İslamiyet Öncesi Türk Devletleri
Yüklə 163,94 Kb.
|
| KPSS Tarih Ders Notları İslamiyet Öncesi Türk Devletleri *Türk adı, güçlü kuvvetli, türeyen, çoğalan vb. anlamlarda kullanılmıştır. Uyarı:: Türk adını, ilk kez Göktürkler, ikinci olarak Türkiye Cumhuriyeti kullanmıştır. *Türklerin ilk ana yurdu, doğuda Baykal Gölü ve Kingan Dağları, batıda Hazar Denizi ve Ural Dağları, kuzeyde Sibirya, güneyde Himalayalar ile çevrilidir. Uyarı:: Orta Asya’nın iklim koşulları, Türklerin yaşantısını ve uğraşlarını doğrudan etkilemiştir. Bu koşullar Türklerin:
Ortam hazırlamıştır. *Türklerin ilk kültürleri, M.Ö. 4500’lere kadar uzanır. Bu Kültürler: Avav, Kelteminar, Afanesyova, Andronova, Karasuk ve Tağar kültürleridir.
Her türlü mimari eserler (Ev, Kütüphane, Kale, Burç, Sur, Şato, Tapınak vb.) Tarım (tarım yapılan yerler yerleşik hayatı benimsemiştir.) Sulama kanalları, tohumluk buğday ambarları, büyük değirmenler Duvar Resmi (Fresko) Matbaa ve basma eserler Yerleşik Hayata Kanıt Olarak Gösterilemeyenler Silahçılık Madencilik Resim (mağara resimleri) Halıcılık ve Dokuma El değirmenleri Tahıl ambarları (göçebeler de ekmek pişirmek zorunda yanlarında taşıyabilirler) Çanak-çömlek Koşum takımları vb
Uyarı:: Cihan anlayışı İslamiyet’ten sonra cihad anlayışına dönüşecektir. Uyarı:: Türklerin göç edip yerlerini değiştirmelerinde bağımsızlıklarına düşkün olmaları önemli rol oynamıştır. Uyarı:: Atı ve tekerleği kullanmaları, göçebe yaşantıya alışkın oluşları, göçleri hızlandırmış ve kolaylaştırmıştır. Göçlerin Sonuçları
İskitler (Sakalar) *Türklerin etkin olduğu ilk siyasi topluluktur. *Hazar Denizi ile Karedeniz arasındaki bölgede yaşamışlardır. *Yönetici kadrosu Türk, halk farklı kavimlerden oluşmuştur. * Atlı-göçebe uygarlığının kurucularıdırlar. Tarihte ilk defa at koşum takımlarını, pantolon, kemer ve kemer tokasını kullandılar. Eşyalarını hayvan figürleriyle süslediklerinden, süslemelerinde hayvan üslubu hâkimdir. *Alp Er Tunga önemli destanlarıdır. İran Milli destanı Şehname de adı geçer. Bu destanda İskitler ön Asya toplumlarıyla yapmış oldukları mücadeleleri anlatırlar. * İskitler Falcılık, Büyücülük(hekimlik) ve maden işletmeciliğinde ileri gitmişlerdir. Altın ve Gümüş işletmeciliğinde oldukça ustaydılar. Uyarı:: İskitler tarihte önemli rol oynayan ilk Türk topluluğudur. İlk Türk Devletleri Asya Hun Devleti *Türk göçlerine katılmayan ve Orta Asya’da kalan Türkler tarafından, Orhun ve Selenga Irmakları çevresinde kurulmuşlardır. Başkentleri Türklerce kutsal sayılan Ötüken’dir. *Yazıyı kullanmadıklarından dolayı ilk dönemleri hakkında bilgi edinilememiştir. Hunlarla ilgili en eski yazılı belge M.Ö. 318 tarihli Çince yazılan bir antlaşmadır. *Bilinen ilk hükümdarları Teoman’dır. Çinliler bu dönemde Hun saldırılarından korunmak amacıyla Çin Seddi’ni inşa etmişlerdir. *En önemli hükümdarları Mete Han’dır. Mete Han, askeri ve idari alanda güçlü bir devlet kurup, Türk dünyasında birliği sağlamış, Çine seferler düzenleyip vergiye bağlamış ve İpek Yolu’nu kontrol altına almıştır. *Mete Han askeri alanda Onlu sistem diye bilinen alay, bölük ve tabur uygulamasının öncüsüdür. Uyarı:: Alay, bölük, tabur uygulaması Türkler tarafından bulunmuş ancak bu sistem zamanla bozulmuş ve Osmanlı devletinin gerileme döneminde I. Mahmut zamanında Avrupa tarzı olarak Avrupalılardan geri alınmıştır. Devletin parçalanışı: *Çin politikası, Çinli prensesler ve diplomatların entrikaları *Taht kavgaları (veraset sisteminin etkisi) *Dış baskılar *İpek Yolu hâkimiyetinin Çin’e kaptırılması Kavimler Göçü (375) *Asya’nın batısında yaşayan Hunların, ekonomik sıkıntılar ve dış baskılar nedeniyle, batıya doğru hareketleri sonucunda, Karadeniz’in kuzeyindeki Ostrogot, Vizigot, Vandal, Frank, Germen, Burgont, Sakson, Sepit topluluklarının Hunlardan kaçmasıyla meydana gelen büyük göç dalgasına Kavimler Göçü adı verilmiştir. Sonuçları:
Avrupa Hun Devleti *Macaristan toprakları üzerinde yaşadılar. En önemli hükümdarları Atilla’dır. *Avrupa Hunları, Bizans ve Batı Roma ile askeri ve siyasi ilişkilerde bulunmuşlardır. *Atilla Bizans üzerine Balkan seferlerini düzenlemiş ve onlarla Margos ve Anatolios anlaşmalarını imzalamıştır. Uyarı:: Atilla bu anlaşmalarla Bizans’a sığınan kaçakları geri almış, Bizans ile ekonomik ilişkileri geliştirmiş ve onları yıllık vergiye bağlamıştır. *Atilla Batı Roma üzerine Galya ve İtalya seferlerini düzenlemiş ancak Roma’yı alamamıştır. Uyarı:: Avrupa Hun devletinin yıkılmasının en önemli nedeni Türk Göçleriyle beslenememesidir. Göktürk Devleti *552 yılında Avar hâkimiyetinden kurtulup Bumin Kağan zamanında bağımsızlıklarını kazanmışlardır. * Tarihte Türk adıyla kurulan ilk devlettir. * Batı Türkistan’ı Türkleştirdiler. *Göktürkler, Çin, Sasani, Bizans ve Akhun devletleriyle siyasi, askeri ve ekonomik ilişkilere girmişlerdir. *İpek Yolu hâkimiyeti için Sasani ve Bizanslılarla zaman zaman ittifaklar kurmuşlardır. *Göktürklerin 38 harfli ve şekil sistemine dayanan alfabeleri vardır *Çin hâkimiyetine girip yıkılmışlardır Kutluk İsyanı: *682 yılında Çin hâkimiyetindeki Göktürkler Kutluk isyanı ile bağımsızlıklarını kazanarak II. Göktürk devletini kurmuşlardır.
*İlteriş ve Kutluk Kağan tarafından kuruldu. *Bilge Kağan, kardeşi Kültigin ve Vezir Tonyukuk zamanında en parlak dönemlerini yaşadılar. * Bilge Kağan, Kültigin ve Vezir Tonyukuk adına dikilen Orhun yazıtları dönemin en önemli kültür mirasıdır. *Göktürkler; Karluk, Basmil, Yağma, Çiğil Türkleri tarafından yıkıldı.
*ulusal adımızı taşıyan ilk devletini kurmuş *Hunlardan sonra ikinci kez Türk birliğinin sağlamış *kendilerine özgü bir alfabe kullanmış *Çine karşı bağımsızlık mücadelesi vermişlerdir. ***bu durum Göktürklerin Ulusçu bir yapıya sahip olduklarının göstergesidir. Orhun Abideleri: *Bilge Kağan, Kültigin ve Vezir Tonyukuk adına dikilmişlerdir. *Türklerin ilk yazılı kaynaklarıdır. *8. yy eserleridir *Bugünkü Moğolistan sınırındadırlar *Hükümdarlara ve halka öğütler içeren bir siyasetname özelliğindedirler. *Yollug Tigin tarafından kaleme alınmıştır.
*Başkenti Karabalasagun dur. Bilge Kutluk Kağan tarafından kuruldular. *Yerleşik hayata geçen ilk Türk Devletidir. *Orta Asya Türk devletleri içinde Orta Asya dışındaki bir dine inan ilk Türk devletidir. *Manihaizm Dinini benimsemeleri savaşçılık özelliklerini kaybetmelerine fakat mimaride ve Kültürel alanda gelişme göstermelerinde etkili olmuştur. *Türk tarihinde ilk defa kent ve kasaba kurdular. *Kâğıt ve Matbaayı kullandılar. *Siyasi alandan çok Kültürel alanda varlık göstermişlerdir. *Kendilerine özgü bir alfabeleri vardır. *Bir kısım Moğolların Türkleşmesinde etkili olmuşlardır *Uygurlar hukuk kuralları olan Töreleri yazılı hale getirmişlerdir. *Duvar Resmi (Fresk-Fresko), Minyatür ilk defa Uygurlarla beraber gelişme göstermiştir. Uyarı:: Duvar Resmi, İslamiyet’te yasak olduğu için, Müslüman Türk devletlerince kullanılmamıştır. Fakat Minyatür, İslamiyet’ten sonrada varlığını devam ettirmiştir. Uyarı:: Uygurlar kabul ettikleri dinlere ait terimleri Türkçeleştirerek ulusal benliklerini korumaya çalışmışlardır. Avarlar *Orta Asya’da kurulup, Avrupa’da yaşayan bir topluluktur. *Slavları ve Rusları etkileyerek günümüz Orta ve Doğu Avrupa’nın etnik yapısının şekillenmesinde etkili olmuşlardır. ***Türk tarihinde ilk defa İstanbul’u kuşattılar. *Hıristiyanlaşarak milli benliklerini kaybettiler.
*Müslümanlarla mücadele ederek İslamiyet’in Kafkaslara girmesini geciktirmişlerdir. *yaşadıkları dönemde kurdukları otorite ile ticari hayatta güvenliği sağlamış ve Doğu Avrupa’da “Hazar Barış Çağı’nı” yaşatmışlardır. *Museviliği benimsemişlerdir. Uyarı:: Hazarların, Musevilik yanında diğer dinleri de kabul etmeleri onların dini alanda oldukça hoşgörülü olduklarının göstergesidir. *Hazarlar, Macar devletinin de gerçek kurucularıdır. Türgişler *Emevilerle şiddetle savaşarak İslamiyet’in Orta Asya’ya girmesine engel olmuşlardır. *Türgişler kendi adlarına para basmışlardır. *Türgişlere ait yazı da bulunmaktadır. Uyarı:: Türgişlere ait bir yazının bulunması onların kullanmış olduğu bir alfabenin varlığını kanıtlar niteliktedir. Karluklar *Talas savaşında Araplarla işbirliği yapıp Orta Asya’nın Türk hâkimiyetinde kalmasını sağlamışlardır. ***İslamiyet’i kabul eden ilk Türk topluluğudur.
*Hıristiyanlaşarak milli benliklerini kaybetmişlerdir. Uzlar ve Peçenekler *Çeşitli devletlerin ordularında ücretli askerlik yapmışlardır Kumanlar(Kıpçaklar) *Ruslarla mücadeleleri İgor, Oğuzlarla mücadeleleri Dede Korkut hikâyelerine konu olmuştur. Uyarı:: Türgişler, Kırgızlar, Karluklar, ve Akhunlar Orta Asya’dan göç etmemişlerdir. Kırgızlar Moğol hakımıyetını kabul eden ılk turkler İlk Türk Devletlerinde Kültür ve Medeniyet Devlet Yönetimi: *Ülke hanedan üyelerinin ortak malı sayılmıştır. Uyarı:: Bu durum taht kavgalarına, siyasi birliğin kurulamamasına ve merkezi otoritenin zayıf olmasına neden olmuştur. *Türkler hükümdarlığın, Gök Tanrı tarafından verildiğine inanmışlardır. Bu yetkiye Kut denmiştir. Uyarı:: Kut kan yoluyla babadan oğla geçmiştir. Bu durumun olumsuz yanı taht kavgalarına neden olması olumlu yanı ise halkın hükümdarlara bağlılığını artırmıştır. *Hükümdarlara, Hakan, Kağan, Şanyö, İdi Kut, Han,tanyu,şanyu(ıslam oncesınde turk hakanları padışah sultan unvanları kullanmadılar,kral kraliçe prens unvanlarını da hakan ve tıgın kullanmad)ı gibi unvanlar verilmiştir. *Otağ, Tuğ, Sancak, Bayrak, Taht, Davul, Ferman, Buyruk Hükümdarın sembolleridir.
*Hükümdarların eşleri olan Hatunlar da devlet yönetiminde etkilidirler. Hatunlar: — Boy beylerini temsilen kurultaya katılırlardı — Elçi kabulünde bulunurlardı — Hakanın bulunmadığı durumlarda Kurultaya başkanlık yaparlardı *Devleti daha kolay idare edilebilmek için ikili yönetim benimsenmiştir. *İslamiyet öncesi Türk devletlerinde hükümdar çocuklarına Tekin, tigin denmiştir. *Çinli prenseslerden doğan çocuklar hükümdar olamazlardı. *Kurultay (Toy, Keneş,kengeş) adı verilen mecliste devlet yönetimiyle ilgili kararlar alınırdı.
Uyarı:: Kurultay da alınan kararlar hükümdar onaylarsa yürürlüğe girerdi. Bu durum kurultayın bir danışma meclisi olduğunu gösterir. Uyarı:: Kurultay da herkesin görüşünü aktarması Demokratik bir tavırdır. *Devlet yönetiminde, Tudun (Vali, vergici), Buyruk (Bakan), Bitikçi (Kâtip),yargan(bır nevı polıs.zabıta) gibi görevlilerde bulunurdu. Ordu: *Orta Asya’da herkes asker sayılmıştır. Uyarı:: Bu durum Ordu-Millet anlayışı olarak tabir edilir. Herkesin asker olduğu bir yerde de ücretli askerlik gelişmemiştir. *Mete Han tarafından orduda onlu sistem uygulanmıştır. (alay, bölük, tabur) *Türklerin göçebe bir hayat tarzını benimsemeleri askerlik özelliklerinin gelişmesine neden olmuştur. *Ordu komutanlarına Tarkan ve subaşı adı verilmiştir. İnanış ve Din: *Türkler tek tanrılı inanç sistemini benimsemişlerdir. (Gök Tanrı inancı) *Türkler Gök Tanrı inancı yanında tabiatta bulunan gizli güçlere de inanmışlar fakat bunlara tapmamışlardır. *Türkler dini alanda oldukça hoşgörülü olmuşlardır. Budizm, Maniheizm, Musevilik, Hıristiyanlık ve İslamiyet’i benimsemişlerdir. *Türkler öldükten sonraki hayata inanmışlar ve Kurganlarına (Mezar) sevdikleri eşyalarıyla beraber gömülmüşlerdir. *Ölülerin ardından Yuğ adı verilen cenaze törenleri yapmışlardır. *Kurganların başlarına öldürülen asker sayısı kadar taş heykeller Balbal dikilmiştir. *Din adamlarına Baksı, Kam ve Şaman(sıhırbaz hekım buyucu dıye nıtelendırılır) denmiştir. Sosyal ve İktisadi Hayat: *Türklerde toprağa bağlı bir yaşantı olmadığı ve özel mülkiyet gelişmediği için Kölecilik de gelişmemiştir. Uyarı:: Bu durum Türklerde toplumsal alanda bir eşitliğin olduğunun göstergesidir. *Türk toplumu geleneklere dayanan ve herkesin uymak zorunda olduğu Töre adı verilen hukuk kurallarıyla yönetilmiştir. Uyarı:: Törelere hükümdarlar da dahil olmak üzere herkesin uymak zorunda olması Türklerde yasaların üstünlüğü ilkesinin benimsendiğinin göstergesidir. *Devlete isyan, at çalmak, zina etmek, adam öldürmek idamla cezalandırılmıştır. *Türklerde göçebe yaşam tarzından dolayı hapis cezaları çok fazla uygulanmamıştır. *yargıyla ilgili görevlilere Yargucu adı verilmiştir. *İpek ve Kürk yolu ticareti dönemin önemli ekonomik faaliyetlerindendir. *Türklerde, silahçılık, madencilik, dokuma, dericilik, demir ve tahta işlemeciliği gelişmiştir.
*Uygurlara kadar sanat eserleri daha çok taşınabilir malzemeden yapılmış, Uygurlardan itibaren saray, ev, tapınak yapılmış mimari faaliyetler geliştirilmiştir. *Süslemelerde genellikle hayvan motifleri kullanılmıştır. Buna Hayvan Üslubu adı verilmiştir. *Türkler şenliklerinde Kopuz adı verilen müzik aleti kullanırlardı. Yazı Dil ve Edebiyat: *Türklerle ilgili en eski bilgilere Çin, Bizans ve İran kaynaklarından ulaşılmıştır. *Göktürkler, Uygurlar ve Türgişler alfabe kullanmışlardır. *Türk kültüründe Sav, Sagu, Destan, Koşuk gibi sözlü kaynaklar önemli yer tutmuştur *İslamiyet’ten önce Hat ve Tezhip sanatı gelişme göstermemiştir. Önemli destanlar: Ergenekon: Göktürklere ait bir destandır. Göktürklerin savaşta yenildikleri Ergenekon denilen yerden çıkışlarını anlatır. Göç: Uygur destanıdır. Ortaya çıkan kıtlığı anlatır. Türeyiş: Uygur destanıdır. Kızlarını tanrılarla evlendiren bir Hakan ve onların Bozkurt ruhuyla doğan çocuklarını anlatır Manas: Kırgızlara aittir. En uzun Türk destanıdır.2000 yılında BM tarafından dünyaya tanıtılmıştır. Alper Tunga ve Şu Destanları: İskitlerin sözlü kaynakları arasındadır. Dede-Korkut hikâyeleri: İslami öğeler taşır Oğuz-Kıpçak mücadelesini anlatır. Oğuz Kağan destanı: Hun destanıdır, Türklerin ortak destanıdır. *Türklerin sözlü kaynakları yanında yazılı kaynakları da vardır. Bunlar: Göktürkler: Orhun Abideleri Uygurlar: Karabalasagun Kırgızlar: Yenisey yazıtları Bazı Terimler: Yuğ: Cenaze töreni Uçmağ: Cennet Ayuki: Hükümet Tamu: Cehennem Kam-Şaman, Baksı: Din adamı Kamdu: Bez parçası (Para olarak kullanılmış) Fresk: Uygurlarda duvar resmi Sagu: Ağıt Bitikçi: Kâtip Sav: Atasözü Balbal: Mezar taşı Tudun: Vergici Buyruk: Bakan Yargucu-Yargan(zabıta,polıs): Yargıçlar Ayguci: Başbakan İdi kut: Hükümdar unvanı Kurgan: Mezar Töre: Hukuk kuralı Otağ: Ordu komutanı için kurulan çadır. Yabgu: batıyı yoneten hukumdarın kardeşi ,yonetıcı Kımız: at sütünden yapılan bir tür içecek Türk-İslam Devletleri
*Türkler Abbasiler döneminden itibaren Araplarla yakınlaşmışlar ve ilişkileri dostane olmuştur. Talas Savaşı *751 yılındaki Talas Savaşında Türklerle Araplar ittifak kurdular ve Çini mağlup ettiler. Bu savaşla birlikte Türkler kitleler halinde Müslüman olmaya başladılar. Karluklar İslamiyet’i kabul eden ilk Türk boyudur. *Savaş sonucunda Orta Asya Çinleşmekten korundu. *Kâğıt üretimi Çin dışında üretilmeye başlandı. Türklerin Müslümanlığı Seçmelerinin Nedenleri:
Türklerin İslamiyet’e Hizmetleri:
Tolunoğulları * Mısırda yaklaşık bin yıl sürecek Türk hâkimiyetinin öncüsü olmuşlardır. *Mısırda kurulan ilk Türk devletidir. Abbasilere karşı kurulmuş, Abbasiler tarafından yıkılmışlardır. * Mısırdaki Ulu Camii ve Tolunoğlu Camii en önemli eserleridir. ***Yıkılmalarında yönetimin Türk olmasına karşın halklarının farklı kavimlerden olması etkili olmuştur.
* Suriye ve Filistin topraklarının yanı sıra kutsal toprakları (Hicaz) sınırlarına dâhil eden ilk Türk devletidir. ***Yıkılmalarında tıpkı Tolunoğullarında olduğu gibi yönetimin Türk olmasına karşın halklarının farklı kavimlerden olması etkili olmuştur.
*Selahattin Eyyubi tarafından kurulmuştur. *Hittin savaşında Haçlıları yenerek Kudüs’ü Haçlıların elinden kurtarmışlardır.
*Batıniler ve Haçlılara karşı mücadele ederek İslam dünyasını korumuşlardır. *Ayn-ı Calut ve Elbistan savaşlarıyla Moğolları mağlup etmişlerdir. *Resmi dil olarak Türkçeyi kullanmışlardır. *Halifelik Osmanlı devletine Memlüklerden geçmiştir.
Babürlüler *Hindistan’da Türk siyasi birliğini sağlamışlardır *Taç Mahal(mımarı adı ısa) ve Babürname en önemli eserleridir. Gazneli Devleti *Alp Tigin tarafından Afganistan’ın Gazne şehrinde kurulmuşlardır. *En büyük hizmetleri Hindistan’a İslamiyet’i yaymalarıdır. (Hindistan’a yapılan 17 sefer yaptı bu en buyuk başarısıdır) *Abbasi halifesini Şii Büveyhoğullarının baskısından kurtaran Gazneli Mahmut’a Abbasi Halifesi tarafından Sultan unvanı verilmiştir. *1040 yılında B. Selçuklu devleti ile yaptıkları Dandanakan savaşıyla yıkılma sürecine girmişler ve son olarak Gurlular tarafından yıkılmışlardır.
Yüklə 163,94 Kb. Dostları ilə paylaş:
|