Azərbaycan respublikasi təHSİl naziRLİYİ baki döVLƏt universiteti

---

        AZƏRBAYCAN RESPUBLİKASI TƏHSİL NAZİRLİYİ 

                          BAKI DÖVLƏT UNİVERSİTETİ 

 

                              

 

 

 

                                           SƏRBƏST İŞ 

 

 

 

Magistr: Qubatova Lalə 

Fakültə: Tətbiqi riyaziyyat və kibernetika  

İxtisas: Kompüter elmləri 

İxtisaslaşma: Kompüter sistemlərinin və şəbəkələrinin proqram təminatı 

Fənn: Elmdə və təhsildə kompüter texnologiyası 

Müəllim: Gülarə Rəhimova 

 

 

                                             BAKI – 2021 

---

      “Kompüter sistemlərinin və şəbəkələrinin proqram təminatı  

                  sahəsində kompüter texnologiyalarının rolu” 

 

 

Kompüterin  texnologiyalarının  işi  proqramla  idarəetmə  prinsipinə 

əsaslanır. Yəni, kompüter əvvəlcədən hazırlanmış proqramda nəzərdə tutulmuş 

əməliyyatları  yerinə  yetirir.  Bu  prinsip  kompüterin  universallığını  təmin  edir. 

Belə ki, hər bir müəyyən vaxt müddətində seçilmiş proqrama uyğun məsələ həll 

edilir.  Bu  məsələ  başa  çatdıqdan  sonra  yaddaşa  başqa  proqram  yüklənir  və  s.. 

Ümumi  olaraq  belə  deyə  bilərik  ki,  dövrümüzün  kompüter  texnologiyaları 

kompüter  sistemləri  və  şəbəkələrinin  proqram  təminatlarının  birgə  fəaliyyəti 

nəticəsində real tələblərimizə cavab verən texnologiyalara çevrilmişdir.  

Proqram – məsələnin həll alqoritminin kompüterin anladığı dildə yazılmış 

əmrlər və ya operatorlar ardıcıllığıdır. Hər bir kompüter proqramının son məqsədi 

aparat vasitələrnin idarə edilməsindən ibarətdir. Məsələlərin kompüterdə normal 

həlli  üçün  proqram  səhvlərdən  təmizlənməli,  əlavə  düzənləmələrə  ehtiyac 

duymamalı və müvafiq sənədləşməyə malik olmalıdır. 

Kompüterdə proqram və aparat təminatları qırılmaz  əlaqədə və qarşılıqlı 

təsirdə  işləyir.  Hesablayıcı  sistemin  proqram  təminatının  tərkibi  proqram 

konfiqurasiyası adlanır. Proqramlar arasında qarşılıqlı əlaqə mövcuddur. Belə ki, 

proqram  təminatını  təşkil  edən  əsas  proqramlar  çoxluğunun  işi  aşağı  səviyyə 

proqramlarına əsaslanır. 

 

Proqramlararası interfeys dedikdə, proqram təminatının bir-biri ilə əlaqəli 

olan  bir  neçə  səviyyədə  paylanması  nəzərdə  tutulur.  Proqram  təminatının 

səviyyələri bir piramida təşkil edir ki, burada da hər bir səviyyə özündən əvvəlki 

səviyyələr  üzərində  yerləşir.  Bu  piramidanın  zirvəsində  tətbiqi  səviyyə,  bunun 

altında  xidmətedici  səviyyə,  bunun  altında  sistem  səviyyəsi  və  piramidanın 

oturcağında baza səviyyəsi yerləşir. 

 

---

Baza səviyyəsi 

 

Baza səviyyəsi proqram təminatının ən aşağı səviyyəsidir. Bu səviyyə baza 

aparat vasitələrinin qarşılıqlı fəaliyyətini təmin edir. Baza proqram təminatı baza 

aparat  təminatının  tərkibində  yerləşərək  sabit  yaddaş  qurğusunun  xüsusi 

mikrosxemlərində  saxlanır  və  BİOS  adlanan  baza  giriş-çıxış  sistemini  əmələ 

gətirir.  Proqramlar  və  verilənlər  sabit  yaddaş  qurğusuna  istehsal  mərhələsində 

yazılır və istismar zamanı dəyişdirilmir.