Kay 61 Türk İdare Tarihi Ders ve Konular: Osmanlı Eyalet İdaresi



Yüklə 445 b.
tarix11.08.2018
ölçüsü445 b.
#69438


KAY 361 Türk İdare Tarihi

  • Ders 8 ve 9

  • Konular: Osmanlı Eyalet İdaresi

  • Osmanlı Şehirleri ve Ulaştırma

  • Okuma: Ortaylı, 2007, sf. 250-260, 279-318.


Osmanlı Eyalet İdaresi

  • Machiavelli’ye göre her parçası hükümdarın otoritesine sıkı sıkıya bağlı bir ülke olan Osmanlı İmparatorluğu zaptedilemez ama bir zaptedilirse idaresi çok kolaydır.

    • Kolayca zaptedilmiş ama hiçbir işgalci kolayca tutunamamıştır.
  • 16. Asır’dan beri Osmanlı yönetiminde belli bir desantralizasyon göze çarpar.



Geleneksel Toplumun Özellikleri

  • Ulaşım ve haberleşme teknolojisinde organik enerjiden yararlanılır.

    • Taşımacılıkta katır ve deveden, ulaştırmada insan ve attan
  • Güçlü bir merkezi denetim kurulmamıştır.

    • Mali yönden özerk birimlerden oluşur.




Geleneksel Toplumun Özellikleri-2

  • Taşradaki birimler bağımsız olarak ekonomik zenginlikten yoksundur.

    • Kurak, bereketsiz topraklar
  • Bürokrasinin kadroları azdır.

    • Uzmanlaşma bulunmaz.
    • Buna karşın eyaletler coğrafi olarak oldukça büyüktür.
  • Böyle bir devlet düzenine merkeziyetçi denemez.



İlk Devirlerde Osmanlı Eyalet İdaresi

  • İki yetkili yönetici tayin edilirdi.

    • Bir bey (ilk dönemde subaşı) sultanın icrai otoritesini temsil ederdi.
    • Sultanın hukuki otoritesini temsil eden bir de kadı
    • Eyalet idaresinde ikili bir denge
  • Ülke genişledikçe bu sistem yetersiz kaldı.

  • 19. Asır’a kadar sancak, temel idari birimdi.

    • Tımar sisteminin temel birimi
  • Tanzimat’tan sonra taşra, vilayetlere bölündü.



İlk Devirlerde Osmanlı Eyalet İdaresi-2

  • 14. Asır başında Rumeli’de , bu asrın sonunda Anadolu’da fetihler artınca sancaklar üzerinde bir kontrol ve eşgüdüm birimi olarak eyaletler kuruldu.

    • Eyaletlerin başına beylerbeyi atandı.
  • 15. ve 16. Asırlarda sancak hala temel idari birimdi.

    • Askeri, idari ve mali yönden sancak birimi temel birim
    • Eyalet kadısı yoktu.


İlk Devirlerde Osmanlı Eyalet İdaresi-3

  • Hızlı fetihler sonucunda eyalet sayısı arttı.

    • 1520’de 6 eyalet varken, 1610’da bu sayı 32’ye çıktı.
  • İmtiyazlı beylikler bu sayıya dahil değildi.

    • Eflak-Boğdan, Erdel, Kırım Hanlığı, Mekke Şerifliği


İlk Devirlerde Osmanlı Eyalet İdaresi-4

  • Tımar sistemi ve örfi kanunların uygulanmadığı özerk eyaletler de vardı.

    • Mısır, Bağdat, Habeşistan, Basra gibi
    • Yine de bu eyaletlerde yeniçeri garnizonları, kadı ve defterdarlar vardı
    • Merkeze “salyane” denen yıllık bir vergi öderlerdi.
    • Beylerbeyi bir kral naibi gibi mahalli beyler üzerinde denetim kurardı.


İlk Devirlerde Osmanlı Eyalet İdaresi-5

  • Doğu Anadolu’da sancak idaresi aşiret şeyhlerine verilmişti (Ocaklık, Yurtluk Sistemi)

    • Şehirleşme az, halk göçebe
    • Hükümet bazı yerlere kadı tayin ederdi.
    • Bu aşiretler belli sayıda askerle orduya katılırdı.


Eyalet Düzeni ve Alt Birimleri

  • Beylerbeyi eyaletin paşa sancağında otururdu.

    • Beylerbeyi kethudası ve tezkirecisi gibi memurlarıyla beylerbeyi divanını oluştururdu.
    • Eyaletin mali işlerini tımar defterdarı ve hazine kethudası yürütürdü.
    • Sınır eyaletlerinin beylerbeyleri merkeze danışmadan bazı diplomatik kararlar alabilirlerdi.


Eyalet Düzeni ve Alt Birimleri-2

  • Sancakların alt birimi olan kazalarda subaşı ve kadı bulunurdu.

    • Kazaların alt kademesinde de tımarlı sipahilerin bulunduğu köyler vardı.
  • Eyaletlerin içeriği ve sayısı sürekli değişmiştir.

    • Toprak artışı ve azalışına bağlı olarak
    • 19. Asırda bazı liman şehirlerinin (İzmir ve Selanik gibi ) gelişmesi ve ulaşım ağlarındaki değişmeler


Eyalet Ordusu

  • Beylerbeylerinin hizmetkarları ve muhafız alayları 16. Asır’dan sonra kalabalıklıklarından beslenemeyip soygunlara başladılar.

  • 15. ve 16. Asırlarda eyalet ordusu kapıkulu ordusundan çok daha kalabalıktı.

    • Eyalet ordusu bozuldukça kapıkulu ordusunun önemi arttı.
  • 17. Asır sonuna kadar Osmanlı ordusunun önemli bir bölümünü de imtiyazlı eyaletlerden gelen askerler oluşturmuştur.





Osmanlı İmtiyazlı Eyaletleri

  • 1. Eflak-Boğdan

    • Çağdaş Romanya’nın bir kısmı ile Moldavya
      • Haraç karşılığı milli hanedanların yönetimine bırakılmışlardı.
      • Mahalli beylerin seçimi ve padişahın onayı
    • 1711 Prut Savaşı’ndan sonra statüleri değişti.
      • İki bölgeye de Fener Rum aristokrasisi içinden beyler tayin edildi.
    • 1861’de iki bölge Romanya Prensliği oldu.
    • 1878’de bağımsız krallık haline geldi.


Osmanlı İmtiyazlı Eyaletleri

  • 2. Erdel Beyliği

    • Kısmen Macaristan, kısmen Romanya’da bulunan Transilvanya (orman boyu) bölgesi
      • 1526 Mohaç Savaşı’ndan beri içişlerinde bağımsız imtiyazlı bir beylik oldu.
    • Krallık, mahalli beylerin seçimi ve padişahın onayı ile
    • 1683 Viyana bozgunu ile burada Osmanlı nüfuzu azaldı.
    • 1699 Karlofça Antlaşması ile Avusturya’ya bırakıldı.
    • Osmanlı Yönetimi Macar ulusal kültürünü ve protestanlığını korudu.


Osmanlı İmtiyazlı Eyaletleri

  • 3. Dubrovnik

    • Adriyatik kıyısında bir şehir cumhuriyeti
    • 15. Asır’dan beri Osmanlı himayesine girerek Venedik ve diğer İtalyan şehir devletlerinden korundu.
    • Güney Slav ve Rönesans kültürünün kaynaştığı yerlerden biri oldu.
    • 1815’de Avusturya’ya geçti.


Osmanlı İmtiyazlı Eyaletleri

  • 4. Kamuk Şamhalı

    • Kuzey Kafkasya’daki dağ kabilelerini kontrol eden emir
  • 5. Hicaz Emirliği

    • Peygamber soyundan gelen Mekke Şeriflerine bırakılmıştı.
    • Osmanlı Garnizonunun gözetimi altındaydı.
    • Bedevi kabilelerinin kontrolünden sorumluydu.


Osmanlı İmtiyazlı Eyaletleri

  • 6. Kırım Hanlığı

    • Osmanlı hakimiyetine 1475’de girdi.
      • Kefe Sancağı doğrudan merkeze bağlandı.
      • Buradaki vali ve garnizon gözetim ve denetim yapardı.
    • Hanlık, Cengiz soyundan gelen Giraylar Hanedanı’nın elindeydi.
    • Her yetişkin erkek süvariydi.
      • Osmanlı ordusunun en büyük destek kuvveti


6. Kırım Hanlığı

    • Osmanlı egemenliği altında göçebelikten tarım toplumuna geçildi.
    • Daha 18. Asır’da Bab-ı Ali’den önce ordu ve diğer alanlarda Avrupa usulü reform yapıldı.
    • 1783’de Ruslarca işgal edildi.
      • Osmanlı Sultanı’nın hilafet hakları saklı kaldı.




Osmanlı Şehirleri

  • Eski yerleşim merkezlerinin restore edilerek kullanımı

    • Temel işlev, kırda doğan tarımsal artı ürünün denetimi
  • Mekansal yapı

    • Şehir merkezindeki büyük meydanda bir mabed, merkezi devlet ofisi (saray, sancakbeyi konağı) ve Bedesten (lonca binası ve depo)
    • Merkezin hemen çevresinde zenaatçılar ve esnafın bulunduğu bir çarşı
    • Bu iş bölgesinden sonra bir konut bölgesi (mahalleler)
      • Sosyal sınıflaşmaya değil, etnik ve dini farklılığa göre
    • Şehrin periferisinde azınlıklar (Yahudiler, Rumlar, Ermeniler...)
    • Bazen göçmen gruplar (Boşnak ve Arnavutlar gibi) ve çingeneler çevredeki ayrı mahallelerde


Şehrin Yönetimi

  • Şehrin en yüksek yöneticisi kadı

    • Sancak beyi ve beylerbeyi sürekli seferde
    • Yargıçlığın yanı sıra, idari, mali ve beledi işlevleri de olan bir memur
      • Merkezden gelen ferman ve emirleri tebliğ eder.
      • Vakıfların da denetimini yapar.
      • Esnaf loncalarını denetler.
      • Dürüst çalışmayan esnafı cezalandırır.


Şehrin Yönetimi

    • İstanbul kadısı Bab-ı Ali’ye bağlıdır, vilayet kadıları beylerbeyi ve sancak beyinden bağımsızdır.
    • Kadıya, subaşı, muhtesip, mimarbaşı gibi görevliler de yardım eder.
    • Semtlerde kadıyı naibler ve mahalle imamları temsil eder.


Kadının Yardımcıları

  • Subaşı

    • Her sancak, kazaya denk gelen subaşılıklara ayrılmıştır.
    • Şehirlerde ve kırsal alanda asayişten sorumludur.
    • Suçluları yakalar ama yargılayamaz.
    • Bazı vergileri de toplar.


Kadının Yardımcıları

  • Yatakçılar (asesler)

    • Geceleri çarşı ve pazar yerlerini beklerler.
    • Ücretlerini dükkan sahipleri öder.
    • Hırsızlıkta ihmalleri görülürse tazminat verirler.
  • Kale dizdarları

    • Şehrin iç kalesindeki hazine ve evrakı korurlar.


Kadının Yardımcıları

  • Mahalle imamı

    • Kadının görevlerini mahalle ölçeğinde yerine getirir.
    • Mahallenin mülki ve beledi amiri
      • Cami vakfından maaş alır.
      • Yangınlarda ve asayişle ilgili konularda mahalleliyi örgütler.
      • Temizlik işlerini denetler.
      • Nüfus kayıtlarını tutar.
      • Mahalle ahalisi için üst makamlara kefil olur.


Kadının Yardımcıları

  • Azınlık mahallelerinde imamın görevlerini papaz ve kocabaşlar üstlenirdi.

    • Cemaatler üzerindeki kontrolün kendi dini liderleri yoluyla yapılması milli hareketlerin geliştiği 19. Asır’da sorunlar ortaya çıkardı.


Kadının Yardımcıları

  • Lonca Düzeni

    • Esnaf kethudalarının denetim alanları
      • Alışveriş ve imalatta düzen ve doğruluğun sağlanması
      • Çarşının temizliği
      • Çarşı içindeki yol, çeşme, su yolu gibi tesislerin bakım ve onarımı


Vakıflar

  • Kökeni

    • Vakıf kurumunun köklerinin Eski Roma ve Bizans’ta olduğu da iddia edilir.
    • Kuran’ı Kerim’de “sadaka” olarak geçer.
  • Osmanlı Medeniyeti bir vakıf medeniyetidir.



Vakıflar-2

  • Görevleri kentsel alandaki tesislerin idaresi ve hizmetlerin görülmesidir.

    • Geleneksel devletin teşkilat ve bütçesi bu işlevler için yetersizdir.
  • Ayrıca, vakıf yoluyla yöneticiler evlatlarına miras bırakabilmişlerdir.



Vakıflar-3

  • Temel Terimler

    • Vâkıf: Sahibi olduğu mülkü kamu yararı/hayır için vakfeden kişi
    • Mevkûf: Vakfedilen mülk, yani arazi, bina, su kaynağı, dükkan, vs. veya para
  • Gayrimüslimler de vakıf sistemini kullanmışlardır.

  • Avrupa’da da kilise vakıfları benzer bir işlev görmüştür.



Vakıflar-4

  • Vakıf Yolu ile Yapılan İşler

    • Eserler: Camiler, medreseler, hamamlar, köprüler, imarethaneler, kervansaraylar...
    • Hizmetler: Eğitim, sağlık, altyapı, sadaka, vs.
  • Denetimleri kadı tarafından yapılır.

  • 16. Asır’dan itibaren enflasyon kaynaklı gelir kaybına uğramış ve işlevlerini yitirmeye ve yozlaşmaya başlamışlardır.



Kadının İşlevlerinde Azalma

  • Yeniçerilik kaldırılınca kadının kontrolcü işlevini yapması mümkün olamadı.

    • 1826’de başkentte ihtisap nazırlığı, eyaletlerde de ihtisap müdürlükleri kuruldu.
    • Şehirlerin kolluk ve belediye işlevleri ve vergi toplama görevi, narhın tespiti ve uygulanması
    • Böylece kadı sadece yargı organı, noter ve vakıf denetçisi durumuna geriledi.


Kadının İşlevlerinde Azalma

    • 1836’da kurulan Evkaf Nazırlığı da vakıf işlerini yüklendi.
    • 1846’da kurulan Zaptiye Müşiriyeti kolluk görevini üstlendi.
    • Sonuç olarak ihtisap nazırlığı, yıkılan klasik teşkilatın yerini dolduramadı.


Yüklə 445 b.

Dostları ilə paylaş:




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©muhaz.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

gir | qeydiyyatdan keç
    Ana səhifə


yükləyin