Belgesel film estetiĞİ ve etiK

BELGESEL FİLM ESTETİĞİ VE ETİK

Doç. Dr. Hakan Savaş. Anadolu Üniversitesi. İletişim Bilimleri Fakültesi. Sinema-TV Bölümü

Estetik, doğru ve yanlışın (mantık), iyi ve kötünün (ahlak) alanından ayrı, kendine özgü nitelikleriyle felsefe ve bilimden ayrılan, özerk bir araştırma-inceleme alanıdır ve sanatın alanındaki güzeli-güzelliği konu alır. Öte yandan resimden müziğe, mimariden yazına, heykelden tiyatroya varıncaya kadar her sanat dalının, o sanat dalında kullanılan gerece ve bu gereçle kendini ifade edişine bağlı olarak yine kendine özgü bir estetik anlayışı, yapısı olduğu söylenebilir.

Sanatın, güzel sanatların tüm dalları insana ve somut yaşama, içinde yaşanılan çağa kök salarak varlık kazanır. Sinema sanatının gereci hareketli görüntüler ise kurmaca ve belgesel de bu gereçle kendini ifade edişinin, film dilinin iki ayrı türüdür. Sinemayı öbür sanat dallarından ayıran, film dilinin ve estetiğinin kendine özgü niteliklerini belirleyen yalnızca tercih edilen-seçilen tür (belgesel ya da kurmaca) değil, bir de o türün içinde yaşanılan zaman-çağ, yaşam ve insan ile kurduğu bağdır.

Sinematografi, gerçeğin, somut yaşamın taklidi değil ta kendisi; gözlemi, belgesi, kaydı olarak doğmuştur doğmasına ama hareketli görüntülerle bir öykü anlatılabileceği anlaşıldıktan sonra, başka deyişle sinema ile kurmaca, dolayısıyla sanat arasında bağ kurulunca, film estetiği de ağırlıklı olarak kurmaca filmlerin ve elbette tecimsel kaygılarla belirlenen sinema endüstrisinin gereklerine göre şekillenip, gelişmiştir. Belgeye-belgelemeye dayanan sinema ve film estetiği sinematografinin doğumundan hemen sonra üvey evlat gibi görülmüş, belgesel sinema bu bakış açısına "rağmen" var olmuş ya da varlığını sürdürmeye çalışmıştır da denilebilir.

Ancak belgesel sinemaya ilişkin bu olumsuz diyebileceğimiz bakışın son yıllarda, özellikle son on yıldan bu yana değişmeye başladığını da söyleyebilir ve bu yeni belgesel estetiğinin sinemanın yanısıra yaşamdaki karşılığını ve değişimi 2014'ün En İyi Belgesel Film Ödülü'ne aday gösterilen Meydan (Al Midan, 2013) filmi üzerinden ele alabiliriz.

Bu çalışma belgesel sinema estetiği ile insan ve insan bağlı değerler arasındaki bağı, özellikle de etik değerlerle ilişkisini yönetmenliğini Jehane Noujaim'in yaptığı Meydan (2013, Al Midan) filmi üzerinden örnekleyerek değerlendirmeyi, sorgulamayı ve tartışmayı amaçlamaktadır.

Anahtar Kelimeler: Belgesel sinema. Film estetiği. Etik. Kurmaca.