Mavzu: Elektr zanjirning kompleks uzatish funksiyasini hisoblash. Reja: Elektr toki Qarshilik

 

Mavzu: Elektr zanjirning kompleks uzatish funksiyasini hisoblash.

Reja:

1.  Elektr toki Qarshilik.

2.  Elektr tokining energiyasi va quvvati.

3.  Elektr texnikasining asosiy qonunlari. Joul-Lens qonuni.

4.  Elektr uzatish liniyalari simlarida kuchlanish isrofi.

 Om qonuni. Qarshilik. Elektr toki - bu zaryad tashuvchi zarrachalarning yo‘naltirilgan tartibli harakatidir. Tok kuchi vaqt birligida o‘tkazgichning ko‘ndalang kesimi orqali o‘tuvchi elektr (zaryad) miqdori bilan aniqlanadi : I = Q / t Tok kuchining birligi amper ( A) : 1A =1Kl /1s Tok zichligi ( A / mm2 ) J=I/S bu yerda I - o‘tkazgichdagi tok kuchi; ( A) ; S o’tkazgichning ko‘ndalang kesim yuzasi, ( mm2 ) . Zanjirning bir qismi uchun Om qonuni: Zanjirning bir qismidan o‘tuvchi tok kuchi shu qismdagi U kuchlanishga to‘g‘ri proporsional va uning R qarshiligiga teskari proporsional, ya’ni: I=U/R bu yerda U voltda (V ) ; R - Om birlikda o’lchanadi. Butun zanjir uchun Om qonuni: I = E / ( R + r) tenglama bilan ifodalanadi va bu yerda E - elektr energiya manbasining elektr yurituvchi kuchi, (V ) ; R - tashqi zanjir qarshiligi, ; r – manbaning ichki qarshiligi,

O‘tkazgichning elektr qarshiligi: R=U/I tenglama bilan ifodalanadi. Qarshilikka teskari kattalik o‘tkazuvchanlik G deb ataladi va simens birlikda (Cm) o’lchanadi. 1Cm 1/ ; G=1/R O’tkazgichning elektr qarshiligi: tenglama bilan ifodalanadi, bu yerda: solishtirma qarshilik,( mm 2 / m) ; l o‘tkazgich uzunligi, o‘tkazgichning ko‘ndalang kesimi yuzasi quyidagi tenglama bilan ifodalanadi: Rezistorlarni ketma-ket, parallel va aralash ulash usullari. Ketma-ket ulangan rezistorlar qatorining ekvivalent qarshiligi har bir rezistor qarshiliklarning algebraik yig‘indisiga teng: Rezistorlarni ketma-ket, parallel va aralash ulash usullari. Ketma-ket ulangan rezistorlar qatorining ekvivalent qarshiligi har bir rezistor qarshiliklarning algebraik yig‘indisiga teng: R =R1+ R2+ ...+ Rng Parallel ulash deb rezistorlarning shunday ulanishiga aytiladiki, bunda elektr zanjirining ikki tuguni orasida bir nechta rezistorlar ulangan bo‘ladi. Bu zanjir =

qismining ekvivalent o‘tkazuvchanligi barcha parallel shoxobchalar o‘tkazuvchanliklari yig‘indisiga teng bo’lib, quyidagicha ifodalanadi: Har bir shoxobchadagi qarshiliklar o‘zaro teng bo‘lsa, ya’ni bo’lib, n ta shoxobcha parallel ulaganda umumiy qarshilik: Ikkita rezistorlar parallel ulanganda ularning ekvivalent qarshiligi: Rezistorlarni aralash ulash deganda rezistorlar yoki zanjir qismlari ketma-ket va parallel ulanishlardan iborat bo‘ladi. O‘tkazgich qarshiligining haroratga bog‘liqligi bu yerda R1 haroratdagi o‘tkazgichning qarshiligi, R2 haroratdagi o‘tkazgichning qarshiligi, qarshilikning harorat koeffitsienti bo’lib, son jihatdan o‘tkazgichni 10C haroratga qizdirishda qarshilikning nisbiy o‘zgarishiga teng. Zanjirning bir qismida, t vaqt davomida Q zaryadni ko‘chirishga sarflangan ish (energiya W):

tenglama bilan ifodalanadi va bu yerda A bajarilgan ish Joul birligida o’lchanadi E.Yu.K E bilan elektr energiya manbasining bajargan ishi: Yuklama iste’mol quvvati: tenglama bilan ifodalanadi va bu yerda P - quvvat (W ) birlikda o’lchanadi. Manba yoki generatorda ishlab chiqariladigan quvvat: Energiyaning saqlanish qonuni bo‘yicha generatorning quvvati iste’molchilar quvvatlarining algebraik yig‘indisiga teng bo’lib, uni elektr zanjirlaridagi quvvatlar balansi deyiladi va quyidagicha ifodalanadi: O‘tkazgichdan o‘zgarmas tok o‘tganda ajralib chiqqan Q issiqlik miqdori ( J ) : tenglama bilan ifodalanadi va bu yerda Q - issiqlik miqdori kaloriya birlikda o’lchanadi. Kirxgofning birinchi qonuni. Tugunga kiruvchi toklarning algebraik yig‘indisi, tugundan chiquvchi toklarning algebraik yig‘indisiga teng, yoki tugundagi toklarning algebraik yig‘indisi nolga teng bo’ladi va quyidagi tenglama bilan ifodalanadi:

tugundagi toklarning algebraik yig‘indisi nolga teng bo’ladi va quyidagi tenglama bilan ifodalanadi: Tugunga yo‘naltirilgan (kiruvchi) toklarni shartli ravishda musbat,tugundan chiquvchi toklar “-” manfiy deb qabul qilinadi. Kirxgofning ikkinchi qonuni. Elektr zanjirining berk konturida E.Yu.K larning algebraik yig‘indisi, shu konturdagi qarshiliklarda kuchlanishlar tushuvining algebraik yig‘indisiga teng: Buqonun bo‘yicha tenglama tuzilganda manba yurituvchi elektr kuchi (E.Yu.K) “+” belgi bilan yoziladi, qachonki uning yo‘nalishi konturni aylanish yo‘nalishi bilan mos tushsa. Kuchlanish tushuvi yo‘nalishi “+” belgi bilan yoziladi, qachonki rezistor orqali o‘tuvchi tokning yo‘nalishi konturni tanlangan aylanish yo‘nalishi bilan mos tushsa. Liniyadagi kuchlanish tushuviga teng bo‘lgan va liniya boshidagi U1 hamda oxiridagi U2 kuchlanishlarning U 1U2 farqiga kuchlanish isrofi deyiladi va quyidagi tenglama bilan ifodalanadi: 0

liniya simlarining qarshiligi: bitta simning uzunligi, ( m) ; S – simning kesim yuzasi, ( mm2 ) . Liniyadagi quvvat isrofi birligi quyidagi tenglama bilan ifodalanadi: bu yerda P1 – liniya boshidagi quvvat, (W ) ;P2 – liniya oxiridagi quvvat, (W ) Elektr zanjirining ayrim qismlarini to’rt qutblik bilan tasvirlash mumkin. TQ - bu elektr zanjiri (yoki uning qismi) ikkita kirish va ikkita chiqish uchlari bilan ifodalanadi. 1,İ1 - ta’sir 2,İ2 –ta’sirga javob TQni o’z uzatish funksiyasi orqali tasvirlash mumkin. TQning kompleks uzatish funksiyasi bu TQdagi chiqish kompleks funksiyasining kirish kompleks funksiyasiga nisbatidir: H(ω) - ACHX (amplituda- chastotaviy xarakteristika) ψ(ω) - FCHX(faza-chastotaviy xarakteristika) H(jω)u= U2(jω)/U1(jω) - kuchlanish bo’yicha kompleks uzatish funksiyasiH(jω)i = I2(jω)/I1(jω) - tok bo’yicha kompleks uzatish funksiyasi.