Mavzu: Kinematikaning asosiy tushunchalari. Reja: Fizika fani. Uning qismlari Asosiy tushunchalar fizik kattaliklar

Mavzu: Kinematikaning asosiy tushunchalari. Reja: 1. Fizika fani. Uning qismlari 2. Asosiy tushunchalar 3. fizik kattaliklar

“Fizika”(yun.-“fyuzis”) so’zi “tabiat” degan ma’noni anglatadi.

• Fizika fani tabiatda kechadigan hodisa va jarayonlarni o’rganuvchi fandir. Fizika faniga Aristotel asos solgan.

Aristotel yoki Arastu(mill. avv. 384-322) – qadimgi yunon faylasufi. Fizika, metafizika, nazm, teatr, mantiq, ritorika, siyosat, etika, biologiya hamda zoologiyaga oid ishlar yozib qoldirgan.

Fizika fani 5 qismga bo’lib o’rganiladi:

• 1. Mexanika
• 2. Malekular fizika va termodinamika
• 3. Elektr va magnetizm
• 4. Optika
• 5. Atom va yadro fizikasi

Mexanika 3 ta qismga bo’linadi:

• Kinematika
• Dinamika
• Statika

Mexanika 3 ta qismga bo’linadi:

• Kinematika – harakatni sabablarini e’tiborga olmasdan o’rganadigan bo’lim.
• Dinamika – harakatni sabablari bilan o’rganadigan bo’lim.
• Statika – jismlarning muvozanat shartlarini o’rganadigan bo’lim.

Mexanik harakat

• Mexanik harakat deb, jismni fazodagi vaziyatini boshqa jismlarga nisbatan o’zgarishiga aytiladi.

Trayektoriya

• Trayektoriya deb, jism harakati davomida fazoda bo’lgan nuqtalarini tutashtirib chiqishdan hosil bo’lgan chiziqqa aytiladi.

Yo’l va ko’chish

• Yo’l deb, trayektoriyaning uzunligiga aytiladi.
• Ko’chish deb, jismning boshlang’ich va oxirgi vaziyatlarini tutashtiruvchi yo’nalishli kesmaga aytiladi.

Yo’l
Ko’chish

Moddiy nuqta

• Moddiy nuqta deb, muayyan sharoitda o’lchami(bo’yi, eni, balandligi, radiusi kabilar) va shaklini hisobga olmasa ham bo’ladigan jismga aytiladi.

10 km
4 m

Fizik kattaliklar

• Fizik hodisalar va jismlarning biror xususiyatini miqdor va yo’nalish jihatdan harakterlovchi kattaliklar – fizik kattaliklar deyiladi.

• Fizik kattaliklarni belgisi, nomi va birligi bo’ladi.
• Masalan: Yo’l – [ S ] = 1 m (metr)

Fizik kattaliklar 2 turga bo’linadi:

skalyar

Skalyar kattaliklar deb, faqat son qiymatiga ega bo’lgan kattaliklarga aytiladi. Bunday kattaliklarga vaqt, yo’l, mass ava zichlik kabilar kiradi.

vektor

• Vektor kattaliklar deb, ham son qiymati, ham yo’nalishga ega bo’lgan kattaliklarga aytiladi. Bunday kattaliklarga tezlik, tezlanish, ko’chish va kuch kabilar kiradi.

Mustahkamlash:

• 1. Kinematikanng asosiy tushunchalariga nimalar kiradi?
• 2. Harakatlanayotgan yo‘lovchi poyezdi vagonidagi stolda kitob yotibdi. Kitob a) stolga; b) relslarga; c) vagon poliga nisbatan tinch holatda turibdimi yoki harakatdami?
• 3. Trayektoriyaga ta’rif bering.
• 4. Jismning harakat trayektoriyasini jism harakatidan oldin ham bilish mumkinmi?
• 5. Yo’lga ta’rif bering.
• 6. Vektor kattalik va skalyar kattalik o‘rtasidagi farq nima?

Uyga vazifa