Ayələrin Tərcüməs(n)i Rəhman və Rəhm olan Allahın Adıyla 1- həmd, Allaha ki göyləri və yeri yaratd



Yüklə 11,93 Mb.
səhifə58/73
tarix21.06.2018
ölçüsü11,93 Mb.
#54314
1   ...   54   55   56   57   58   59   60   61   ...   73

97) O, qurunun və dənizin qaranlıqlarında özləri ilə yolu tapınasınız deyə

sizin üçün ulduzları yaradandır...

Bu ayədə nəzərdə tutulan məna son dərəcə açıqdır. Ayələrin geniş geniş

452 ......................................................................... əl-Mizan Fi Təfsir-el Quran - c. 7

ıqlanmasından məqsəd isə, universal yaradılış nizamı baxımından detallandırılması

və ya şifahi izahat baxımından açıqlanması nəzərdə tutulmuşdur.

İnsanın dünya həyatındakı həyatında lazımlı olan məsləhətlərinin

bu böyük cisimlərə və bir-birini çəkən bu göy cisimlərinə bağlı olmasını

diləməklə, bu cisimlərin hər birinin müstəqil ilahi bir iradənin

istiqamətində hərəkət edər olmaları, özüylə əlin idili olan,

şəxsinə xas qılınan bir diləməklə yaradılmış olmaları arasında bir ziddiyyət

yoxdur. Çünki bu iki alan/sahə, mövqe etibarilə bir-birlərindən fərqlidir.

Bu sahələrdən birinə bağlı bəzi inkişafların yaşanması,

digər sahələrdə bəzi inkişafların meydana gəlməsinə maneə

meydana gətirməz. Çünki kainatın bütün cüzləri arasında bütünlük və bağlılıq

suverendir. [Bu səbəbdən kainatın cüzləri arasındakı bağlılıq, bu

cüzlərin hər birinin müstəqil və özünə xas bir iradəylə bədənə

gəlməsinə maneə təşkil etməz.]

98) O, sizi bir tək nəfsdən (Adəmdən) yaradandır. Kiminiz sabitliyə qovuşmuş,

qalma yerinə (dünyaya) yerləşmişdir; kiminiz də əmanət olaraq

(sulplere və rəhmlərə) qoyulmuşdur...

Ayənin orijinalında keçən "müstakarr" spikeri, "müstakırr" şəklində

də oxunmuşdur. İlk okuyuşa görə, adı məkan (yer/yeyər adı), bu səbəbdən

sabitlik qazanılan, qalınan yer/yeyər mənasını ifadə edər. Bu vəziyyətdə,

"müstevda'" da yer/yeyər adı olaraq qəbul edilər, yəni əmanət buraxılan yer/yeyər

mənasını ifadə edər. Bir şeyin əmanət buraxıldığı yer/yeyər yəni. "Müstekarr"

və "müstevda'" sözləri başqa bir ayədə də keçmişdir: "Yer/yeyər üzündə

heç bir canlı yoxdur ki, ruzis(n)i Allaha aid olmasın. Allah onun

söykən/dözdüyü və əmanət buraxıldığı yeri bilər. Bunların hamısı açıq-aşkar bir kitabdadır."

(Hud, 6)

İfadədə hazf və xülasə bir izahat əsas alınmışdır. Bu vəziyyətdə ayənin

bucaqlımı belədir: "Kiminiz söykən/dözdüyü yerdədir, kiminiz də əmanət buraxıldığı

yerdədir."

İkinci okuyuş tərzini əsas al/götürdüyümüzdə isə, ki bu daha çox seçimə layiqdir,

"müstekırr" adı fail olar. Eyni şəkildə "müstevda'" da zəruri

olaraq adı mef'ul qəbul edilər. Bu vəziyyətdə cümlənin bucaqlımı belə

qəbul edilər: "Kiminiz sabitliyə qovuşmuş, qalıcı olaraq bir yerə yer/yeyər

Ən'am Surəsi / 91-105 .......................................................................................... 453

leşmişdir; kiminiz də hələ sabitliyə qovuşmamış, əmanət olaraq qoyulduğu

yerdədir."

"O, sizi bir tək nəfsdən yaradandır." ifadəsindən aydın olduğu qədəriylə

olanca çoxluğu və məşhurluğuyla insan soyunun Hz. Adəmə gəlib söykən/dözdüyü

nəzərdə tutulmaqdadır. Quran mövcud insan nəsilinin Adəmlə başladığını

ifadə edər. Bu səbəbdən "müstekarr" ifadəsiylə insan soyunun doğum

yoluyla yer/yeyər üzünə gəlmiş olan fərdlərinə işarə edilmişdir.

Çünki bir ayədə yer/yeyər üzü, insan nəsilinin "müstekarr"ı, qalma yeri olaraq

xarakterizə edilmişdir: "Sizin yer/yeyər üzündə qalıb/qəlib bir müddət yaşamanız lazımdır."

(Bəqərə, 36) "Müstevda'" ilə də kişilərin sulbüne və anaların

rəhminə əmanət buraxılan və hələ doğululmayan, amma irəlidə doğulacaq

olan insan fərdləri nəzərdə tutulmaqdadır. Ayənin bütün insan fərdlərinin

bir tək nəfsdən yaradıldıqlarına bağlı şərhinə uyğun olanı da

budur. Kənar yandan "müstekarr" və "müstevda"nın mimli məsdər olaraq

qəbul edilmələri də mümkündür.

Burada yaratma mənasında "xalq" və bənzəri ifadələr yerinə "inşa"

ifadəsi istifadə edilmişdir. Bu ifadə isə bir dəfədə olması izah edər, mərhələliliyi

dəyil. Ayə üçün bizim verdiyimik bu mənas(n)ı az əvvəl təqdim etdiyimik bu

ayə də son dərəcə dəqiq bir şəkildə dəstəkləməkdədir: "Yer/yeyər üzündə

heç bir canlı yoxdur ki, ruzis(n)i Allaha aid olmasın. Allah onun söykən/dözdüyü və

əmanət buraxıldığı yeri bilər." (Hud, 6) Yəni Allah, onlardan həqiqətən meydana gəlmiş

və yer/yeyər üzünə yerləşmiş olanları bilər. Həqiqətən meydana gəlməmiş və yer/yeyər üzünə

yerləşməmiş, bu səbəbdən meydana gəl mərhələsində olanları da bilər.

Bu vəziyyətdə təfsirini təqdim etdiyimik ayənin mənas(n)ı bu şəkildə diqqətə çarpanlaşmaqdadır:

"Ey insanlar birlini, Odur sizi bir tək adamdan yaradan,

sizi müəyyən bir müddət üçün yer/yeyər üzündə yaşadan. Siz top yekun yox edilmədiyiniz

müddətcə yer/yeyər üzü sizinlə dolu olacaq. Hər vaxt bir qisiminiz

orada yerləşmiş olacaq və bir qisiminiz də yer/yeyər üzünə yerləşmə hədəfinə

istiqamətli olaraq kişilərin sulbünde və qadınların rəhmində emaneten

dayanacaq."

Təfsir alimləri ayənin mənasıyla əlaqədar olaraq başqa şərhlər/şərh edər də gətirmişlər.

Bəziləri demişlər ki: İnsanların bir tək nəfsdən yaradılmalarından

məqsəd, onların tək bir nəfs növündən yaradılmış olmalarıdır.

Bu nəfs də insan növünün nəfsidir. Ya da məqsəd, insanların

454 ......................................................................... əl-Mizan Fi Təfsir-el Quran - c. 7

ruhi və bedensel bileşimden ibarət olan/yaranan bir tək növdən yaradılmalarıdır.

O da insan nəfsindən və bədənindən ibarət olan/yaranan insan gerçəyidir.

Bəziləri də demişlər ki: "Müstekarr"dan məqsəd, qadınların rəhmləri,

"müstevda"dan məqsəd də kişilərin sulbüdür. Bəziləri isə belə

demişlər: "Müstekarr" yer/yeyər üzü, "müstevda'" da qəbirdir. Bəziləri

də; "müstekarr" rəhm, "müstevda'" isə, yer/yeyər üzü və ya qəbirdir, demişlər.

Digər bəzilərinə görə isə, "müstekarr" ruh, "müstevda'" isə,

bədəndir. Bunun kimi daha bir çox şərhə yer/yeyər vermişlər ki, bunları

təqdim etmənin çox bir faydas(n)ı yoxdur.

99) O, göydən su endirəndir. Onunla hər növ əldən düşmüşü bitirdik...

Ayədə keçən "əssəmə", yuxarı tərəf deməkdir. Bu səbəbdən insanın

yuxarısında olan və insanı yuxarıdan gölgeleyen hər şey "səma" adıyla

xatırlanar. Bəzilərinin dediyinə görə, "Onunla hər növ əldən düşmüşü bitirdik."

ifadəsindən məqsəd budur: Biz göydən endir idimiz su ilə bitkiləri

və bitkilik (bitki olma) gücü, qabiliyyəti olan bütün inkişaf edənlərdəki inkişafı

gizlilikdən açıqlığa çıxardıq. Yəni inkişafla diqqətə çarpanlaşan hər

şeyi bitirdik; bitki, ağac, insan və digər heyvan növləri kimi.

Ayədə keçən "hazıren" sözü, sanki "əl-hazır" sözünün qısaldılmışı

və "əl-ahzar", yəni yaşıl deməkdir. "Dənələrin bir-birinin üzərinə

minməsi", başaqda olduğu kimi, üst üstə müəyyən bir nizam içində düzülmələri

mənasındadır. "Tal'" sözü, xurma meyvəsinin budaqdakı ibarət olan/yaranan

ilk mərhələsi, yəni tumurcuq deməkdir. "əl-Kınvan", "kunv"un çoxluqdur

və xurma salxımı deməkdir. Üzümün salxımı (ungud) olduğu kimi,

xurmanın da salxımı vardır. "etdəniyə", bir-birinə yaxın deməkdir.

"əl-Müştebih və gayr'il-müteşabih", növ və şəkil olaraq bir-birinə bənzəyən

və bənzəməyən mənasındadır. "Yen'us-semeri", meyvənin yetkinləşməsi

deməkdir.

Burada uca Allah yaratdıqlarından bəzilərini zikr etmişdir ki, görən

gözü və açıq bəsirəti olanlar bunlara baxsınlar, bunlardan hərəkətlə

Allahın birlini gerçəyini qavrasınlar. Bunların bir qisimi yer/yeyər üzündə

olub bitən faktlardır; dənənin və nüvənin yarılması kimi. Bir qisimi

də göksel faktlardır; gecə, səhər, günəş, ay və ulduzlar kimi. Bir qisimi

də insanın özünə istiqamətlidir; insan növünün bir tək nəfsdən inşa

Ən'am Surəsi / 91-105 ................................................................. 455

edilməsi, bir yerə yerləşdirilməsi və ya bir yerdə əmanət olaraq tutulması

yəni. Bəziləri isə, bunların hamısını birdən saxlamaqdadır;

yağmurun göydən yağması, yer/yeyər üzündə bəzi qidaların, dənələrin,

meyvələrin və özündə inkişaf gücü olan bitki, heyvan və insan

kimi növlərin yaşıllaşması, inkişafı kimi.

Art arda gələn bu üç ayə sıralamasında ulduzlar, bilən (alim) bir

birliyə xas bir ayə olaraq təqdim edilmiş, insan nəfslərinin yaradılması,

qavrayan və dərin düşünə bilən (tefekkuh) bir birliyə xas

bir ayə olaraq təqdim edilmiş; bitkilərin yaşıllaşdırılması nizamı üzərində

düşünmə isə, inanan bir birliyə istiqamətli bir ayə olaraq təqdim edilmişdir.

Ayələrlə istiqamətli olduqları qruplar arsındaki münasibət

son dərəcə açıqdır. Çünki bir nizamın işləyişi üzərində söykən/dözüb düşünmək

sadə bir işdir, əlavə bir səyi və mütəxəssisliyi tələb etməz; əksinə

sıravi bir anlayış da/də/dahi bunu qavrayar. Bunun üçün lazımlı olan tək

şərt, zehinin imanın təmin ət idini insaf duyğusuyla işıqlanmasıdır; inad

və tik başlılıq çirklərinə bulaşmamasıdır.

Ulduzlar və səmavi varlıqların hərəkətlərinə suveren olan sistemin işləyişi

üzərində müşahidə etmək isə, ancaq bu işdə mütəxəssisləşən alimlərin

öhdəsindən gələ biləcəkləri xüsusdur. Bunlar bir ölçüyə qədər ulduzları,

orbitlərini və digər göy cisimlərinin hərəkətlərinə suveren

olan sistemi belə bilərlər. Sıravi insanların ümumi anlayışları, ancaq

xüsusi bir səy [və alimlərin şərhləri] nəticəs(n)i bu cür xüsusları qəbul edə bilər.

İnsanların nəfslərində konkretləşən ayəyə gəlincə, bunları və

bunların şəxsində konkretləşən yaradılış sirlərini qəbul edə bilmək üçün

nəzəri müşahidələrə əlavə olaraq içə dönük yoxlamaya (murakabe), güclü

bir dərinləşmə əməliyyatına və iddiamlı bir sıxlaşma fəaliyyətinə

ehtiyac vardır. Bunun adı da tefekkuh (fiqh)dövr, elmdə dərinləşmədiyər.

100) Cinləri Allaha ortaq etdilər. Halbuki onları O yaratmışdır. Bir də

heç bir məlumata söykən/dözmədən ONA oğullar və qızlar yaraşdırdılar. O isə, onların

xarakterizə etdikləri şeylərdən uzaq və ucadır.

Ayədə keçən "əl-cinn" sözü ya "cealu=yaptılar" hərəkətinin mefulüdür

və bu hərəkətin digər mefulü də "şüreka=ortaklar"dır və ya "əl-cinn" sözü,

"şüreka" ifadəsindən əvəzdir. "Halbuki onları O yaratmışdır."

ifadəsi də cümlə içində hal kimidir. Lakin bəzi dilçiləri bunu doğulul-

456 ......................................................................... əl-Mizan Fi Təfsir-el Quran - c. 7

ru tapınmazlar; amma onların da dəlilləri çox dəqiq dəyil. Artıq cümlə

içində gramatik baxımdan hansı funksiyas(n)ı icra edirsə, ifadə onlara

istiqamətli bir cavab xüsusiyyətindədir. Buna görə belə bir məna əldə edirik:

"Tutdular, cinlərdən Allaha ortaqlar qaçdılar. Halbuki cinləri Allah

yaratmışdır. Yaradılan bir şeyin yaradıcısının mövqesinə ortaq olması

doğru dəyil."

Ayələrin Tərcüməs(n)i

114- Allahdan başqa bir hakimmi axtarım? Halbuki sizə Kitabı açıqlanmış

olaraq endirən Odur. Özlərinə kitab verdiklərimiz, onun

gerçək üzrə Rəbbin tərəfindən endirilmiş olduğunu bilərlər. Bu

halda, əsla/çəkin şübhəyə qapılanlardan olma.

115- Rəbbinin sözü (sözü), düzgünlük və ədalət üzərinə tamamlanmışdır.

ONun sözlərini dəyişdirə biləcək heç kim yoxdur. O, eşidəndir,

biləndir.

116- Yer üzündə olan (insan)ların çoxuna uyğun gələcək olsan, səni

Allahın yolundan sapdırarlar. (Çünki) onlar ancaq zənnə uyğunlaşdırar və

yalnız təxmin icra edərlər.

117- Şübhəsiz Rəbbin, öz yolundan sapanı çox yaxşı bilər. O, doğru

yolda olanları da çox yaxşı bilər.

118- Əgər Allahın ayələrinə inanırsınızsa, artıq üzərinə tək ONun

adı xatırlanan (heyvan)lardan yeyin.

119- Üzərinə Allahın adı xatırlanmış olanlardan nə üçün yeməyəsiniz? Halbuki

Allah, çarəsiz yemək məcburiyyətində qaldığınız xaricində, haram şeyləri ayrı

ayrı açıqlamışdır. Doğrusu bir çoxları məlumatsızca öz heva (pis arzu)

larıyla (kimilərini) sapdırırlar. Şübhəsiz ki Rəbbin, həddi aşanları

çox yaxşı bilər.

120- Günahın açığını da, gizlisini də buraxın. Çünki günah qazananlar,

etdiklərinin cəzasını çəkəcəklərdir.

121- Üzərinə Allahın adı xatırlanmayan (heyvan)lardan yeməyin. Çünki

o, fısktır (yoldan çıxmadıyar). Həqiqətən şeytanlar, sizinlə mübarizə

etmələri üçün dostlarına pıçıldayarlar. Əgər onlara xəbərdar etsəniz, şübhəsiz

siz də ortaq qaçanlar olarsınız.

514 ......................................................................... əl-Mizan Fi Təfsir-el Quran - c. 7

AYƏLƏRİN ŞƏRHİ

Ayələr qrupunun, "Allahdan başqa bir hakimmi axtarım?" ifadəsinin

orijinalının başındakı detallandırma bildirən "fa" hərfindən də

aydın olacağı kimi, əvvəlki ayələr qrupuyla əlaqəli olduğu ortadadır.

Amma eyni zamanda -ədədləri səkkizi bulan- ayələrin bir-birləriylə əlaqəli

olduqları da görülməkdədir. Bəzisi bəzisiylə əlaqəli, bəzisi bəzisinə

dönükdür. Çünki ayələrdə kitabında hökmlərini detallı olaraq

ıqlayan Allahdan başqa hakim/idarəçi əldə edilməsi mənfilənir,

eyni zamanda hakimlik və idarəçilik məzmununda insanlara uyğun gəlmə,

onlara itaət etmə də qadağan edilir. Bu vaxt insanların çoxuna

uyğun gəlmənin pozğunluq olduğu, itaət edilən insanların çoxunun zənnə görə

hərəkət etdikləri, idarəçilik edərkən hökmlərini təxminə və qəti

olmayan məlumatlara söykədikləri ifadə edilir.

Ayələr qrupunun sonunda şeytanların yardakçıları, vəliləri olan müşriklərin

möminlərlə murdar olmuş heyvanın edinin məğlub et/yeyilməsi barəsində

mübahisə et/müzakirə etdikləri dilə gətirilir. Bu məzmunda, üzərinə Allahın adı xatırlanaraq

kəsilən heyvanların ətlərinin məğlub et/yeyilməsi əmr edilərkən, üzərinə Allah-

'ın adı xatırlanmadan kəsilən heyvanların ətlərinin məğlub et/yeyilməsi də qadağan edilir

və Allahın kitabında detallı olaraq açıqladığı və qullarının uyğun gəlməsindən

məmnun olduğu hökmünün bu olduğu ifadə edilir.

Bütün bunlar, İbni Abbasdan rəvayət edilən bu sözləri dəstəklər xüsusiyyətdədir:

"Müşriklər, 'Siz öldürdüyünüz heyvanları yerkən Allahın

öldürdüyünümü yemirsiniz?' deyərək Peyğəmbərimizlə (s. a. a)

və möminlərlə mübahisə et/müzakirə edirdilər. Bunun üzərinə mövzuya bağlı ayə endi."

Bu halda bu ayələrin ana hədəfi fərqi açıqlamaq və hökmü

vurğulamaqdır.

114) Allahdan başqa bir hakimmi axtarım? Halbuki sizə Kitabı açıqlanmış

olaraq endirən Odur.

Mecma'ul-Beyan adlı əsərdə deyilir ki: "əl-Hakim və əl-hakim eyni

mənanı verər. Ancaq 'əl-hakim' xüsusiyyətində, tərif ünsürü daha diqqətə çarpandır.

Çünki bu söz yalnız haqqa görə hökm verdiyi üçün hökmünə

müraciət edilməyi haqq edən kimsə mənasını ifadə edər. 'Hakim' isə,

haqqa zidd hökmlər də verə bilər." Mərhum Tabersi davamla

Ən'am Surəsi / 114-121 ........................................................................................ 515

belə deyir: "et/ət-Təfsil; mənanın aydın olmamasına səbəb olacaq və şərhin

məqsədi ifadə etməkdə qeyri-kafi qalmasına gətirib çıxaracaq

qarşılığı ortadan qaldıracaq şəkildə mənaları açıqlamaq deməkdir."

(Mecma'ul-Beyan'dan alınan götürmə burada sona çatdı.)

Yüklə 11,93 Mb.

Dostları ilə paylaş:
1   ...   54   55   56   57   58   59   60   61   ...   73




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©muhaz.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

gir | qeydiyyatdan keç
    Ana səhifə


yükləyin