Mavzu: Alohida so’z turkumlari reja: Modal so’z turkumi

• Mavzu: Alohida so’z turkumlari
• REJA:
• 1. Modal so’z turkumi
• 2. Undov so’z turkumi
• 3. Taqlid so’z turkumi

• Modal so’z turkumi – so’zlovchining bildirgan fikriga qo’shimcha munosabatini ifodalovchi so’z guruhi modal deyiladi.
• Modal so’z turkumi ikkiga bo’linadi.
• 1. Sof modal so’z: albatta, chamasi, aftidan, tabiiy, mazmuni ehtimoli
• 2. Modal ma’noli so’z: bor, yo’q, kerak, darkor, lozim, mumkin, iborat.
• Modal boshqa turkimdan o’sib chiqib alohida bir guruhni hosil qiladi.
• 1. Otdan: ehtimol, chog’i, chamasi, mayda, mazmuni, haqiqatdan, darhaqiqat, darvoqe, aslida, aftidan, hayriyat, vassalom.
• 2. sifatdan: shubhasiz, shekilli, rost/rosti, to’g’ri, to’g’risi, to’g’rirog’I, so’z, so’z, tabiiy, tabiiyki, ma’lumki, muhaqqaq, ochig’I
• 3. Ravishdan: albatta, rostdan, chindan, avvalo, zotan, umuman.
• 4. Bog’lanuvchi: balki
• 5. olmoshdan: o’z – o’zidan, har qalay
• 6. fe’ldan: kel, keling, qo’y, qo’ying, qo’yingki, hoynahoy, demak, deylik, olaylik

• 7. Sintaktik birlikdan: Har holda, haytovur ishqilib baribir.
• Ma’no turlari:
• Sof modal ifodalaydigan ma’nosiga ko’ra ikki guruhga bo’linadi:
• 1. Fikrning aniqligni bildiradigan modal: darhaqiqat, darvoqe, haqiqatdan, rost, to’g’ri, chindan.
• 2. Fikrning noaniqligini bildiradigan modal: balki, ehtimol, chamasi, aftidan, mazmuni.
• Modal so’z turkumining morfologik xususiyati:
• 1. O’zgarmasligi
• 2. Ma’noli qismiga ajralmasligi
• 3. Sintaktik vazifasi
• Modal gap bo’lagi bilan sintaktik aloqaga kirishmadi:
• Sof madal: 1. kirish so’z.
• Bu shubhasiz, bizning yutug’imiz
• Tabiiy, bir kun oldin ekkan hafta burun o’radi.
• Balki, bu biz bilmagan yangi elementdir.
• 2. So’z - gap
• - Bemorni kasalxonaga yotizish kerakmi ?
• - Albatta.
• - Majlis bir soatda tugarmikan?
• - Ehtimol.

• Modalning shakl va ma’no munosabati. Modalda ma’nodoshlik, shakdoshlik, zid ma’nolilik munosabati bo’ladi.
• 1. Sinonim madal: chamasi – chog’I – mazmuni; shubhasiz – shaksiz - so’zsisiz;
• 2. Antonim modal: bor – yo’q, ha – yo’q
• 3. Omonim madal: to’g’ri, rost, tabiiy (sifat) – to’g’ri, rost, tabiiy (modal)

• UNDOV
• Undov so’z turkumi: kishining his – hayajoni, xitob, haydash – chaqirish ma’nosini va rasm – odat bilan bog’liq murojaatini bildiradigan so’z undov deyiladi. Undosv, atash, yasalish hususiyatiga ega emas. Morfologik jihatdan o’zgarmas va gap bo’lagi bo’lib kelolmaydi. U bilan sintaktik aloqaga kirishmaydi. Otlashib otning shakl yasovchining qabul qilishi va sintaktik vazifani bajarishi mumkin
• Undov – demoq, tolmoq, tormoq, urmoq kabi fe’llar bilan birikib qo’shma fe’l hosil qiladi. Oh demoq, dod solmoq, tortmoq
• Ma’no turi – undov ma’nosiga ko’ra ikki guruhga bo’linadi.
• 1. His – hayojon: iye, eh, o, uh, uf, bay, bay.
• 2. Haydash – chaqirish: a) shaxsga nisbatdan hoy, oy, ay, ey, qani, jim
• 3. Hayvon parrandaga nisbatdan beh – beh, pish – pish, tuv – tuv, kuch – kuch.
• Morfologik hususiyati
• 1. O’zgarmasligi
• 2. Ma’noli qismga ajralmasligi
• 3. Tuzilish turi
• a) sodda: eh, o, kisht, uf, oh, uzr.
• b) qoshma: bor bo’ling, assalomu alaykum
• d) juft: oh – hu, eh – he, voy – bo, voy – dod

• e) takroriy: bay – bay, oh – oh, e - e – e, hay – hay
• Sintaktik vazifasi:
• 1. Kirish so’z: Voy, bu o’zimizning Salim – ku. E, sekinroq gapir.
• 2. Undalma: Hoy qayoqqa ketyapsan?
• 3. So’z – gap. Eh ! Hayot naqadar go’zal
• Otlashsa: Otning sintaktik vazifasini bajaradi: Ortiqcha oh – voh (ega) o’rinsiz. Dod – voydan (to’ldiruvchi) Nima foyda ?!

Taqlid so’z turkumi: Kishi, jonli va jonsiz predment, hodisa chiqaradiogan, tovush va uning turli holatiga taqlidni ifodalovchi so’z taqlid deyiladi. Taqlid qanday so’rog’iga, otlasha, nima so’rog’iga javob bo’ladi. Ma’no turi: Taqlid ma’nosiga ko’ra ikkiga bo’linadi. 1. Tovushga taqlid: baka - bang, baqir – buqir, biq – biq 2. Holat obraziga taqlid: - atak – chechak, barang – jarang, bich – bish, bichir – bichir Morfologik hususiyati 1. Egalik va kelishik shaklni olib o’zgaradi: taqir – tuqir, g’ovur – g’uvirni. 2. Yasalish xususiyatiga ega emas, ammo boshqa turkum yasalishiga xizmat qiladi: jizza, ot, sharros, sifat, yaltira, fe’l tapa – chopa, ravish, Taqlid turi. Sodda qo’shma, juft va takroriy taqlid mavjud. 1. Sodda shig’, duv, dik, lov, yal, shuv. 2. Juft: g’arch – g’urch, taq - tuq, tars – turs 3. Takroriy guv – guv, zir – zir, lipir – lipir, miyov – miyov, cho’lp – cho’lp.

• Sintaktik vazifasi: Taqlid sintaksik vazifasiga ko’ra sifat va ravishga yaqin turadi va uning so’rog’iga javob bo’ladi.
• 1. Sifatlovchi – aniqlovchi: gangir – gurngir, suhbatga qulov solib o’tirdi.
• 2. Tarz holi: Olmalar dud – duv to’likdi
• 3. Ot kesim: miyangda aql g’ij – g’ij
• Otlashganda
• 1. Ega: shivir – shivir tindi.
• 2. Qaratqich – aniqlovchi: Qiy – chuvning boyisi nima ekan – a ?
• 3. To’ldiruvchi - Etigining g’archini pasaytirish uchun oyoq uchida yurib keldi.