Mövzu İqtisadi nəzəriyyənin predmeti və metodu.( 2 saat)



Yüklə 2,24 Mb.
səhifə1/30
tarix08.02.2020
ölçüsü2,24 Mb.
#102005
  1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   30


Mövzu 1. İqtisadi nəzəriyyənin predmeti və metodu.( 2 saat)

Plan


1.Cəmiyyətin inkişafında iqtisadiyyatın rolu. İqtisadi nəzəriyyənin predmeti.

2. İqtisadi nəzəriyyənin vəzifələri və öyrənilməsinin zəruriliyi.

3. İqtisadi qavrama və iqtisadi təfəkkür.

4. İqtisadi qanunlar və kateqoriyalar.

5. İqtisadi nəzəriyyənin tədqiqat metodları.
1.Cəmiyyətin inkişafında iqtisadiyyatın rolu. İqtisadi nəzəriyyənin predmeti.

Bəşəriyyət meydana gəldiyi gündən insanlar həm təbiə­tin, həm də cəmiyyətin sirlərini öyrənməyə çalışmışlar. Indi ha­mı­ya məlumdur ki, elmlə, incəsənətlə, siyasətlə məş­ğul olmazdan əvvəl, yemək şeylərinə, paltara, ayaqqabıya, yanacağa, mən­zilə və başqa nemətlərə malik olmaq la­zım­­dır. Buradan ay­dın olur ki, yaşamaq üçün ən zə­ru­ri nemətlər istehsalı insan cəmiyyəti həyatının əsasını təşkil edir. La­kin bu nemətlər insanlara hazır halda verilmir. On­la­rı in-sanların özləri, həm də bir-birilərindən ayrılıqda, təkbə­tək deyil, qruplar, kollektivlər şəklində, yəni birlikdə istehsal edirlər. Bu məqsədlə, onlar möv­cud təbii və maddi ehtiyatlardan–mineral xam­mal eh­tiyatları, işçi qüvvə­si, idarəet­mə bacarığı, maşın və ava­dan­lıq­lar, torpaq və s.isti­fa­də edirlər. Lakin iqtisadi ehtiyatların məhdud miqdarda olması is-tənilən qədər nemətlər istehsal etməyə və ideal cəmiyyət ya-ratmağa imkan vermir. Çünki cəmiyyətin tələbatı sonsuzdur və o, is­tehsal imkanlarına nisbətən daha sürətlə artır. Bu isə mütləq mə­na­da nemətlər bolluğunun yaradılmasını qeyri-mümkün edir.



Bütün bunlara əsasən belə bir nəticə çıxarmaq olar ki, cəmiyyət hər cür tələbatı deyil, normal, şüurlu tələbatı ödəməyi qarşısına məqsəd qoy­­malıdır.

Cəmiyyətin ən zəruri və müxtəlif təyinatlı nemətlərə olan tə­lə­ba­­tı­nın ödənilməsinin əsasını isə iqtisadiyyat1 təşkil edir və bütün mü­na­si­­bət­lər sistemində iqtisadi münasibətlər həlledici yer tutur.



İqtisadiyyat ictimai həyatın xüsusi sahəsi kimi olduq-ca mürəkkəb quruluşa malikdir. O, hər şey­dən əv­vəl iqtisadi münasibətlərin toplusu, cəmiyyətin iqtisadi bazi­si­dir. Iq­tisa-diyyat özünün xüsusi qanunları əsasında fəaliyyət göstərir, cəmiyyətin inkişafında həlledici rol oynayır və onun ana­­to­mi­yasını təşkil edir. Iqti­sadi münasibətlərin spesifikası nəinki məh­­sul­la­rın yaradıl­masını, onun bölüşdürülməsi və istifadə olunmasını, həm də tə­sər­rüfatçılığın, istehsalın təş-kili, iqtisadi vasitə və stimul­ların müx­tə­lif for­malarının xüsusiyyətlərini şərtləndirir.

Iqtisadiyyat həm bütövlükdə iqtisadi siste­min səciy-yəvi cəhətlərini, həm də ayrıca götürülmüş bir ölkənin fərqləndirici xüsusiy­yət­lə­ri­ni əks etdirir. Iqtisa­diyyat istehsal (sənaye, kənd təsərrüfatı, tikinti, yük nəq­­liyyatı və s.) və qeyri-istehsal (təhsil, səhiyyə, mənzil – kommunal tə­­sərrü-fatı və s.) sahələrini əhatə edir. Ayrı-ayrı fəaliyyət növləri-nin, is­teh­­salatların iqtisadiyyatlarını da fərq­lən­dirmək lazımdır. Buna kənd tə­sər­­rüfatında bitkiçilik və heyvandar-lı­ğın iqtisadiyyatlarını misal gös­tər­mək olar. Iqtisadiyyat əsas istehsal pillələrindən-firma, müəssisə və bir­­liklərdən, səhmdar cəmiyyətlərindən ibarət olduğu üçün ayrı-ayrı fir­ma­­ların, birliklərin, müəssisələrin, səhm­dar cəmiyyət­lərinin də iq­ti­sa­diy­­yatları vardır. Ev təsərrüfa­tının iqtisadiyyatı da xüsusi qrupa ayrılır.

Iqtisadiyyat, nəhayət cəmiyyətdə iqtisadi münasibət-ləri öyrə­nən iq­tisad elmləri sistemidir. O, cəmiyyətin iqtisadi quruluşunu, onun ob­yek­tiv q­anunauyğunluqlarını öyrənir, iqtisadiyyatın müxtəlif sa­hə­lə­rində baş verən prosesləri, hadi­sələri nəzəri cəhətdən təhlil edir, müx­tə­lif tə­yi­nat­lı nemət-lərin istehsalı və bölgüsünə dair əməli tövsiyələr iş­lə­yib ha­zır­layır. Iqtisadiyyat elmi fundamental və tətbiqi tədqiqat-lara bö­lü­nür.

Fundamental tədqiqatların vəzifəsi obyektiv iqtisadi qanun­la­rın dərk edilməsi və onlardan səmərəli istifadə olunması yollarını əsas­lan­­dır­maqdan ibarətdir. Bu elmlərə iqtisadi nəzəriyyə, iqtisadi ta­­ri­x, iqtisadi təlimlər tarixi, statistika, mühasibat uçotu və s. aiddir.

T
-7-
ətbiqi elmlər fundamental tədqiqatların nəticələrin­dən xüsusi və kon­kret əməli problemlərin həllində istifadə edirlər. Bu elmlər funk­sio­­nal (maliyyə və kredit, pul təda­vülü, demoqrafiya, əmək iqtisadiyyatı, marketinq, menec-ment, iqtisadi gibernetika və s.) ayrı-ayrı ölkə­lərin iqtisadiy-yatı (məhəlli, ölkə) və sahə (sənaye, kənd təsər­rüfatı, nəqliyyat, rabitə və s. iqtisadiyyatları) əlamət­lərinə gö­rə təs­nif­ləşdirilir.

Iqtisad elmləri sistemində iqtisadi nəzəriyyə xüsusi yer tutur. Belə ki, müasir iqtisad elmini ağaca bənzətsək, iqtisadi nəzəriyyəni onun gövdəsi, iqtisadi sistemin ayrı-ayrı sahələrini öyrənən xüsusi iqtisadi elmləri isə onun qol- budağı adlandırmaq olar. La­­kin qeyd etmək lazımdır ki, iqtisadi nəzəriyyənin predmetinin müəyyən olunma­sın­da iqtisadçılar arasında yekdil fikir yoxdur.

Merkantilistlərin fikrincə iqtisadi nəzəriyyə mübadilə qanun­la­rı, fi­zio­kratlara görə həm mübadilə, həm də isteh­sa­lın idarə edilməsi ilə əla­q­ədar olan qanunlar haqqında elmdir. A. Smit onun mübadilə və is­teh­­sal da daxil olmaqla sərvət, D. Rikardo isə sərvətin müxtəlif si­­niflər və qruplar arasında bölüşdürülməsi qanunları haqqında elm ol­du­­ğunu iddia edirdilər. Sonralar iqtisadi nəzəriyyənin öyrəndiyi mə­sə­lə­lə­­rə istehlak da daxil edilmiş və beləliklə də, onun predmetinin istehsal, böl­­gü, mübadilə və istehlakı idarə edən qanunlardan ibarət olması haq­qın­­da fikir formalaşmışdır.

Müasir dövrdə iqtisadi hadisə və proseslərdən bəhs edən elmi, sa­­də­cə olaraq «Iqtisadiyyat» da adlandırırlar. Məşhur Amerika iqtisa­d­çı­­sı, Nobel mükafatı laureatı Pol Samuelso­nun dərsliyi məhz bu ad al­tın­­da 20 dəfəyə qədər nəşr olun­muş­dur. Bu dərslik ali məktəb tələbələri üçün yazılmış və demək olar ki, kapitalist ölkələrinin əksəriy-yətində on­­dan istifadə olunur. Dərslikdə «iqtisadi nəzəriyyə nədir?» başlığı al­tın­­da xüsusi fəsil vardır. P. Samuelson iqtisadi nəzəriyyənin predmetinin müəy­­yən olunmasına dair ən çox yayılmış beş fikri sadalayır və belə bir nəticəyə gəlir ki, «iqtisadi nəzəriyyənin predmeti dəqiq müəyyən oluna bil­­məz və buna ehtiyac da yoxdur1». Bununla birlikdə o, belə hesab edir ki, iqtisadi nəzəriyyənin predmetinə dair aşağıda göstərilən tə­rif­lər­dən hər biri doğrudur və hər bir savadlı adam bu siyahını bir neçə dəfə uza­da bilər: 1) Iqtisadi nəzəriyyə insanlar arasında mübadilə və pul söv­də­ləş­­mələri ilə əlaqədar olaraq baş verən fəaliyyət növləri haqqında elm­dir; 2) Iqtisadi nəzəriyyə insanların gündəlik işgüzar fəaliyyətləri, yaşa­maq üçün vəsait əldə etmələri və ondan istifadə olunmasını öy­rən­­mələri haqqın­da elmdir; 3) Iqtisadi nəzəriyyə istehsal və istehlak sa­hə­­sində bəşəriyyətin üzərinə düşən vəzifələrin öhdəsindən necə gələ bil­məsi haqqında elmdir; 4) Iqtisadi nəzəriyyə sərvət haqqında elmdir; 5) Iqtisadi nəzəriyyə müxtəlif əmtəələrin istehsalı, indi və gələcəkdə is­teh­­lak etmək məqsədilə onların müxtəlif adamlar və qruplar arasında bö­­­lüşdürülməsi,insanlar və cəmiyyət tərəfindən pulun köməyilə və ya onun iştirakı olmadan nadir ehtiyat­lar­dan məhsuldar is­ti­fa­də olun­ması haqqında elmdir.2

Iqtisadi nəzəriyyə mülkiyyətin formasından, sahələrin və əra­zi­lə­­rin, tarixi dövrlərin xüsusiyyətlərindən asılı olma­yaraq, təsərrüfat­çı­lı­ğın bir sıra prinsiplərinə əməl olunmasını nəzərdə tutur. Bunlar nəticə və xərc­lərin ölçülməsi, onlardan səmərəli istifadə edilməsi, istehsalçılar üçün müəyyən stimulların yaradılması və s-dir. Müasir dövrün qlobal sosial-iqtisadi prob­­lemlərinin-inflyasiya, işsizlik, hərbi xərclər, büdcə çatışmazlığı, yox­­sulluq və qeyri-bərabərlik, ətraf mühitin çirklənməsinin qarşısının alınması, biznesin hö­ku­mət tərəfindən tənzimlənməsi və xalqın həyat sə­viy­yə­si­­nin yüksəldilməsi və s. həll edilməsi xeyli dərəcədə məhdud miqdarda ehtiyatlardan sə­­mərəli istifadə olunma-sından asılıdır. Deməli, iqtisadi nəzəriyyə cəmiyyət üzvlə-rinin tələbatlarını maksimum dərəcədə ödəmək üçün məh­dud miqdarda istehsal ehtiyatlarından səmərəli istifadə olunması, ya­xud da onların idarə edilməsi problemlərini öyrənir.



Yüklə 2,24 Mb.

Dostları ilə paylaş:
  1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   30




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©muhaz.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

gir | qeydiyyatdan keç
    Ana səhifə


yükləyin