Lumotlarini o‘rganish va ularni tahlil qilish Ishning maqsadi

1-topshiriq. Davlat yer kadastri ma‘lumotlarini o‘rganish va ularni tahlil qilish


Ishning maqsadi. Davlat yer kadastrini yaratish va yuritishni o‘rganish, shuningdek, O‘zbekiston Respublikasi yer resurslarning holat, yer toifalarini va yer turlarini ma’lumotlarini to‘plash bo‘yicha amaliy ko‘nikmalar olishdan iborat.


Umumiy tavsif. Davlat yer kadastri yerlarning tabiiy, xo‘jalik va huquqiy maqomi, toifalari, sifat xususiyatlari va qiymati, yer uchastkalarining o‘rni va o‘lchamlari, yer egalari, yerdan foydalanuvchilar, ijarachilar va mulkdorlar o‘rtasidagi taqsimoti to‘g‘risidagi ma’lumotlar va hujjatlar tizimidan iboratdir.
O‘zbekiston Respublikasining yer fondi davlat yer kadastri obyekti hisoblanadi. Yerning tabiiy xossalarini, huquqiy holatini va undan foydalanishni har tomonlama o‘rganish va baholash davlat yer kadastrining tadqiqot obyekti hisoblanadi.
Davlat yer kadastrining asosiy prinsiplari quyidagilardan iborat:
– yer kadastriga doir axborotning ishlab chiqilishi uslubiyotining birligi va uzluksizligi;
– yer kadastri axborotining ishonchliligi va tejamliligi.
Davlat yer kadastri ma’lumotlari asosiy (dastlabki) va joriy ma’lumotlarga bo‘linadi. Asosiy ma’lumotlar dastlabki ro‘yxatdan o‘tkazish vaqtida olingan va davlat yer kadastriga kiritilgan ma’lumotlar hisoblanadi. Davlat yer kadastri ma’lumotlarini qayta ro‘yxatdan o‘tkazish yoki o‘zgartirish jarayonida olingan ma’lumotlar joriy ma’lumotlar hisoblanadi.
Davlat yer kadastri, Davlat kadastrlari yagona tizimini, boshqa kadastr tizimlari va monitoringlarini yaratish va yuritish uchun fazoviy-huquqiy asos hisoblanadi. Davlat kadastrlari yagona tizimiga kiritish uchun yer kadastr axborotining tarkibi va taqdim etish tartibi O‘zbekiston Respublikasi Iqtisodiyot va moliy vazirligi huzuridagi Kadastr agentligi tomonidan belgilanadi.
Davlat yer kadastrini yuritish ishlari davlat byudjetidan va boshqa manbalar hisobidan mablag‘ bilan ta’minlanadi.
Quyidagilar davlat yer kadastrining mazmunini tashkil etadi:
– yer uchastkalariga bo‘lgan mulk huquqini davlat ro'yxatidan o‘tkazish;
– yer miqdori va sifatini hisobga olish (tuproq bonitetini aniqlash);
– yerni qiymat jihatidan baholash;
– yer kadastri axborotini tizimlashtirish, saqlash, yangilash va manfaatdor shaxslarga tegishli shakllar va hajmlarda berish.
Mulk huquqi subyektini, yer uchastkalariga egalik qilish va foydalanishni belgilovchi, yer uchastkasiga bo‘lgan huquqlar kafolatlanishini ta’minlovchi, yerni hisobga olish va baholash uchun asos yaratuvchi yerni ro‘yxatdan o‘tkazishga doir axborot yer kadastri axborotining asosiy va dastlabki tarkibiy qismi hisoblanadi.
Dastlabki ro‘yxatdan o‘tkazish axborotini shakllantirish paytida ishlarni o‘tkazish paytigacha tegishli hujjatlarni rasmiylashtirish bilan bog‘liq holda paydo bo‘luvchi yer uchastkalariga bo‘lgan huquqlar chegaralari belgilanadi va ro‘yxatdan o‘tkaziladi (qayta ro‘yxatdan o‘tkaziladi).
Yer uchastkalariga bo‘lgan mulk huquqi va boshqa ashyoviy huquqlar, ushbu huquqlarning paydo bo‘lishi, boshqa shaxsga o‘tishi, cheklanishi va to‘xtatilishi qonun hujjatlarida belgilangan tartibda davlat ro‘yxatidan o‘tkaziladi.
Yer uchastkalarining naturada chegaralarini belgilash geodezik usullar bilan yoki kartografik materiallardan foydalanib joyning o‘zida chegaralarning burilish nuqtalarini zarur aniqlikda belgilash va ularni chegara qoziqlari bilan mahkamlash yo‘li bilan amalga oshiriladi. Yer uchastkalarining umumiy maydoni talab qilinadigan aniqlikda analitik, grafik-analitik va mexanik usullar bilan aniqlanadi. Yerni ro‘yxatdan o‘tkazish axboroti avtomatlashtirilgan yerga doir axborot tizimiga kiritiladi.
Joriy ro‘yxatdan o‘tkazish axborotini shakllantirishda ro‘yxatga oluvchi hujjatlar mundarijasiga mulkdorlar, yer uchastkalari egalari va foydalanuvchilarining huquqiy holati, shuningdek, yerning maydoni, chegaralari, undan foydalanish maqsadi va foydalanish rejimi bo‘yicha yuz bergan o‘zgarishlar to‘g‘risidagi ma’lumotlar kiritiladi. Naturada ro‘y bergan o‘zgarishlar, ular hujjatlar bilan rasmiylashtirilgandan keyin, yer kadastri kitobiga hamda avtomatlashtirilgan yerga doir axborot tizimiga kiritiladi.
Yer uchastkalarining umumiy maydonini hisoblash asosan geodezik usullar bilan, yuqori aniqlikni talab etmaydigan hollarda esa kartometrik usullar bilan bajariladi. Ekinlar turlari bo‘yicha yer maydonini asosiy hisobga olish tegishli darajadagi yangilangan plan-kartografik materiallar asosida kartometrik usul bilan amalga oshiriladi.
Yer sifatini hisobga olish quyidagilarni o‘z ichiga oladi:
– tabiiy-qishloq xo‘jaligi va yer kadastri bo‘yicha rayonlashtirish;
– yer tasnifi, ularni ekologiya, texnologiya va shaharsozlik belgilari va boshqa belgilar bo‘yicha tavsiflash;
– tuproq va yerni guruhlarga ajratish.
Yerlarning o‘lchami, joylashgan o‘rni, ekin maydonlari turlari va sifat holatiga oid qayd etiladigan ma’lumotlar yerni hisobga olish axborotini tashkil etadi. Ma’muriy-hududiy darajaning oshishiga qarab yerni hisobga olish axboroti uning ko‘rsatkichlarini qiyosiyligiga rioya qilingan holda umumlashtiriladi.
Yerlar qiymatini baholash turli maqsadlarga mo‘ljallangan yerlardan foydalanish samaradorligining hozirgi vaqtdagi darajasini aniqlash, kelajakda uni oshirish imkoniyatlarini tahlil qilish, asoslash, yer solig‘i va boshqa to‘lovlarni, uning normativ bahosini hisoblab chiqarish, yerlardan oqilona va samarali foydalanishni rag‘batlantirish uchun amalga oshiriladi. Barcha toifadagi yerlarni baholash qonunchilik bilan belgilangan tartibda natura (yerlarning har bir toifasi uchun o‘ziga xos bo‘lgan) va qiymat ko‘rsatkichlari tizimi yordamida amalga oshiriladi.
Qishloq xo‘jaligi va o‘rmon xo‘jaligi maqsadlaridagi yerlar uchun ham tuproqning unumdorlik quvvati – tuproq boniteti bo'yicha qiyosiy baholash amalga oshiriladi. Yerlarning qiymat bahosiga va tuproq bonitetiga doir ma’lumotlar yer bahosiga oid axborotni tashkil etadi.
Yerni ro‘yxatga va hisobga olish, yerni baholashga doir asosiy va joriy axborotlar yer kadastri axboroti majmuini tashkil etadi, ular har xil shakllarda qayd etiladi:
– alfavit-raqamli (matn, jadval, koordinatlar va maydonlar ro‘yxati);
– grafik (plan, xarita, sxemalar);
– elektron raqamli (EHMning tezkor xotirasi, magnit manbalari).
Tuman (shahar)ning navbatchi yer-kadastr xaritasini yuritish davlat yer kadastrining tarkibiy qismi hisoblanadi. Navbatchi yer-kadastr xaritasi barcha yer uchastkalari chegaralarini yetarli darajada aniq ko‘rsatish imkonini beradigan masshtabda, elektron va qog‘oz shaklda tayyorlanadi. Navbatchi yer-kadastr xaritalarida barcha yer uchastkalarining chegaralari ko‘rsatiladi. Keyinchalik xaritaga yer uchastkalarining egalari, foydalanuvchilari, ijarachilari va mulkdorlari tarkibida, shuningdek, chegaralarda bo‘lgan o‘zgarishlar muntazam ravishda kiritib boriladi. Navbatchi yer kadastri xaritasini yuritish tartibi Kadastr agentligi tomonidan belgilanadi.
Har bir ma’muriy-hududiy darajada taqdim etiladigan yer kadastriga doir hujjatlarning tarkibi va shakli Kadastr agentligi tomonidan Ekologiya va atrof muhitni muhofaza qilish davlat qo‘mitasi, Davlat soliq qo‘mitasi va Iqtisodiyot vazirligi bilan birgalikda ishlab chiqiladi.
Yer kadastriga doir ma’lumotlarning ishonchliligi uchun davlat yer kadastrini yuritish vazifasi yuklangan tumanlar (shaharlar) Davlat kadastrlari palatasi filiallarining vakolatli shaxslari, shuningdek, yer uchastkalari egalari, yerdan foydalanuvchilar, ijarachilar va yer uchastkalari mulkdorlari javob beradilar.
Dastlabki kadastr ma’lumotlari yangilanayotganda yer uchastkalarining huquqiy holatida, yerlarning sifat holati va ulardan foydalanishda, ularni baholashda yuz berayotgan o‘zgarishlar aniqlanadi va ro‘yxatdan o‘tkaziladi.
Yer uchastkalari mulkdorlari, yer uchastkalari egalari, yerdan foydalanuvchilar va ijarachilar Davlat kadastrlari palatasining tumanlar (shaharlar) filiallariga ko‘rsatib o‘tilgan o‘zgarishlar to‘g‘risida o‘n kun muddatda axborot berishga majburdirlar.