden oluşan veya bilinçli olarak hazırlanan olayları ortaya çıktıkları sırada sistematik ve amaçlı bir biçimde incelemektir. Bir başka anlamda gözlem araştırmacının gerçek hayatın içinde, bireylerin davranışlarını, olayları bir plan dahilinde gözlemesi, izlemesi ve kaydetmesi işlemidir.

Gözlem, belirli bir kimse, yer, olay, nesne, durum ya da şarta ait bilgi toplama amacıyla, belirli hedeflere yöneltilmiş bir bakış ve dinleyiş olarak tanımlanabilir. Diğer tekniklerle karşılaştırıldığında en önemli farklılıklarından biri, bilgilerin başkalarının raporları ve benzeri ikincil kaynaklardan değil, doğrudan elde edilmesidir (Karasar,1999). Eğer araştırmacı, herhangi bir ortamda oluşan davranışa ilişkin, ayrıntılı, kapsamlı ve zamana yayılmış bir resim elde etmek istiyorsa, gözlem yöntemini kullanır (Yıldırım ve Şimşek, 2003). Gözlem karmaşık sosyal ilişkilerin anlaşılması için sıklıkla başvurulan bir yöntemdir. Sosyal süreçte insan davranışları, çoklu etkenlerle şekillenen karmaşık bir olaydır. İşte bu davranışların araştırılmasında gözlem tekniği, ayrıntılı ve derinlemesine bir kavrayış ve anlayış sağlanabilmesi amacıyla sıklıkla kullanılmaktadır. Örneğin, okulda öğrencilerin birbirleriyle ya da öğretmenleriyle, hastanede çalışanların birbirleriyle ya da hastalarla, aile içinde ebeveynlerin çocuklarla, kardeşlerin birbirleriyle ya da ebeveynlerin birbirleriyle ilişkilerin incelemesi amacıyla gözlem tekniğinin kullanılması gibi. Literatürde yapılan yüzeysel bir araştırma, gözlem tekniğinin en fazla sosyoloji, antropoloji ve sosyal psikoloji gibi alanlarda kullanıldığını göstermektedir(Akgül, 2005).

Gözlem bazı yanlış inanışların aksine sadece göz ile değil, tüm duyu organları ile yapılabilir. Duyu organlarının yetersiz olması halinde onların gücünü arttırıcı araçlardan (örnek: teleskop, radar, mikroskop vb.) yararlanılabilir.

Gözlem tekniğinin en önemli özelliği, gözlem konusu olan bireylerin kendi doğal ortamlarında bulunmasıdır. Birçok davranış, birey ancak doğal ortamında olduğu sürece gerçek haliyle belirlenebilir ve değerlendirilebilir. Birçok araştırma tekniğinde, üzerinde araştırma yapılan bireylerin oldukları gibi değil, olmak istedikleri, toplumun olmasını istediği ya da çevreleri tarafından kabul edilebilecek çerçevede davrandıkları ya da cevap verdikleri bilinmektedir. Bu sorun, gözlem dışındaki araştırma tekniklerinin genel ortak sorunlarından biri olarak karşımıza çıkmaktadır. Örneğin, yapılan bir araştırmada, milli parkı kullanan ziyaretçilere çöpleri ne yaptıklarına yönelik olarak sorulan soruya %94.6 oranında “çöp kutusuna attım” cevabı verilmiş olmasına karşın, yapılan gözlemde bunun doğru olmadığı ve çoğu ziyaretçinin çöplerini arkasında bırakarak gittiği belirlenmiştir (Erdoğan, 1994). Bu tekniklerin bir diğer sorunu ise, kişilerin hafızaya dayalı bilgileri hatırlayamamaları nedeniyle, önemli miktarda verinin kaybolma riskidir (Karasar, 1999). Bu tür sorunlar, gözlem tekniğini özellikle sosyal süreçleri anlamlandırmada üstün bir teknik haline getirmektedir. Ancak her tekniğin olduğu gibi gözlem tekniğinin de üstün olduğu yönler yanında zayıf olduğu yönleri de bulunmaktadır.( Akgül, 2005)

Gözlem Türleri

Birçok biçimde gözlem yapılabilir; doğrudan ya da dolaylı olarak, sistemli ya da rastlantısal, açık ya da gizli, katılarak ya da katılmayarak.

Gözlem tekniği, araştırmacının süreçte aldığı rol bakımından, yani gözlemci ile gözlenen arasındaki fiziki yakınlık ve ilişkilere göre, yapılandırılmış (araştırmacının dışarıda kaldığı-sayısal ve planlı) ve yapılandırılmamış (araştırmacının sürece katıldığı-olayı doğrudan gözlemleyip kayıt altına aldığı) gözlemler olarak iki temel gruba ayrılır. Ayrıca gözlemin doğal ortamda ya da laboratuar ortamında yapılmasına göre gruplandırılması da söz konusu olabilmektedir. Ancak özellikle sosyal bilimler için bu tür gözlem çalışmalarının sonuçları, geçerlilikleri açısından tartışılmaktadır. Yapılandırılmamış gözlemlerde, araştırmacının çalıştığı konuya ilişkin kültür ya da alt kültürün içine girme çabası söz konusudur. Araştırmacının elinde herhangi bir gözlem ya da görüşme aracı yoktur yani, yapılaşmamış bir kayıt tekniği kullanır, çünkü amacı sadece bu kültürü ayrıntılı olarak tanımlamaktır. Yapılandırılmış gözlemlerde ise, yapılandırılmamış gözlemlerle elde edilen verilerin daha ayrıntılı hale getirilmesi, doğal ortamlarında test edilmesi gerekmektedir. Bu durumda araştırmacı, yapılandırılmış bir gözlem aracı kullanacaktır. Ancak bu yöntemin en önemli sakıncası, araştırmacının ortam üzerinde tam bir kontrolünün olmamasıdır. Böylece, hangi etkenlerin bireylerin davranış ve tutumları üzerinde ne tür etki yaptığının anlaşılması zor olabilmektedir (Yıldırım ve Şimşek, 2003, akt. Akgül, 2005).

Katılarak Gözlem

Araştırılan objenin ya da topluluğun günlük yaşamına katılma yoluyla yapılacak gözlemde, araştırıcının, araştırdığı grupla birlikte bir süre yaşaması, onların yaşamlarında yer alması gereklidir. Böylece araştırılan grubun davranış biçimlerini, değer sistemini, birbirleriyle olan ilişkilerini, toplumsal, ekonomik ve kültürel özlü olaylar, törenler çerçevesindeki kümelenişlerini, rollerini, tutum ve tavır alışlarını yakından gözleme olanağı bulur. Araştırıcı için bulunduğu alan bir “laboratuvar”dır.

Katılarak gözlemde, gözlemci, gözlenenlerle birlikte olup onlardan biri gibi davranır; ideal olarak, onun bir gözlemci olduğu da bilinmez( Karasar, 2005).

Gözlem yoluyla elde edilen bilgiler, olayın akışına uygun olarak kayda alınmalıdır. Gözlemci gün içinde olup bitenleri katılmalı gözlemci olarak gözlediklerini hatırlamaya çalışır ve bunları gece kaydeder( Bailey, 1987, akt. Balcı, 2005).

Katılarak gözlem bazı çevrelerde, “nitel araştırma yöntemi” ya da “etnografik araştırma tekniği” olarak da adlandırılmaktadır( Wilson, 1982, akt. Karasar, 2005).

Niteliksel araştırma yaklaşımıyla ilgilenen araştırmacılar değişik insanların yaşamlarını nasıl anlamlandırdıklarını incelerler. Bunu incelemek amacıyla da niteliksel araştırmacı sürekli olarak,

• “Kişilerin kendi yaşamları için varsayımları nelerdir?”

• “Neleri olduğu gibi kabul ederler?”

• “Bu insanlar nelere tepki gösterirler?”

• “Bu kişilerin yaşam deneyimleri nedir?”

• “Deneyimlerini nasıl yorumlamaktadırlar?”

• “Yaşadıkları dünyayı nasıl yapılandırmaktadırlar?” gibi sorular üzerinde durur.

Niteliksel araştırmalarda veri toplamak için anket ya da başka herhangi bir ölçü aracı kullanılmaz; araştırmacının kendisi veri toplamada anahtar araçtır. Katılımcı gözlemci olarak araştırmacı gözlem yapacağı gruptan izin alır ve gruba katılır. Araştırmacı, grubun güvenini kazandığı takdirde, o grubu oluşturan bireylerden o grubun özelliklerine ilişkin ayrıntılı ve tutarlı bilgi toplayabilir. Doğal ortamda gerçekleştirilen katılımcı gözlemciliğe örnek olarak Taylor’ın çalışması verilebilir. Taylor, okulda başarılı olan çocukların ailelerinin çocuklarına okuma-yazma ortamı yaratmalarıyla ilgilenmiş, bunun için yedi aileyi ziyaret etmiştir. Bu aileler ve onların çocuklarıyla etkileşimlerinde güveni sağlamış ve zengin kayıtlar tuttuktan sonra onların yaşantılarını betimleyebilmiştir (Uzuner, 1999).

Katılımcı gözlemcilik sırasında araştırmacı sistemli olarak kayıt tutar. Bunun yanısıra, gruptaki kişiler o kültüre /gruba ait diğer kayıtları da incelemesine izin verebilirler. Böylece, örneğin, okul kayıtları, aile fotoğrafları, anı defterleri vb. gibi dökümanların katılması suretiyle gözlem verileri zenginleştirilir. Katılımcı gözlemciliğin derecesi önemlidir. Katılımcı gözlemciliği sembolik olarak, beyazdan siyaha doğru bir geçiş olarak derecelendirebiliriz. Beyaz bölümde araştırmacının kültüre/gruba katılmadan , onun bir parçası olmadan sadece dışarıdan bir gözlemci olarak kayıt tutması söz konusudur. Siyah bölümde ise araştırmacı o kültürün /grubun bir üyesi gibi olur ve gözlemlerini öyle yapar. Ortalarda ise grinin tonları durumu görülür. Örneğin açık gride araştırmacı gruba katılır ama grubun üyesi olmadan grup üyeleri tarafından kabul edilmiş bir kişi rolündedir. Bir araştırmada bana “öğretmen yardımcısı” rolü verilmişti; sınıf trafiğinde öğretmene yardımcıydım ama olayların gerçekleşmesinde etkim hiç yoktu. Bir diğer araştırmamda ise çalıştığım aile bana “teyze” rolünü vermişti. Bu durumda da aile tarafından kabul edilmiş sevilen bir kişiydim ancak yine ailenin günlük kararlarında izleyiciydim ( Uzuner, 1999).

Katılımcı gözlemci için herbir derecede bulunuyor olmanın değişik avantaj ve dezavantajları bulunmaktadır. (Uzuner, 1999).

Araştırmacının fikirleri, önyargıları ve yanlılığının veriler üzerinde etkilerinin neler olabileceğini düşünüyorsunuz?

Sizce araştırmacı gerçekte gördüklerini değil de görmek istediklerini mi kaydeder?

Araştırmacı kendisinin veriler üzerinde etkili olabileceğinin farkındadır. Bunu azaltmak için kullandığı teknikler önemlidir.

Öncelikle niteliksel araştırmacı belli bir ortama yaptığı kısa bir ziyaretten etkilenen bir sanatçı değildir. Uzun süreli olarak verilerini toplar ve bunları sürekli olarak inceler. Araştırmacı herhangi yorumunu sürekli doğrulatmalıdır. Böylece veriler üzerindeki ön yargıları ve eğilimleriyle başa çıkabilir. Ayrıca, çoğu önyargılar ve eğilimler yüzeyseldir. Oysa, niteliksel araştırmacı oldukça ayrıntıya iner. Ek olarak, araştırmacının esas amacı o ortama bilgi vermek değil, o ortamdan bilgilenmektir. Araştırmanın değeri kuram yansıtma, betimleme, anlama derecesiyle belirlenir. Niteliksel araştırmacılar verilerini “iyi” veya “kötü” olarak belirlemezler.

Durumların karmaşık olduğuna inanırlar. Bu nedenle, birçok boyutun resimlemeye çalışırlar. Araştırmacı saha notlarına eğiliminin de belirtildiği bir bölüm ekler. Bazıları takım olarak çalışırlar. Böylece birbirlerinin çalışmalarını eleştirebilirler. Şunu söylemek gereklidir ki araştırmacının eğilimini sınırlamaktan sözedebiliriz yok etmekten değil. Niteliksel araştırmacılar kendi eğilimlerini adlandırmaya ve bunları dikkate almaya çalışırlar.

Araştırmacının varlığı çalıştığı ortamdaki kişilerin davranışlarını etkilemez mi?

Bu sorunun yanıtı "evet"dir. Bu “gözlemci etkisi” olarak adlandırılır. Her araştırmada bu yetersizlik vardır. Örneğin, anket soruları kişilerin sorulara yanıt verişlerini şekillendirebilir.

Niteliksel araştırmacı, araştırmaya katılanlarla doğal, rahatsız etmeyici ve tehdit etmeyici şekilde etkileşmeye çalışır. Katılanlara ne kadar denek gibi davranırsanız o kadar sizin yönteminizi uygulamaya çalışırlar. Oysa niteliksel araştırmacının amacı bu değildir. Gruba öyle katılır ki olaylar onun varlığından etkilenmeden gerçekleşir. Kişilerin içerdekilere davranışlarıyla, dışardakilere davranışları arasında fark olduğunu bilerek yaklaşmamız gereklidir (Uzuner, 1999).

Katılarak gözlem, dışarıdan gözleme oranla, daha çok bilgi verir. Dışarıdan gözlemde, gözlenen davranışların nedenleri, gözlemci tarafından kestirilmeye çalışıldığı halde, katılarak gözlemde, bu nedenler daha derinliğine ve daha “geçerli” bir biçimde öğrenilebilir. Zira bir davranışı anlayabilmenin en kestirme yolu, onu yaşamak ve duymaktır. Bir Almanın kendisini Türk işçisi gibi tanıtarak onların Alman toplumunda ve iş çevrelerinde karşılaştıkları problemleri sergilemeye çalışması; beyaz bir Amerikalının, kendisini siyaha boyayarak, zencilerle birlikte yaşaması; bir gazetecinin kasıtlı olarak suç işleyerek hapishaneye girmesi, gözlenmek istenen davranışların gerçek nedenlerini ortaya çıkarabilme çabalarından yaşanmış örneklerdir ( Karasar, 2005 ).

Alan Araştırması( Etnografik Araştırma)

Etnografik araştırmanın amacı özel bir kültürün betimlenmesidir. Çağdaş dünyanın alt kültürleri de bu yöntemle araştırılabilir. Gençlik çeteleri, uçak kaçırma, araba çalma, mankenlik vb. Amaç belirlenen alt kültürü olabildiğince derinliğine betimlemektir: Dili, adetleri, değerleri, dinsel seremonileri, yasaları vb. İşte bunların derinliğine gözlemi katılmalı gözlemi gerekli kılar ( Balcı, 2005 ).

Katılarak Gözlem Çalışmalarının Aşamaları

1. Girişin başarılması. Gözlemin amacı ve gözlem yapılacak grup belirlendikten sonra sıra gruba gözlem için girmeye gelir. Araştırmacı kendini yasal olarak girme hakkına kavuşma ya da girişinin yasal olması problemi ile karşılaşır. Bazı kereler gözlenenlerle arkadaşlık veya araştırmacının bazı bağlantıları bunu sağlayabilir. Grup, kültür ya da örgütlerin daha kapalı olduğu durumlarda resmi izin gereklidir. Araştırmacının kurumsal bağlantıları, kimlik mektupları ve gözlem için iyi nedenleri olmalıdır. Araştırmacının bu tür araştırmaları yapma beceri ve deneyimleri de girişine yardımcı olabilir. Gözlem toplum dışı bir grup, kültür ya da örgüt üzerinde yapılacaksa giriş daha da zor olacaktır ( Bailey, 1987, akt. Balcı, 2005).

2. İlişkinin Kurulması. Gözlemin en zor adımıdır. Bazı problemler gözlenenin gözlemciye güvenmesini engeller. O, hükümetin, kurumun ajanı gibi görülebilir, iki taraf arsındaki güven ve işbirliği araştırmacının sosyalleşmesi için kaçınılmazdır ( Balcı,2005).

3. Gözleme ve kaydetme. Kural, apaçık not tutulmamasıdır. Çünkü, not tutma deneklerin benlik bilincini uyarabilir ve onlarda normal dışı davranışa yol açar. Bu yüzden gözlemci hafızasına güvenmek zorundadır ( Bailey, 1987, akt. Balcı, 2005).

Not tutulması ile ilgili şu öneriler dikkate alınmalıdır ( Loafland, 1971, in Bailey, 1987, akt. Balcı, 2005):

(1) Gözlemden sonra notları olabildiğince çabuk kaydet. Çünkü unutulan bilginin büyüklüğü zaman geçtikçe artış gösterir.

(2) Notları çabuk yazma konusunda kendini disipline et.

(3) Yazmaktansa dikte etmek kabul görür. Ancak yazmanın düşünceyi uyarma avantajı vardır.

(4) Notların daktilo edilmesi el yazmaya tercih edilir.

(5) Notların iki kopya tutulması tercih edilir. Orijinal bir kopya referans için tutulur, diğerleri müsvedde olarak işlem görür; yeniden örgütlenir, yazılır vs.

Notlar gün be gün kaydedilir. Ne oluyor, neler söyleniyor, fiziksel çevrede ne gibi değişmeler oluyor? Günden güne kaydedilir.

Notlar beş çeşit olabilir: 1. Süren betimleme-anın betimlenmesi, 2. Önceleri unutulup şimdi hatırlananlar, 3. Analitik görüşler ve çıkarsamalar, 4. Kişisel izlenimler ve duygular, 5. Daha ileri bilgi verici notlar ( Loafland, 1971, akt.Balcı, 2005).

4. Krizlerle uğraşma. Gözlenen grubun gözlemciyi bir tehdit olarak görmesi krizini azaltıcı bazı taktikler vardır: 1. Gözlemci kendisini gruba güçsüz gösterebilir. 2. Gözlemci kendisini diğer otorite ve kişilerin çekindiği çok güçlü ve prestijli gösterebilir. 3. Araştırma ortamında çalışan en güçlü grupla işbirliğine girebilir ( Bailey, 1987, akt. Balcı, 2005).

5. Verilerin analizi. Katılımcı araştırmacıların çoğu verilerini nominal kategoriler-sınıflar kurmak sureti ile analiz ederler. Kategorilerin tek değişkene göre olması nispeten kolaydır. Birden çok değişkene göre yapılan sınıflamalara taxonomiler ya da tipolojiler adı verilir. Ancak gözlemcinin notlarını taksonomi ya da akış şeması ile özetlemesi tercih edilir ( Balcı, 2005).

Katılarak Gözlem Tekniğinin Üstünlük ve Sakıncaları

Gözlem tekniğinin en önemli üstünlüğünün, gözlenenin doğal ortamı içinde araştırılarak, yansız ve doğru bilginin elde edilmesi olduğundan bahsedilmişti. Nitel yaklaşımın kullandığı araştırma teknikleri incelenirken, fen bilimlerinde çalışan araştırmacıların karşı karşıya olmadığı, ancak sosyal bilimcilerin her türlü veri konusunda daha titiz çalışmasını gerektiren bir faktör unutulmamalıdır: İnsan. Her insanın ayrı bir fenomen olduğu, her fenomenin kendine ait bir iç dünyası ve gerçekliği bulunduğu göz önüne alındığında, onun yapısını, davranış ve tutumlarının neden ve nasıllarını araştıran bilim adamları için , bireyin iç dünyasındaki gerçekliğe ulaşma zorunluluğu ortaya çıkmaktadır. Ancak bireyler, çeşitli nedenlerle (örneğin toplum tarafından olumsuz değerlendirilme ihtimali) bu gerçekliklerini açıklamak istemeyebilirler. Bu noktada, gözlem tekniği, bireyin gözlemlenerek gerçeğe en yakın sonuca ulaşılmasını sağlar ( Akgül, 2005).

Ancak gerçekliğe bu kadar yaklaşmak, çeşitli açılardan maliyetli ve sakıncalı olabilmektedir. Örneğin gözlem yöntemi, diğer yöntemlerle karşılaştırıldığında çok daha uzun zaman alabilmektedir. Ayrıca gözlemcilerin alanlarında iyi yetişmiş olması, bir diğer gerekliliktir. Çünkü her araştırmacı iyi bir gözlemci değildir. İyi bir gözlemci, zeki, duyarlılığı yüksek duyu organlarına sahip, üzerinde çalışılacak konu ve tekniğe karşı koşullanmamış ve gözlenenleri olumsuz etkileyebilecek (dil, din, cinsiyet, renk vb.) ayrılıklardan bağımsız olmalıdır (Karasar, 1999, akt. Akgül, 2005).

Hem araştırmanın süresi, hem de gözlemcilerin eğitimi açısından bakıldığında, gözlem yönteminin maliyeti yüksek bir teknik olduğu anlaşılmaktadır. Ancak çoğu durumda elde edilecek sonuçların gerçeğe yakınlığı, bu maliyetlerin göz ardı edilmesine neden olabilmektedir. Araştırmacı, gerçeğe en yakın sonuçlara ulaşabilmek için, her maliyete katlanabilmektedir ( Akgül, 2005).

Öte yandan, bu gerçeğe yakınlık faktörü, etik unsurların göz ardı edilmesine de neden olabilmektedir. Fiziksel ve sosyal giriş izni, verilerin kayıt altına alınması gibi aşamalarda etik sorunlar sıklıkla ortaya çıkmaktadır (Yüksel, 2003). Görüntülü ya da işitsel kayıt araçları ile kayıt altına alındığından haberi olmayan, hatta üzerinde araştırma yapıldığını dahi bilmeyen bir kişi, topluma hoş görünme, olunması gerektiği gibi davranma gibi kaygılardan uzak olacak, yalan söylemeyecek ve en doğal halini sergileyecektir. Bu şekilde yapılan bir araştırma gerçeğe en yakın sonuçların alınmasını sağlayacaktır. Ancak bu şekilde bilgi elde etme çabası, aynı zamanda bireylerin kişilik haklarına ve özel hayatlarına bir saldırı niteliği de taşımaktadır. Bir araştırmada, araştırmaya konu olan kişi ya da kişilerin bu durumdan haberdar ve razı olmaları gerekmektedir. Hatta çoğu zaman yazılı iznin alınması dahi gerekebilir (APA, 2002). Katılımcıya, araştırmanın amacı ve yöntemi ayrıntılı olarak açıklanmalıdır. Gözlem sırasında herhangi bir araçla kayıt yapılacaksa, katılımcıya bu konuda bilgi verilmelidir. Özel hayata saygı ve mahremiyet, günümüz modern toplumunun en önemli ilkelerindendir ve her ne sebeple olursa olsun bu ilkelerin ihlali, büyük bir suçtur. Bu durumun cezai işlem gerektiren bir durum olması nedeniyle hem kendini korumak, hem de topluma karşı taşıdığı bilim adamı kimliğinin sorumluluğunu yerine getirmek için, araştırmacı bu etik kurallara uymak zorundadır. Ancak bu zorunluluk beraberinde, gözlemle elde edilen bilgilerin geçerlilik sorunuyla karşı karşıya kalması sorununu doğurmaktadır( Akgül,2005).

SONUÇ

Katılarak gözlem de diğer veri toplama teknikleri gibi geçerlik ve güvenirlik gereklerini karşılamak ve genel araştırma etik standartları ile tutarlı olmak durumundadır (Balcı, 2005).

Gözlem eğer araştırma amacına hizmet ederse, planlanırsa, kaydedilirse, geçerlik ve güvenirlik bakımlarından kontrol edilirse, bilimsel bir niteliğe bürünür (Judd, 1991, akt. Balcı, 2005).

KAYNAKÇA

Akgül, O. (2005). “Gözlem Tekniği” Seyahat ve Turizm Araştırmaları Dergisi. S.5

Balcı, A. (2005). Sosyal Bilimlerde Araştırma. Ankara:Pegem Ayayıncılık

Işıkoğlu, N. (2005). “Eğitimde Nicel Araştırma”. Eğitim Araştırmaları Dergisi. S.20. Ankara: Anı Yayıncılık

Karasar, N. (2005). Bilimsel Araştırma Yöntemi. Ankara: Nobel Yayın Dağıtım

Yıldırım, A. ,Şimşek, H. (2000). Sosyal Bilimlerde Nitel Araştırma. Ankara: Seçkin Yayıncılık

Uzuner, Y. (1999). Niteliksel Araştırma. www.aof.edu.tr/kitap/unite09pdf
www.antropology-works.org/sosyal/alanaras, 29.04.2006
www.geocities.com/halkbilim/halkbilgir.html, ,29.04.2006
www.tojet.net/artcles/4420.htm, ,29.04.2006
www.insanbilimleri.com/ekampus/mod/glossary, 29.04.2006
www.odevsitesi.com39 , 29.04.2006
www.anotoliajournal.com/turizmbulteni/aralik2005.htm, 30.04.2006