Bitiruv malakaviy

O`zbekiston Respublikasi xalq ta’limi vazirligi
Termiz muhandislik texnologiyalar instituti
Elektr-energitika fakulteti
Kafedrasi Energitika ta’limi yo`nalishi


BITIRUV MALAKAVIY
ISHI

Mavzu: Transformatorlarni transformatsiyalash koefsinti birlamchi va ikkilamchi.

Bajargan: P.Xoliyorov
Ilmiy rahbar: Q.Bobomurodov
Kafedra mudiri: dots. Q.Bobomurodov

Termiz – 2022 yil
Mavzu: Transformatorlarni transformatsiyalash koefsinti birlamchi va ikkilamchi.

REJA:
Kirish………………………………………………………………………………………3-6
I-BOB. TRANSFORMATOR VA UNI TRANSFORMATSIYALASH…………..
1.1.Transformator haqida umumiy tushuncha………………………7-15
1.2.Transformatorlarning energitikadagi o’rni…………………….. 16-18
II-BOB. BIR FAZALI TRANSFORMATORLAR…………………………………
2.1. Bir fazali transformatorlarning tuzilishi va ishlash printsipi..
2.2. Transformatorning ish rejimlari…………………………………
2.3. Uch fazali transformator……………………………..
2.4. Тransformatorlarda quvvatning yo‘qolishi va foydali ish koeffitsiyenti…………………………………………….
Xulosa
Foydalanilgan adabiyotlar.
Kirish
"Maʼlumki, yosh avlod tarbiyasi
hamma zamonlarda ham muhim va
dolzarb ahamiyatga ega boʻlib kelgan.
Ammo biz yashayotgan XXI asrda bu
masala haqiqatan ham hayot-mamot
masalasiga aylanib bormoqda"
Sh.M.Mirziyoyev

Bitiruv malakaviy ishining maqsadi: Har bir davlat kelajagi fuqarolarining intellektual salohiyatiga, madaniyati,
bunyodkorligiga tayanadi. Zero, eski ta’lim-tarbiya asosida yangi jamiyat qurib
bo’lmaydi. Shu jihatdan mamlakatimiz kelajagi, shubhasiz kadrlar tayyorlash
masalasiga bevosita bog’liq. Yangicha fikrlaydigan, zamonaviy bilimlarni
egalagan barkamol, tashkilotchi va zukko kadrlarga ega bo’lish uchun
ta’limtarbiya dargohlaridagi sharoitlarni birinchi navbatda sobiq sho’rolardan
qolgan ta’lim-tarbiya tizimni tubdan o’zgartirish, hozirgi davr talablari darajasiga
ko’tarishzarur va muhimligini hayot taqozo etmoqda.
Istiqlol yillarida mamlakatimizda ta’lim tizimini isloh qilish, milliy kadrlar
tayyorlashni zamon talablari darajasiga ko’tarish masalasiga jiddiy e’tibor
qaratila boshlandi. O’zbekiston Respublikasi Birinchi Prezident Islom Karimov
hali davlatimiz mustaqilligni qo’lga kiritmagan kezlardayoq o’z nutqida “Fanga
iste’dodli yoshlarning kirib kelishini ta’minlash uchun kompleks tadbirlar
turkumini amalga oshirish zarur. Bu borada oliy maktabning, hatto o’rta ta’lim
maktablarining faoliyatini tubdan qayta qurish kerak...” degan edi.
Mustaqilligimiz me’mori o’sha vaqtlardanoq amaldagi sobiq sho’rolar ta’lim
tizimi talabga mutlaqo javob bermayotgani, respublikamiz dadil oyoqqa turib
olmog’i uchun unga malakali kadrlar va bunday kadrlarni tayyorlashni o’z
oldiga maqsad qilib qo’ygan dastur zarurligini ko’p bor ta’kidlar edi.Bu borada mustaqillik yillarida O’zbekistonda muayyan ishlar amalga oshirildi.
O’zbekiston Respublikasi Birinchi birinchi Prezidenti Islom Karimov
ta’kidlaganidek,”tarixan O’zbekiston Respublikasida shakllangan intellektual salohiyat XXI asr bo’sag’asida o’zining rivojlanish darajasi jihatidan, innovatsion kashfiyotlar, imkoniyatlari bilan hozirgi vaqtda jahondagi ko’pgina rivojlanayotgan
mamlakatlardan ilgarilab ketgan”1. Ilm-fanning jamiyat ijtimoiy taraqqiyotidagi
o’rnini belgilar ekan, Yurtboshimiz yuqoridagi fikrini davom ettirib, “har bir
ilmiy yangilik, yaratilgan kashfiyot bu yangicha fikr va dunyoqarashga turtki
beradi”,degan edi. Mamlakatimiz taraqqiyotining muhim sharti kadrlar tayyorlash tizimining mukammol bo`lishi, zamonaviy iqtisod, Fan madaniyat, texnik va texnologiyalar asosida rivojlanishi shart.Milliy dasturni amalga oshirishda mavjud ta`lim va kadrlarni tayyorlash.Tizimlarini tubdan o`zgartirish zamonaviy ilmiy fikrlar yutuqlari va ijtimoiy tajribalarga, ta’lim jarayonini hamma shakli va turlarida ilg`or-metodik talimlarga tayangan holda amalga oshiriladi. Ma’lumki «Kadrlar tayyorlashning milliy dasturi» asosida yoshlarning ongini yuksaltirishga e’tibor qaratilgan va ta’lim tizimining asosiy vazifalaridan biri deb belgilab berilgan. Ta’lim tizimining eng muhim vazifalaridan biri zamonaviy o`quv dasturlari asosida yuqori natijali o`qitish va malakali kadrlar tayyorlashni ta’minlash hisoblanadi. Eng asosiy dolzarb ko`rsatkichi shundan iboratki, o`quvchilarni mustaqil fikrga yo`naltirish va ularning ong saviyasini zamonga mos holda tarbiyalashdan iborat.
Shunday ekan, o`qituvchining o`zida ham dars mashg`ulotlarini olib borishda yuksak saviya va bilim talab qilinadi. Maktab ta`lim tizimi jarayonida talabaning erkin tafakkurini shakllantirish va ijtimoiy hayotga tayyorlash har bir pedagogning diqqat e`tiborida bo`lishi zarur.
Dars jarayonida jonli muloqotni tashkil qilish uchun zamonaviy o`qitish
usullaridan foydalanish ta`lim mazmunida etakchi rol o`ynaydi. Ta`lim
mazmuni asosida o`quvchining tafakkuri, dunyoqarashi, ongli munosati,
mafkuriy qarashlari tarkib topadi.Shunday qilib, maktab programmasida maktab o`quvchilariga elektr manbali bilan ishlaydigan uy-ro`zg`or buyumlari buyicha elektr qo`ng`iroq, elektr mayatnik, uyingohlar va boshqalar bilan qo`yidagicha ¹²tanishtiriladi; vazifasi haqida gapiriladi, ishlatilib ko`rsatiladi, konstruktsiyasi bilan tanishtiriladi, elektr sxemasi chiziladi. Elektrlashtirilgan qurilmalar bilan tanishish natijasida o`quvchilar qo`yidagilarni o`zlashtirib olishlari lozim;
1. Elektrlashtirilgan buyumlar shunday konstruktsiyalanishi kerakki, ularda
simlar va kontant birikmalar ko`rinmasin, shuningdek elektr armaturalar puxta mahkamlangan , shunday buyumdan foydalanish hafvsiz bo`ladi;
2. Elektrlashtirilgan buyum pishiq va havfsiz bo`lishidan tashqari chiroyli
va foydalanishda qulay bo`lishi kerak;
3. Sharnirli birikmalarda simlar shunday joylashtirilishi kerakki,
qurilmadan uzoq foydalanish ularning ishdan chiqishiga (qisqa tutashuvga) olib
kelmaydigan bo`lishi kerak;
4. Elektr energiya iste`molchilarini shunday joylashtirish kerakki, issiqlik
ajralishi (aylanma harakatda) oqibatida buyum yonib ketmaydigan, aylanuvchi
detalga simlar o`ralib qolmaydigan bo`lishi maqsadga muvofiq bo`ladi.
Montaj qilish davomida, odatda qiyinchiliklar tug`ilishi mumkin. Bunday
holda o`qituvchi ulardan texnik topshiriqlar sifatida foydalansa bo`ladi.
Masalan, o`qituvchilar ta`minlash shnurini lampa asosiga biriktirish kerak
bo`lsin.Bunda instruktsion kartada esa bu operatsiya tushirib qoldirilgan.
O`qituvchilarda buni qanday qilish kerak, degan savol tug`iladi. O`qituvchi darhol javob bermaydi, aksincha o`quvchilarga shnurni biriktirish usulini topishni tavsiya qiladi. Albatta, bunda o`quvchilar o`qituvchi yordamisiz optimal xulosaga kela olmasliklari mumkin. Ammo bu qiyin vaziyat o`quvchilarni fikrlashga, mustaqil xulosa chiqarishga qiziqtiradi. Bu esa o`quvchilarning intellektual rivojlanishiga va mehnatga
Ijodiy yondoshishlariga yordam beradi. Shunday qilib, bu bitiruv malakaviy ishida o`quvchilarga elektr manbai bilan ishlaydigan uy ro`zg`or buyumlarini foydalanish va ishlatish uslublari haqida batafsil aniq ko`rsatilgan bo`lib topiladi. O`qitish jarayonida yangi o`quv uslublarini tadbiq etish kadrlar tayyorlash talablarning tarkibiy qismini tashkil etadi. Respublikamiz hukumati va prezidenti olib borayotgan siyosiy iqtisodiy siyosatida davlat faoliyatining barcha sohalarin rivojlantirishga ayniqsa, yosh
avlodni milliy tiklanish g`oyasi ruhida tarbiyalashga katta e`tibor berilmoqda. Hozirgi kunda ta`lim olayotgan yoshlar xalqimizning kelajagi hisoblanadi. Bu sharafli vazifani bajarish o`qituvchilar zimmasiga tushadi. Shu sababli yuqori malakali o`qituvchilar tayyorlash va ularning malakasini oshirish masalasiga katta e`tibor qaratilmoqda. Xalqning faravonligini ta`minlashda, ilm-fan taraqqiyotida shuningdek, turmushning barcha javhalarida elektr energiyasiga bo`lgan talab juda kattadir. Shu sababli elektrtexnika fanining rivojlanishi va uning amaliyotta qo`llanilishi, maktab o`quvchilariga tushintirilishi, ko`nikmalar hosil qilish juda kata ahamiyotga egadir. Elektrotexnika fanida o`zgaruvchang tok va uni hosil qilish, etkazib berish masalariga alohida e`tibor qaratilgan. Elektr stantsiyalarida hosil bo`lgan elektr energiyasini olis masofalarga etkazib berishda transformatorlarning roli juda katta. Bu termin va tushinchalarni o`quvchilarga tushintirishda bazi muoammalarga echishda yangi pedagogik texnologiyadan foydalanish maqsadga muvofiqdir. Maktab o`quvchilarga elektrotexnikaning asosiy qisimdan biri bu transformatorlar va ularing ishlash printspini o`rgatish alohida katta ahamiyatga ega shu bois elektrotexnika ishlari asosan uninng mazmuni, maktablarning ish tajribasidan kelib chiqib dasturning tegishli bolmagan faqatgina elektromantaj ishlari uchun moljallangan. Bu masalada yangi pedagogik texnologiya usullaridan-klaster tuzish, aqliy hujum, tanqidiy fikrlash, juftliklarda ishlash va xokazo foydalanish mumkin. Bu usullarning mohiyati shundaki, o`quvchilarda qiziqish paydo qilish va uo`zicha yondashish yuzaga keladi va buning natijasida shaxsiy fikr, tafakkur rivojlanadi.Ilm-fanning jamiyat ijtimoiy taraqqiyotidagi o’rnini belgilar ekan, Yurtboshimiz yuqoridagi fikrini davom ettirib, “har bir ilmiy yangilik, yaratilgan kashfiyot bu yangicha fikr va dunyoqarashga turtki
beradi”,degan edi. “Ta’limni tarbiyadan, tarbiyani esa ta’limdan ajratib bo’lmaydi –
busharqona qarash, sharqona hayot falsafasi”³
, - deb ta‘kidlaydi.