Mövzu1: Məhsul istehsalı və satışının təhlili
Yüklə 5,55 Mb.
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Cədvəl №1
Cədvəl №11Satışın, mənfəət və rentabelliyin artım templəri (min manatla)
Verilən məlumatlardan göründüyü kimi, satış məbləğinin bazis ayı ilə müqayisədə 1% artımı mənfəətin 11,67%, 2% artımı 23,3%, 3% artımı 35% və 4% artımı 4667% artımını təmin edir. Başqa sözlə desək, satışın artımının hər bir faizi mənfəətin 11,67% artımına səbəb olur. Deməli, istehsal vasitəsi (məhsul istehsalı və satışı) mənfəətliliyin və rentabelliyin yüksəldilməsində, maliyyə möhkəmliyinin gücləndirilməsində həlledici rol oynayır. Lakin satışın həcmi artdıqca, istehsal vasitəsinin təsir gücü azalır. Bizim misalımızda satış məbləği artdıqca istehsal vasitəsinin təsir gücü aşağıdakı kimi dəyişilir: Satış məbləği 1% artırıldıqda, istehsal vasitəsinin təsir gücü İtk= 2% artırıldıqda 3% artırıldıqda 4% artırıldıqda Lakin satışın müхtəlif səviyyələrdə artımı nisbi ifadədə sabit хərclərə təsir etmir. Bizim misalımızda satış məbləğini vahid qəbul etsək, onun həcmi 1%, 2%, 3% və 4% artırılan bütün hallarda sabit хərclərin əmsalı 0,11218 olur. 
Bu halda rentabellik astanası Ra= Bu göstəricidən istifadə etməklə, maliyyə möhkəmliyi ehtiyatını təyin edək. Bu ehtiyat məbləği bazis ili ilə müqayisədə satışın həcmi: 1% artırıldıqda 63024-57051=5973 min manat; 2% artırıldıqda 63648-57051=6597 min manat; 3% artırıldıqda 64272-57051=7221 min manat; 4% artırıldıqda 64896-57051=7845 min manat olur. Bu onu göstərir ki, satış qiymətləri və sabit хərclər dəyişməz qalan şəraitdə istehsal amilinin təsirinin gücləndirilməsi hesabına müəssisənin maliyyə möhkəmliyinin artırılması ehtiyatı mövcuddur. rentabelliliyi, istehsalın rentabelliliyi, iqtisadi rentabellik, kapital qoyuluşlarının rentabelliliyi, əmək məsrəflərinin rentabelliliyi, əsas fondların rentabelliliyi, dövriyyə vəsaitinin rentabellik göstəricilərindən istifadə olunur. Bu göstəricilərin hesablanması qaydası, tətbiqi sferası və onlara təsir göstərən amillər analitik cədvəldə verilir. (cədvəl №1) Cədvəl №1Rentabelliyin ifadə formaları
Burada: Mü-ümumi mənfəəti (reallaşdırılan və reallaşdırılmayan əmtəəlik məhsulda); Əmd-bütün əmtəəlik məhsulun maya dəyərini; Ms-məhsul satışından alınan (reallaşdırılmış mənfəəti); Smd-reallaşdırılan məhsulun tam maya dəyərini; Mч-məhsul чeşidi üzrə mənfəəti (satış qiyməti ilə maya dəyəri arasındakı fərq); Sчmd-məhsul чeşidinin maya dəyərini; Mb-balans mənfəətini; ƏDƏBİYYAT SİYAHISI 1. Analiz хozəystvennoy deətelğnosti v promışlennosti (pod red. V.İ.Straceva) Mn: Vıs. Şk., 1998 2. Analiz gkonomiki: Strana, rınok, firma. (pod red. prof. V.E.Rıbalkina) Mn: Mecdunarodnıe otnoşeniə 1999 3. Artimenko M.S. Bellendir M.V. Finansovıy analiz. M. DİS, 1999 4. Abrötina M.S. Gkspress –analiz buхqalterskoy otчetnosti: Metodika. Praktiчeskie rekomendaüii. M., dis., 1999 5. Abrötina M.S., Qraчev A.V. Analiz finansovo-gkonomiчeskoy deətelğnosti predpriətiə. M., DİS., 1998 6. Bakanov M.İ., Şeremet A.D. Teoriə analiza хozəystvennoy deətelğnosti predpriətiə. M., DİS., 1998 7. Brenstayn L.A. Analiz finansovoy otчetnosti: Per s anql., M., Finansı i statistika, 1996 8. Boronenkova S.A., Maslva L.N., Krılov S.İ. Finansovıy analiz predpriətiy. Ekaterinburq, UQU, 1997 9. Donüova L.V., Nikiforova N.A. Kompleksnıy analiz buхqalterskoy otчetnosti. M., DİS., 1999 10. Ermoloviч P.L. Analiz finansovo-хozəystvennoy deətelğnosti predpriətii. Mn. BQGU, 1997 11. Efimova O.V. Finansovıy analiz, M., Buхqalterskiy uчet, 1999 12. Zudilin A.L. Analiz хozəystvennoy deətelğnosti predpriətiy razvitıх kapitalistiчeskiх stran. Uчebnoe posobie. M., RUDN, 1995 13. İlğenkova N.D. Spros: Analiz i upravlenie. M., Finansı i statistika, 1997 14. Kovalev A.İ., Voyenko V.V. Markentiqovıy analiz. M. Üentr gkonomiki i marketinqa, 1996 15. Kovalev A.İ., Privalov V.P. Analiz finansovoqo sostoəniə predpriətiə. M., Üentr gkonomiki i markentinqa, 1999 16. Kovalev V.V. Finansovıy analiz: upravlenie kapitalom, vıbor investiüiy, analiz otчetnosti. M., Finansı i statistika, 1999 17. Kreynina M.N. Finansovoe sostoənie predpriətiə: metodı oüenka. M., dis., 1997 18. Kovalev V.V., Patrov V.V. Kak чitatğ balans. M., Finansı i statistika, 1998 19. Löbişin N.P., Leheva V.B., Dğəkova V.Q. Analiz finansovo-gkonomiчeskoy deətelğnosti predpriətiə. M., Öniti, 1999 20. Neqaşev E.V. Analiz finansov predpriətiə v usloviəх rınka. M., Vıs.şk., 1997 21. Pankov D.A. Buхqalterskiy uчet i analiz v zarubecnıх stranaх. Mn., Gkoperspektiva, 1998 22. Peşkova E.P. Markentiqovıy analiz v deətelğnosti firmı. M., Osğ-89, 1996 23. Rusak N.A., Rusak V.A. Finansovıy analiz subъekta хozəystvovaniə. Mn. Vıs.Şk. 1997 24. Saviükaə Q.B. Teoriə analiza хozəystvennoy deətelğnosti. Mn.İSZ, 1996 25. Saviükaə Q.V. Analiz хozəystvennoy deətelğnosti predpriətiə. Uчebnik dlə XXI veka. Mn., Novoe znanie, 2000 26. Şeremet A.D., Sayfulin R.S. Finansı predpriətiy. M.,İNFRA-M, 1997 28. Upravlenчeskiy uчet (pod red. Şeremeta A.D.), M, FBK-Press, 1999 29. Drobzinoy L.A. Finansı. M. ÖNİTİ, 2000 q. 30. Qadciev F.Ş. Analiz ispolğzovaniə proizvodtstvennıх mohnostey v promışlennosti. Baku, 1993 q. 31.Hacıyev F.Ş. Sənayedə istehsal güclərindən istifadənin təhlili metodikası və onun təkmilləşdirilməsi istiqamətləri. Bakı, «Elm», 2003. 32. Hacıyev F.Ş. Əsas istehsal fondları və istehsal gücündən istifadənin təhlilinə dair metodik göstərişlər. Bakı, 2001. 33.Namazəliyev H.İ. Sənaye müəssisələri təsərrüfat fəaliyyətinin iqtisadi təhlili. Bakı, «Maarif», 1995. 34.Əliyev R.B. İqtisadi təhlilin nəzəriyyəsi. Bakı, 2002. 35.İqtisadi təhlil. Dərslik (Mahmudov İ.M., Zeynalov T.Ş., Quliyev F.M. ümumi redaktəsilə). Bakı, 2003.
1.Müəssisənin maliyyə vəziyyətinin təhlilinin vəzifələri və informasiya mənbələri 2. Mühasibat balansının likvidliyinin təhlili. 3. Dövriyyə kapitalından istifadənin müəssisənin ödəmə qabiliyyətinə təsirinin təhlili 4. Müəssisənin maliyyə sabitliyinin təhlili. 5. Müəssisənini maliyyə vəziyyətinin reytinqli təhlili və qiymətləndirilməsi ƏDƏBİYYAT SİYAHISI
Maliyyə münasibətləri pul хarakterli olub, ondan ayrı deyil. Bununla belə, onları fərqləndirmək lazımdır. Pul münasibətləri daha geniş anlayışdır. İqtisadi proseslərin ahəngdarlığını, dövlətin öz funksiyalarının icrasında pula olan tələbatı təmin etməkdə maliyyənin rolu əvəzedilməzdir. Bazar mühitində iqtisadi fəaliyyətin bütün sahələrində iştirak edən maliyyə cəmiyyət həyatının ehtiyaclarının ödənilməsinin dəyər əsasıdır. Maliyyə müəssisələr, müəssisə və yuхarı təşkilatlar, dövlət və müəssisələr, dövlət və vətəndaşlar, büdcə sisteminin həlqələri, müəssisə və sığortaчı, sığortaчı və vətəndaşlar və s. arasında meydana gələn pul münasibətlərini ifadə edir. Maliyyə münasibətləri həmişə maliyyə ehtiyatları ilə əlaqədardır. Bu ehtiyatlar vergilər, amortizasiya ayırmaları, sığorta vəsaitləri və digər gəlirlər hesabına təşəkkül tapır. Maliyyənin əsas fəaliyyət sahəsi təkrar istehsalın bölgü mərhələsidir. Onun əsas funksiyalarına bölgü ilə yanaşı nəzarət də aiddir. Deməli, mülkiyyət formasından, tabeчiliyindən və fəaliyyət dairəsindən asılı olmayaraq ölkənin ərazisində fəaliyyət göstərən müəssisələrin maliyyə vəziyyəti dövlət əhəmiyyəti kəsb edən problemlərdən biridir. Buna görə də, ölkənin ərazisində fəaliyyət göstərən bütün təsərrüfat subyektlərinin maliyyə vəziyyətinə dövlət orqanları tərəfindən nəzarət yetirilir və maliyyə чətinliyinə düşən, ödəniş qabiliyyəti olmayan müəssisələrin ləğv edilməsi ilə əlaqədar qərarlar da dövlət arbitraъ orqanları tərəfindən чıхarılır. Müəssisələrin maliyyə vəziyyəti müəssisənin nominal fəaliyyət göstərməsi üчün lazımi maliyyə resursları ilə təmin olunması, onların məqsədəuyğun yerləşdirilməsi və onlardan istifadənin effektivliyi, digər fiziki və hüquqi şəхslərlə qarşılıqlı maliyyə münasibətləri, maliyyə sabitliyi və ödəmə qabiliyyəti ilə хarakterizə olunur. Maliyyə vəziyyəti sabit, qeyri-sabit və böhranlı ola bilər. Müəssisənin öz fəaliyyətini geniş miqyasda maliyyələşdirmək, öz öhdəliklərini vaхtında ödəmək qabiliyyəti onun maliyyə vəziyyətinin yaхşı olmasını göstərir. Bazar iqtisadiyyatı şəraitində işləyən müəssisələrin idarə olunmasında və onların maliyyə vəziyyətinin müəyyən edilməsində maliyyə hesabatı göstəricilərinin böyük rolu vardır. Maliyyə hesabatı hesabat dövrü ərzində müəssisənin təsərrüfat-maliyyə fəaliyyətini хarakterizə edən, müəyyən formada qruplaşdırılmış göstəricilər sistemini özündə birləşdirir. Bu göstəricilər sisteminə müəssisənin əmlak və maliyyə vəziyyətini, təsərrüfat fəaliyyətinin nəticəsini хarakterizə edən yekun göstəricilər aid edilir. Bu göstəricilər obyektiv və düzgün olmalıdırlar. Чünki bu göstəricilərin təhlili müəssisənin əmlak və maliyyə vəziyyətini dürüst müəyyən etməyə imkan verir. Maliyyə hesabatı müəssisənin əsas və sair dövriyyədənkənar vəsaitlərinin dəyərini, müəssisənin хüsusi və borc vəsaitlərinin səviyyəsini müəyyən etməyə imkan verir. Maliyyə hesabatının məlumatlarına əsasən ehtiyat və məsrəfləri formalaşdırmaq üчün vəsait mənbələrinin artıqlığı, yaхud чatışmamazlığı müəyyən edilir. Bu zaman müəssisənin хüsusi vəsaitlə, kredit və digər borc vəsaitləri ilə təmin olunmasını müəyyən etməyə imkan yaranır. maliyyə hesabatı müəssisənin kreditödəmə qabiliyyətli olmasını, başqa sözlə onun götürdüyü öhdəliklər üzrə tam və vaхtında hesablaşmaq aparmaq imkanı olmasını müəyyən edir. Maliyyə hesabatı tez, ləng və чətin sayılan aktivləri müəyyən etməyə imkan verir. Digər tərəfdən maliyyə hesabatının məlumatlarına əsasən müəssisənin daha təcili öhdəliklərini, qısamüddətli kredit və borclarını, eləcə də uzunmüddətli kredit və borclarını müəyyən etmək olar. Bütün bunlar bazar şəraitində və rəqib müəssisələr əhatəsində işləyən müəssisələr üчün хüsusi əhəmiyyət kəsb edir. Müəasir şəraitdə müəssisənin maliyyə vəziyyətinin təhlilinin qarşısında əsasən aşağıdakı vəzifələr durur: 1. Müəssisə vəsaitlərinin mövcud vəziyyətini, strukturu və mənbələrini, dinamikasını öyrənmək; 2. Müəssisə vəsaitlərinin və onların əmələgəlmə mənbələrinin dəyişilməsinə təsir göstərən amilləri təyin etmək və bu amillərin təsir dərəcəsini hesablamaq; 3. Хüsusi dövriyyə vəsaitindən istifadənin vəziyyətini və buna təsir göstərən amillərin təsir dərəcəsini müəyyən edib qiymətləndirmək; 4. İstehsal ehtiyatlarının tələbata uyğun olmasını təyin etmək; 5. Borc vəsaitlərindən və bank kreditlərindən səmərəli və öz məqsədli təyinatına görə istifadə edilməsi vəziyyətini öyrənmək və qiymətləndirmək; 6. Cari aktivlərin istehsal və tədavül sferasında mövcud vəziyyətini, strukturunu və dinamikasını öyrənmək; 7. Debitor və kreditor borclarının hərəkətini və strukturunu öyrənmək; 8. Müəssisənin ödəniş qabiliyyətini və ona təsir edən amilləri öyrənmək və qiymətləndirmək; 9. Təhlilin nəticələrini ümumiləşdirmək və gələcəkdə maliyyə vəziyyətinin yaхşılaşdırılması üчün tədbirlər proqramı işləyib hazırlamaq. Müəssisənin maliyyə vəziyyətinin təhlilində aşağıdakı informasiya mənbələrindən istifadə edilir: 1. Müəssisənin əsas istehsal fəaliyyəti haqqında mühasibat balansı (1№-li forma); 2. Maliyyə nəticələri və onların istifadəsi haqqında hesabat (2№-li forma); 3. Mühasibat balansına əlavə (5№-li forma); 4. Müəssisənin biznes planı. Bunlardan başqa debitor və kreditor borclarının inventarizasiya siyahılarından, hesabatlara əlavə olunan izahatlardan, müхtəlif normativ sənədlərdən, cari uчot məlumatlarından, mühasibat uчotu registrlərindən, auditor rəylərindən və digər informasiya mənbələrindən istifadə olunur.
Áàéàõ êã÷êöàåêììà÷ë ÿçõàê÷êñåç áàïàñöëñ ïêíâêåïêìêñêñ ÷çüïêïêñç ÷çïçáà÷ màïêììç mçüåøåêììç÷ê âç mùçööêöçñêñ íõæåê÷ ãàáêïêììç÷êñêñ ãêìmç÷ïçñåêõêïmçöê éçõøõç÷ê êïç áàäïëåëõ. Áàïàñöëñ ïêíâêåïêìê mùçööêöçñêñ óüåçïêíïçõêñê óé àí÷êâïçõê êïç óõ÷mç åçõçcçöê êïç ûàõàí÷æõêéç òïøñøõ. Áø éàmàñ üçmêñ àí÷êâïçõêñ ôøïà gæâõêïmç mùååç÷ê óüåçïêíïçõêñ óåçñmç mùååç÷êñç mùâàêãåêõ. Àí÷êâïçõêñ ïêíâêåïêìê-àí÷êâïçõêñ ôøï âçöàê÷êñç gæâõêïmç mùååç÷ê gæâõêïmç mùååç÷ê ùéõç áàïàñöëñ ïêíâêåïêìêñêñ ÷çõöêñç òïàñ íçmêììç÷åêõ. Àí÷êâïçõêñ ôøïà gæâõêïmçöêñç ñç ãçåçõ àé mùååç÷ ÷çïçá òïøñàõöà, òñøñ ïêíâêåïêìê áêõ ò ãçåçõ ìùíöçí òïàcàãåëõ. Áàïàñöëñ ïêíâêåïêìêñêñ ÷çüïêïê ïêíâêåïêí åçõçcçöêñç îóõç ãõøôïàÿåëõëïmëÿ àí÷êâ ùéõç âçöàê÷ïçõêñ óåçñmç mùååç÷êñç âç mùååç÷ïçõêñ àõ÷ëmëñà îóõç ãõøôïàÿåëõëïmëÿ ôàööêâ ùéõç óüåçïêíïçõïç mùãàìêöçöêñç çöàöïàñëõ. Ìøûàõëåà ãæìå òïøñàñïàõåàñ îóõùñåùìù íêmê, áàïàñöëñ ïêíâêåïêìê öçümàõïàõ, áàñíïàõ, màïîóñåçõçñïçõ ÷çõçúêñåçñ mùçööêöçñêñ màïêììç âçéêììç÷êñêñ ãêìmç÷ïçñåêõêïmçöêñåç mùüùm mæìàõ üæöàá òïøñøõ. Áàïàñöëñ ïêíâêåïêìêñêñ ÷çüïêïê âç òñà ñçéàõç÷ ìàïñëé üæöàáïàÿmàïàõëñ càõê âçéêììç÷ê êïç åæìêï, æïçcç åç òñøñ îçïçcçí ôæõöôæí÷êâê êïç ûàõàí÷æõêéç òïøñøõ. Ïêíâêåïêí åçõçcçöêñåçñ àöëïë òïàõàã, åàüà åòäõøöø ôøï âçöàê÷êñç gæâõêïmç öùõç÷êñç îóõç mùçööêöçñêñ âçöàê÷ïçõê àÿàäëåàíë ãõøôïàõà áóïùñùõ: 1) åàüà ìùíöçí ïêíâêå àí÷êâïçõ-mùçööêöçñêñ ôøï âçöàê÷ïçõê âç ãëöàmùååç÷ïê màïêììç ãòìøïøÿø (ãêìmç÷ïê íàäëéïàõ); 2) ÷æé õæàïêéç òïøñàñ àí÷êâïçõ hazër mzhsul, yùklznmiÿ mallar vz åæáê÷òõ áòõcïàõë; 3) ìàâàÿ õæàïêéç òïøñàñ àí÷êâïçõ-áàïàñöëñ àí÷êâêñêñ Ô, “Æü÷êìà÷ïàõ âç ûçõcïçõ” áóïmçöêñêñ màååçïçõê (“îçïçcçí åóâõùñ ûçõcïçõê” màååçöê êö÷êöñà òïmàãïà), æïçcç åç àí÷êâêñ I áóïmçöêñê “Øéøñmùååç÷ïê màïêììç ãòìøïøÿø (åêîçõ mùçööêöçïçõêñ ñêéàmñàmç úòñåøñà ìóñçïåêïmêÿ mçáïçäåç àéàïåëïmëÿ) âç ÷ç’öêögêïçõïç üæöàáïàÿmàïàõ”. 4) Gç÷êñ õæàïêéç òïøñàñ àí÷êâïçõ-áàïàñöëñ àí÷êâêñêñ I áóïmçöêñêñ màååçïçõê (çââçïíê ãõøôà åàûêï æåêïçñ màååçïçõ gëûëïmàãïà). Áàïàñöëñ ôàööêâê óåçmçïçõêñ mùååç÷êñç îóõç ãõøôïàÿåëõëïëõ: 1) Åàüà ÷çcêïê óüåçïêíïçõ-íõæåê÷òõ áòõcïàõë (áàïàñöëñ ôàööêâêñêñ II áóïmçöêñêñ màååçïçõê), åêâêåæñ÷ïçõ ùéõç üæöàáïàÿmàïàõ, æïçcç åç âàû÷ëñåà óåçñêïmçmêÿ ööøåà; 2) ãëöàmùååç÷ïê ôàööêâïçõ-ãëöàmùååç÷ïê íõæåê÷ âç áòõc âçöàê÷ïçõê; 3) øéøñmùååç÷ïê ôàööêâïçõ-øéøñmùååç÷ïê íõæåê÷ âç áòõc âçöàê÷ïçõê; 4) åàêmê ôàööêâïçõ-áàïàñöëñ ôàööêâêñêñ I “Ûùöøöê âçöàê÷ïçõêñ mçñáçïçõê” áóïmçöêñêñ màååçïçõê. Áàïàñöëñ ïêíâêåïêìêñêñ mùçììçñ æåêïmçöê ùgùñ àôàõëïàñ êã÷êöàåê ÷çüïêï ôõòöæöêñåç áàïàñöëñ àí÷êâê âç ôàööêâê ùéõç ìæíøñïàõë mùãàìêöç æ÷mçí ïàéëmåëõ. Àÿàäëåàíë ñêöáç÷ïçõåç áàïàñö mù÷ïçã ïêíâêåïê üæöàá æåêïêõ: 1À Ùg ãæìõê áçõàáçõïêìêñ ìæõêñç ìæ÷êõêïmçöê åóõåùñcù áçõàáçõöêéïêìê åç üçïï æ÷mçìê ÷çïçá æåêõ. Áøñà îóõç åç áàïàñöëñ àí÷êâ âç ôàööêâêñ êïí ùg ãõøôøñøñ ìæíøñøñø mùãàìêöç æ÷mçí mçãöçåçøìäøñ üæöàá æåêïêõ. Åóõåùñcù áçõàáçõöêéïêí “áàïàñöïàÿåëõmà” ûàõàí÷æõêñê åàÿëìëõ, æìñê éàmàñåà åçõêñ êã÷êöàåê mçémøñà màïêíåêõ: Òñøñ ìæõêñç ìæ÷êõêïmçöê màïêììç öàáê÷ïêìêñêñ mêñêmøm ÿçõ÷êñêñ îóéïçñêïmçöêñê (mùçööêöçåç ûùöøöê âçöàê÷êñ móâcøåïøäø) çíö æ÷åêõêõ. Çîçõ áêõ âç ìà áêõ ñæÿç áçõàáçõöêéïêí òô÷êmàï âàõêàñ÷à éêåå òïàõöà áàïàñöëñ ïêíâêåïêìê òñøñ mù÷ïçã ïêíâêåïêìêñåçñ àé âç ìà gòû úçõãïçñçcçíåêõ. Áø éàmàñ áêõ ãõøô àí÷êâ ùéõç âçöàê÷ gà÷ëÿmàmàéïëäë åêîçõ ãõøô àí÷êâåç âçöàê÷ àõ÷ëãïëäë êïç íòmôæñöàöêìà òïàcàãåëõ. Áàïàñöëñ ïêíâêåïêìêñêñ ÷çüïêïê àÿàäëåàíë úòõmàåà ÷çõ÷êá æåêïmêÿ cçåâçï çöàöëñåà àôàõëïëõ.
Åàüà ïêíâêå âçöàê÷ïçõêñ âç öùõ’ç÷ïê õæàïêéç æåêïçñ àí÷êâïçõêñ ÷çcêïê óüåçïêíïçõ âç ãëöàmùååç÷ïê óüåçïêíïçõïç mùãàìêöçöê càõê óåçmç ãàáêïêììç÷êñê mùçììçñ æ÷mçìç êmíàñ âæõêõ. Éçêú õæàïêéç æåêïçñ àí÷êâïçõêñ øéøñmùååç÷ïê âç òõ÷à ÷çcêïê ôàööêâïçõïç mùãàìêöçöê ôæõöôæí÷êâ óåçmç ãàáêïêììç÷êñê ûàõàí÷æõêéç æåêõ. Càõê ïêíâêåïêí mùçööêöçñêñ ìàûëñ âç ìà ñçéçõåçñ íægêõêïçñ mùååç÷ç óåçmç ãàáêïêììç÷ïê òïøá-òïmàmàöëñë öùáø÷ æåêõ. Ôæõöôæí÷êâ ïêíâêåïêí êöç îçïçcçí åàûêï òïmàïàõ âç óåçmçïçõêñ mùãàìêöçöê âàöê÷çöê êïç mùçööêöçñêñ óåçmç ãàáêïêììç÷êñêñ ôõòãñòéøñø çíö æ÷åêõêõ. Áàïàñöëñ ïêíâêåïêìêñêñ ìøûàõëåà îóö÷çõêïçñ öûæm ùéõç ÷çüïêïê ÷àm åçãêã åæìêïåêõ. Áø, mùüàöêáà÷ üæöàáà÷ë çöàöëñåà ûàõêcê ÷çüïêïê àôàõàñ àñàïê÷êí ùgùñ êñúòõmàöêìàñëñ mçüåøåøïøäø êïç ÿçõ÷ïçñêõ. ×çüïêïêñ ñç÷êcçïçõêñê åçãêãïçÿåêõmçí ùgùñ ÿçõü æåêïçñ mæ÷òåêíàñëñ îóö÷çõêcêïçõêñç åùéçïêÿ æåêïmçöêñç êmíàñ âæõçñ ûùöøöê mæ÷òåïàõåàñ êö÷êúàåç ÷çïçá òïøñøõ. Mùçööêöçñêñ óåçmç ãàáêïêììç÷êñêñ êã÷êöàåê ÷çüïêïê ôõòöæöêñåç áàïàñöëñ àí÷êâêñêñ âç ôàööêâêñêñ I áóïmçöêñêñ ìæíøñïàõëñëñ mùãàìêöçöê càõê óåçmç âç åàûêïòïmàïàõëñ ñêöáç÷êñê çíö æ÷åêõêõ. Àí÷êâ âç ôàööêâêñ II áóïmçöêñêñ ìæíøñøñøñ mùãàìêöçöê ìàûëñ îçïçcçíåç càõê óåçmç ãàáêïêììç÷êñêñ àõ÷ëm âç ìà àéàïmà mæìïêñê ûàõàí÷æõêéç æåêõ. Áàïàñöëñ ïêíâêåïêìêñêñ ìøûàõëåà çíö æ÷åêõêïçñ mæ÷òåêíàöë mùçööêöçñêñ ãëöàmùååç÷ïê óüåçïêíïçõêñê óåçmçí êmíàñë üàããëñåà ÷àm ÷çöçââùõ ìàõà÷mëõ. Òñà îóõç åç mùçööêöçñêñ óåçmç ãàáêïêììç÷ê ãëöàmùååç÷ïê óüåçïêíïçõêñ ÷àmàmïàñmàöë íêmê ïêíâêå âçöàê÷ïçõ åçö÷ê êïç úçõãïçñçñ ùg ñêöáê ïêíâêåïêí îóö÷çõêcêöê âàöê÷çöê êïç ãêìmç÷ïçñåêõêïêõ. Ïêíâêåïêí çmöàïïàõëñë üæöàáïàmàãïà ìàñàÿë ïêíâêåïêí åçõçcçöêñç îóõç mùçööêöçñêñ àí÷êâïçõêñêñ ö÷õøí÷øõøñø ÷çüïêï æ÷mçí mçãöçåçøìäøñåøõ (bax czdvzl № 2.2.). Cəåâçï №2.2. Ïêíâêåïêí åçõçcçöêñç îóõç àí÷êâïçõêñ ö÷õøí÷øõø (mêñ. màñ.)
Cçåâçïêñ mçïømà÷ïàõëñåàñ îóõùñåùìù íêmê, mùçööêöçñêñ àí÷êâïçõêñêñ ìæíøñøñåà IV ïêíâêåïêí åçõçcçöêñç màïêí òïàñ àí÷êâïçõêñ ûùöøöê gçíêöê åàüà ìùíöçí – 55,5% (5255054:9462388
Mùçööêöçåç àñàïê÷êí êÿïçõåç màïêììç îóö÷çõêcêïçõêñêñ ÷çüïêïêñç mùüùm çüçmêììç÷ âæõêïêõ. Mùçööêöçñêñ màïêììç âçéêììç÷ê òñøñ úçàïêììç÷êñêñ màïêììç ÷çõçúïçõêñê çíö æ÷åêõçñ ôàõàmæ÷õïçõêñ mçzmøø êïç ûàõàí÷æõêéç òïøñøõ. Áàéàõ êã÷êöàåêììà÷ë ÿçõàê÷êñåç mùçööêöçñêñ màïêììç âçéêììç÷ê òñøñ óåçmç ãàáêïêììç÷ê êïç mùçììçñ òïøñøõ. Óåçmç ãàáêïêììç÷ê åç óé ñóâáçöêñåç áêïàâàöê÷ç ùg úòñåøñ âçéêììç÷êñåçñ àöëïëåëõ: öà÷ëÿ, mçñúçç÷, åóâõêììç âçöàê÷ïçõê. Mùçööêöçñêñ màïêììç âçéêììç÷êñç “mçñúçç÷” âç “öà÷ëÿ” àmêïêñêñ ÷ç’öêõê “mçüöøï öà÷ëÿëñåàñ mçñúçç÷ ôïàñëñëñ ìæõêñç ìæ÷êõêïmçöê” âç “mçüöøï öà÷ëÿë ôïàñëñëñ ìæõêñç ìæ÷êõêïmçöê” îóö÷çõêcêïçõê âàöê÷çöê êïç çíö òïøñøõ. Åóâõêììç âçöàê÷ïçõê úòñåøñøñ âçéêììç÷ê òñïàõëñ ìàõàåëïmà mçñáçïçõêñêñ ÷àmïëäëñåàñ âç âçöàê÷êñ êö÷êúàåç êö÷êãàmç÷ïçõêñåçñ àöëïëåëõ. Åóâõêììç âçöàê÷ïçõêñêñ ÷àmàmïàñmà mçñáçïçõêñêñ ÷àmïëäëñëñ ûàõàí÷æõêö÷êíàöë ùgùñ “ûùöøöê åóâõêììç âçöàê÷êñêñ gà÷ëÿmàmàéïëäë (àõ÷ëãïëäë)” îóö÷çõêgêöêñåçñ êö÷êúàåç æåêïêõ. Îóõùñåùìù íêmê, mùüàöêáà÷ üæöàáà÷ë mç’ïømà÷ïàõë çöàöëñåà mùçööêöçñêñ màïêììç-÷çöçõõùúà÷ úçàïêììç÷êñêñ ÷çüïêïê mùû÷çïêú åæ÷àïïàÿåëõmà åçõçcçöêñåç àôàõëïà áêïçõ. Mùçööêöçñêñ êã÷êöàåê ôò÷æñöêàïëñëñ âçéêììç÷êñêñ âç åêñàmêíàöëñëñ, ñç÷êcçïçõêñ âç òñïàõåàñ êö÷êúàåçñêñ öçmçõçïêïêìêñêñ ÷çÿíêïêñê çíö æ÷åêõçñ îóö÷çõêcêïçõ öêö÷æmê àñàïê÷êí cçåâçïïçõ áø êö÷êãàmç÷åç ÷çüïêïêñêñ çöàöëñë ÷çÿíêï æåêõ. Åçõêñ màïêììç ÷çüïêïê gçõgêâçöêñåç øgò÷ mç’ïømà÷ïàõëñëñ íæìúêììç÷ê ãêìmç÷ïçñåêõêïêõ âç mùçööêöçñêñ óåçmç ãàáêïêììç÷êñê ûàõàí÷æõêéç æåçñ çöàö îóö÷çõêcêïçõ, òñïàõëñ üæöàáïàñmàöë âç àñàïê÷êí ãêìmç÷ïçñåêõêïmöê àôàõëïëõ. Màïêììç âçéêììç÷ê, êïí ñóâáçåç, mùçööêöçñêñ óåçmç ãàáêïêììç÷êñåç, ÷çöçõõùúà÷ mùãàâêïçïçõêñç mùâàúêã ÷æûñêíà âç mà÷æõêàïïàõà îóõç màï îóñåçõçñïçõêñ óåçmç ÷çïçáïçõêñêñ âàû÷ëñåà ÷ç’mêñ æåêïmçöêñåç íõæåê÷ïçõêñ ãàì÷àõëïmàöëñåà, úçüïç âç ãøïïøãgøïàõà çmçí üàããëñëñ óåçñêïmçöêñåç, áùåcçìç âàû÷ëñåà óåçmçïçõêñ íókùõùïmçöê ãàáêïêììç÷êñåç óé çíöêñê ÷àôëõ. Óåçmçïçõêñ âàû÷ëñåà âç ÷àm àôàõëïmàöë ÷çöçõõùúà÷ öøáìæí÷êñêñ óåçmç ãàáêïêììç÷êñêñ ûàõêcê îóõùñùÿ úòõmàöëåëõ. Màïêììç öàáê÷ïêìê êöç üçmêñ üàïëñ åàûêïê ÷çõçúêñê çíö æ÷åêõêõ. Áàéàõ êã÷êöàåêììà÷ë ÿçõàê÷êñåç ÷çüïêï éàmàñë íòñíõæ÷ mùååç÷ç âç ôæõöôæí÷êâç óåçmç ãàáêïêììç÷êñêñ üæöàáïàñmàöëñà ûùöøöê åêããç÷ âæõêïmçïêåêõ. Çîçõ óåçmç ùgùñ âçöàê÷ óüåçïêíïçõêåçñ gòû òïàõöà, òñåà mùçööêöç óåçmç ãàáêïêììç÷êñç màïêíåêõ. Áæïç üæöàáïàmàïàõë àôàõmàã ùgùñ àñàïê÷êí màïîóñåçõçñïçõïç üæöàáïàÿmàïàõ ùéõç üæöàáïàÿmà üæöàáëñåà âçöàê÷ gà÷ëÿmàmàéïëäë, ööøåà ùéõç áàñíà, màïêììç òõãàñïàõëñà áòõcøñ îæcêíåêõêïmçöê üàããçñåà êñúòõmàöêìàåàñ êö÷êúàåç æåêõ. Mçïøm òïåøäø íêmê, óåçmç ãàáêïêììç÷ê mùçööêöçñêñ màïêììç âçéêììç÷êñê ûàõàí÷æõêéç æåçñ mùüùm îóö÷çõêcêåêõ. Óåçmç ãàáêïêììç÷êñêñ ãêìmç÷ïçñåêõêïmçöê áàïàñö mç’ïømà÷ïàõëñà çöàöçñ àôàõëïëõ. Mùçööêöçñêñ óåçmç ãàáêïêììç÷êñêñ (ïêíâêåïêìêñêñ) çmöàïïàõë (îóö÷çõêcêïçõê) mùçööêöçñêñ óéùñùñ àöàñ õæàïêéç æåêïçñ âçöàê÷ïçõê üæöàáëñà ãëöà mùååç÷ïê óüåçïêíïçõê óåçmçí ãàáêïêììç÷êñê çíö æ÷åêõêõ. Üçmêñ îóö÷çõêcêïçõê üæöàáïàìàõíçñ ãëöà mùååç÷ïê óüåçïêíïçõ çöàö îó÷ùõùïùõ. Mùçööêöçñêñ óåçmç ãàáêïêììç÷êñê çíö æ÷åêõçñ çöàö îóö÷çõêcêïçõ àÿàäëåàíëïàõåëõ: 1. Mù÷ïçã ïêíâêåïêí çmöàïë (Çm.ï.):
Áø îóö÷çõêcêñêñ mêñêmøm üçååê 0.2-0.25 üæöàá æåêïêõ. Áø çmöàï mà÷æõêàï õæöøõöïàõë êïç ÷ç’mêñ æåçñ màï îóñåçõçñïçõ âç mùçööêöçñê íõæåê÷ïçÿåêõçñ áàñíïàõ ùъùñ mùüùm çüçmêììç÷ íçöá æåêõ. Çîçõ Çm.ï= 0.5 òïàõöà, mùçööêöçñêñ óåçmç ãàáêïêììç÷ê ìùíöçí üæöàá æåêïêõ. 2. Àõàïëã (“íõê÷êí”) ïêíâêåïêí çmöàïë (Çà.ï.):
Áø çmöàïëñ mêñêmøm üçååê 0.7-0.8 üæöàá æåêïêõ. Áø îóö÷çõêъê öçüm öàüêáïçõêñê åàüà gòû màõàãïàñåëõëõ. 3. Càõê ïêíâêåïêí çmöàïë (Çş.ï.):
Càõê óåçmç ãàáêïêììç÷êñê üæöàáïàìàõíçñ îçïçcçí åóâõùñ ûçõcïçõê æü÷êìà÷ âç ûçõcïçõêñ mçáïçäêñç åàûêï æåêïmêõ. Áø çmöàï âàüêååçñ àÿàäë òïmàmàïëåëõ. Êñíêÿàú æ÷mêÿ óïíçïçõåç áø îóö÷çõêcêñêñ “÷çüïùíçöêéïêí üçååê” 2-2.5 üæöàá æåêïêõ. Óåçmç çmöàïïàõëñëñ màüêììç÷êñåç òïàñ úçõãïçõ öàüçñêñ ûùöøöêììç÷ïçõê, màï âç ûêåmç÷ïçõç îóõç üæöàáïàÿmà úòõmàïàõë, êö÷æüöàï ÷öêíïêñêñ mùååç÷ê, çm÷çç-mà÷æõêàï åçìçõïçõê æü÷êìà÷ëñëñ ö÷õøí÷øõø êïç áàäïëåëõ. Óåçmç çmöàïë ìùíöçí òïåøãcà íõæåê÷òõïàõëñ mùçööêöçìç êñàmë àõ÷ëõ. 4. Çm÷çç-mà÷æõêàï åçìçõïçõê æü÷êìà÷ëñëñ ïêíâêåïêí çmöàïë (Çç.m.å.):
Áø çmöàï òñø îóö÷çõêõ íê, çîçõ mùçööêöç çm÷çç-mà÷æõêàï åçìçõïçõêñê öà÷àõöà ãëöà mùååç÷ïê óüåçïêíïçõêñ üàñöë üêööçöêñê óåçìç áêïçõ. 5. Êñíêÿàú æ÷mêÿ áêõ öëõà óïíçïçõåç ïêíâêåïêìêñ åàüà áêõ îóö÷çõêcêöê üæöàáïàñëõ:
Áø çmöàï móâcøå ïêíâêå àí÷êâïçõ üæöàáëñà íòmôàñêìàñëñ üàñöë mùååç÷ç óé úçàïêììç÷êñê åàâàm æ÷åêõç áêïçcçìêñê ûàõàí÷æõêéç æåêõ. Ôøï âçöàê÷ê âç ãëöàmùååç÷ïê màïêììç ãòìøïøÿïàõë (ãêìmç÷ïê íàäëéïàõ) åóâõêììç âçöàê÷êñêñ åàüà mòáêï üêööçöê üæöàá òïøñøõ. Åóâõêììç âçöàê÷ïçõê ôøïà gæâõêïmç mùååç÷êñç îóõç úçõãïçñêõïçõ. Áæïç íê, åæáê÷òõ áòõcïàõëñëñ âç mà÷æõêàï åóâõêììç âçöàê÷ïçõêñêñ ïêíâêåïêí öçâêììçöê àÿàäëåëõ. Mà÷æõêàï åóâõêììç âçöàê÷ïçõêñêñ ÷çõíêáêñåç üàéëõ mçüöøï, çm÷çç âç mà÷æõêàï æü÷êìà÷ïàõë, áê÷mçmêÿ êö÷æüöàïà÷ âç ìàõëmúàáõêíà÷ïàõ ïêíâêåïêí öçâêììçöêñç îóõç gòû úçõãïçñêõïçõ. Åæáê÷òõ áòõcïàõëñëñ ïêíâêåïêìê áàñíåà óåçmç öçñçåïçõêñêñ üçõçíç÷ê öøõç÷êñåçñ, áàñí öçñçåïçõêñêñ âàû÷ëñåà ÷çõ÷êáêñåçñ, àìõë-àìõë àïëcëïàõà âæõêïçñ íòmmæõöêìà íõæåê÷êñêñ mùååç÷êñåçñ, òñïàõëñ óåçmç ãàáêïêììç÷êñåçñ âç ö. àöëïëåëõ. Mùçööêöçñêñ óåçmç ãàáêïêììç÷êñêñ ôæõöôæí÷êâ âçéêììç÷êñê ñçéçõåçñ íægêõçõíçñ îçïçcçíåç åàûêï òïàcàã ûàïêö ôøï îçïêõêñê ñçéçõåçñ ãàgëõmàã òïmàé. Áøõà àmòõ÷êéàöêìà àìëõmàïàõë âç öà÷ëÿåàñ åàûêï òïàñ ùmømê ôøï îçïêõêñêñ ÷çõíêáêñåç ûàïêö mçñúçç÷ åç åàûêïåêõ. Îçïêõêñ ãàïàñ üêööçöê êö÷æüöàï àmêïïçõêñêñ ÷çíõàõ êö÷æüöàïëñà, áùåcçìç óåçmçïçõç âç åêîçõ mçãöçåïçõç ìóñçïåêïêõ. Ûàïêö ôøï îçïêõê ôøï úòõmàöëñåà mùçööêöçñêñ åóâõêììçöêñåç ãàïëõ. Ûàïêö ôøï îçïêõê çmöàïë (Çx.p.dö.). Áø çmöàï àmòõ÷êéàöêìà àìëõmàïàõë (À) âç ûàïêö mçñúçç÷êñ (Mû) mçüöøï öà÷ëÿëñåàñ ôøï îçïêõêñç (Îö) ñêöáç÷ê íêmê üæöàáïàñëõ âç mçüöøï öà÷ëÿëñåàñ ùmømê ôøï îçïêõêñåç ñàäå ôøï ãàïëäëñëñ üçъmêñê ûàõàí÷æõêéç æåêõ.
Öçümåàõ âç íòòôæõà÷êâ mùçööêöçïçõ, mçüåøå mç’öøïêììç÷ïê cçmêììç÷ïçõ ùgùñ ñêéàmñàmç, öçüm âç ìà ôàì úòñåïàõëñåà ÷òôïàñmëÿ ûùöøöê màïêììç õæöøõöïàõëñëñ öàûïàñëïmàöëñëñ ãêìmç÷ïçñåêõêïmçöê gòû àí÷øàïåëõ. Áø mùçööêöçïçõêñ ûùöøöê màïêììç õæöøõöïàõë öçümåàõïàõëñ, êÿ÷êõàígëïàõëñ ñêéàmñàmç âç ìà åêîçõ úòñåïàõà ìóñçï÷åêìê ùéâïùí üàããë üæöàáëñà ìàõàåëïëõ. Ãàñøñà mùâàâàúêã òïàõàã áæïç mùçööêöçïçõêñ ñêéàmñàmç íàôê÷àïë òñïàõëñ ñêéàmñàmçïçõêñåç îóö÷çõêïçñ üçååçñ àÿàäë òïmàmàïëåëõ. Êã÷êöàåê ÷çüïêï ôõòöæöêñåç ìøûàõëåà ñçéçõåçñ íægêõêïçñ çmöàïïàõïà ìàñàÿë àÿàäëåàíë îóö÷çõêcêïçõ åç mùçììçñ æåêïêõ: à) ûùöøöê åóâõêììç âçöàê÷êñêñ üçcmê. Áø îóö÷çõêcêñê üæöàáïàmàã ùgùñ ûùöøöê íàôê÷àï âç øéøñmùååç÷ïê óüåçïêíïçõêñ cçmêñåçñ çöàö âçöàê÷ âç ãòìøïøÿïàõë âç càõê óüåçïêíïçõê gëûmàã ïàéëmåëõ. Ûùöøöê åóâõêììç âçöàê÷êñêñ üçcmê mùçööêöçñêñ ûùöøöê íàôê÷àïëñëñ càõê àí÷êâïçõêñêñ (áêõ êïåçñ àé mùååç÷ç åóâõàñà màïêí òïàñ àí÷êâïçõ) óåçñmç mçñáçìê òïàñ üêööçöêñê ûàõàí÷æõêéç æåêõ. Ûùöøöê åóâõêììç âçöàê÷ïçõê àí÷êâïçõêñ, æïçcç åç âçöàê÷ mçñáçïçõêñêñ ö÷õøí÷øõøñåàñ gòû àöëïëåëõ. Áø îóö÷çõêcê íòmmæõöêìà úçàïêììç÷ê âç åêîçõ âàöê÷çgêïêí çmçïêììà÷ïàõë êïç mçÿäøï òïàñ mùçööêöçïçõ ùgùñ mùüùm çüçmêììç÷ç màïêíåêõ. Áàÿãà ÿçõ÷ïçõ åçìêÿmçé ãàïåëäë üàïåà áø îóö÷çõêcêñêñ ìùíöçïmçöê mùöáç÷ mæìï íêmê ãêìmç÷ïçñåêõêïêõ. á) Ûùöøöê åóâõêììç âçöàê÷êñêñ màñæâõïêí çmöàïë. Áø çmöàï æü÷êìà÷ âç ûçõcïçõêñ ûùöøöê åóâõêììç âçöàê÷ïçõêñêñ mçáïçäêñç ñêöáç÷ê íêmê üæöàáïàñëõ. Ûùöøöê åóâõêììç âçöàê÷êñêñ màñæâõïêí çmöàïë ûùöøöê åóâõêììç âçöàê÷êñêñ ôøï úòõmàöëñåà òïàñ üêööçöêñê çíö æ÷åêõêõ. Ñòõmàï úçàïêììç÷ îóö÷çõçñ mùçööêöçïçõ ùgùñ áø çmöàï 0 âç 1 üçååêñåç åçìêÿêïêõ. â) Àí÷êâïçõåç åóâõêììç âçöàê÷êñêñ ôàìë. Áø îóö÷çõêcê càõê ûçõcïçõêñ mùçööêöçñêñ öçõçñcàmëñåà ãàïàñ áù÷ùñ ÷çöçõõùúà÷ âçöàê÷êñç ñêöáç÷êñê ûàõàí÷æõêéç æåêõ. Ãæìå æ÷mçí ïàéëmåëõ íê, ò æü÷êìà÷ïàõëñ åçìçõêñêñ ûùöøöê åóâõêììç âçöàê÷ê üæöàáëñà óõ÷ùïçñ üêööçöêñê ûàõàí÷æõêéç æ÷mçíïç çöàöçñ ÷êcàõç÷ mùçööêöçïçõêñêñ màïêììç âçéêììç÷êñêñ ÷çüïêïêñåç mùüùm çüçmêììç÷ íçöá æåêõ. Áø îóö÷çõêcêñêñ àÿàäë üçååê 50% öçâêììçöêñåç mùçììçñ æåêïmêÿåêõ. ã) Càõê àí÷êâïçõåç êö÷æüöàï æü÷êìà÷ïàõëñëñ ôàìë. Áø îóö÷çõêcê æü÷êìà÷ âç ûçõcïçõêñ càõê àí÷êâïçõç ñêöáç÷ê íêmê mùçììçñ æåêïêõ âç âàüêååçñ àÿàäë òïåøãåà mùçööêöçñêñ màïêììç âçéêììç÷ê ãæìõê-öàáê÷ üæöàá òïøñøõ. Òñà îóõç åç mùçööêöçïçõåç mùçììçñ üçcmåç êö÷æüöàï æü÷êìà÷ïàõëñëñ ìàõàåëïmàöë òñïàõëñ màïêììç âçéêììç÷êñêñ öàáê÷ïêìêñç ÿçõàê÷ ìàõàåëõ. 9 öàìïë cçåâçïåç mùçööêöçñêñ óåçmç ãàáêïêììç÷ê îóö÷çõêcêïçõêñêñ üæöàáïàñmàöë ùgùñ mç’ïømà÷ âæõêïmêÿåêõ.
Cçåâçïêñ mçïømà÷ïàõëñà çöàöçñ mùçììçñ æ÷mçí òïàõ íê, mù÷ïçã óåçmç çmöàïë åóâõùñ çââçïêñç 0,0001(390:4483762), åóâõùñ öòñøñà 0,0014(4061:2843377) ÷çÿíêï æ÷mêÿåêõ. Îóõùñåùìù íêmê, üæöàáà÷ åóâõùñç ãëöà mùååç÷ïê óüåçïêíïçõêñ 0,14%-ê åçõüàï óåçñêïç áêïçõ. Çïáç÷÷ç, åóâõùñ çââçïêñç vz sonuna mù÷ïçã ïêíâêåïêí çmöàïë òñøñ ñçéçõê üçååêñåçñ gox àÿàäë òïmuÿdur. Üæöàáà÷ åóâõùñùñ çââçïêñç íõê÷êí ïêíâêåïêí çmöàïë Càõê ïêíâêåïêí çmöàïë êïêñ çââçïêñç
Müəssisənin maliyyə vəziyyəti, onun likvidliyi və ödəmə qabiliyyəti bilavasitə aktivlərə yönəldilmiş vəsaitlərin real pula ъevrilməsi sürətindən asılıdır. Bu, onunla izah olunur ki, avans edilmiş kapitalın minimal zəruri həъmi və onunla bağlı pul vəsaitləri ödəmələri (bank kreditlərindən istifadəyə görə faizlər, səhmlər üzrə dividendlər və i.a.), əlavə maliyyələşdirmə mənbələrinə tələbat (və onlara görə ödəmələr), malmaterial qiymətlilərinin əldə edilməsi və onların saхlanması üzrə məsrəf məbləğləri, ödənilən vergilərin həъmi və s. vəsaitlərin dövr sürəti ilə əlaqədardır. Pul vəsaitlərinin ъari istifadəsi və onların daхil olması, bir qayda olaraq, zaman etibarı ilə üst-üstə düşmür, nətiъədə müəssisədə özünün ödəmə qabiliyyətini saхlamaq məqsədi ilə az və ya ъoх həъmdə maliyyələşdirməyə ehtiyaъ yaranır. Dövriyyə aktivlərinin dövr sürəti az olduqda maliyyələşdirməyə daha ъoх ehtiyaъ duyulur. Хariъi vəsait hesabına maliyyələşdirmə müəssisəyə baha başa gəlir və müəyyən məhdudiyyətlərlə şərtlənir. Kapitalın artımının хüsusi mənbələri ilk növbədə lazımı mənfəətin əldə edilməsi qabiliyyətinə görə məhduddur. Beləliklə, dövriyyə aktivlərinin idarə edilməsi nətiъəsində müəsssisə pul vəsaitlərinin əldə edilməsi üzrə kənar mənbələrdən asılılığının azalması və özünün likvidliyinin yüksəlməsi imkanı əldə edir. Təsadüfi deyildir ki, dövriyyə aktivlərinin səmərəli idarə olunması kapitala olan tələbəatın ödənilməsi üsullarından biri hesab edilir. Vəsaitlərin dövriyyədə iştirakının davamiyyəti bir sıra müхtəlif istiqamətli хariъi və daхili amillərin məъmu təsiri ilə müəyyən olunur. Həmin amillərə müəssisənin fəaliyyət sferası (istehsal, təъhizat-satış, vasitəчilik və s.), sahə mənsubiyyəti (dövriyyə vəsaitlərinin dövr sürəti dəzgahqayırma zavodunda və konditer fabrikində müхtəlif olaъaqdır), müəssisənin masştabı (əksər hallarda vəsaitlərin dövranı böyük müəssisələrdə nisbətən kiъik müəssisələrdə yüksəldir) aiddir. Ölkədəki iqtisadi situasiya, nağdsız hesablaşmalar sisteminin və onunla bağlı təsərrüfatcılıq şəraitinin mbvъudluğu da aktivlərin dövranına təsir göstərir. Lakin qeyd etmək lazımdır ki, vəsaitlərin dövriyyədə iştirakı müddəti müəssisənin daхili şəraiti ilk növbədə, onun aktivlərinin idarəedilməsi stratkgiyasının səmərəliliyi (və ya onun olmaması) ilə müəyyən olunur. Həqiqətən də qəbul edilmiş qiymət siyasətindən, aktivlərin strukturundan, əmtəə-material ehtiyatlarının qiymətləndirilməsi metodundan asılı olaraq müəssisə öz vəsaitlərinin dövr müddətinə az və ya чoх təsir etmək imkanına malikdir. Ümumi halda müəssisənin əmlakına yönəldilmiş vəsaitlərin dövriyyəsi aşağıdakı əsas göstəriъilər vasitəsi ilə qiymətləndirilir: dövriyyənin sürəti (təhlil olunan dövrdə müəssisənin kapitalının dövranının miqdarı) və dövriyyənin müddəti (istehsal-kommersiya əməliyyatlarına yönəldilmiş vəsaitlərin pul vəsaitləri formasında müəssisəyə qayıtdığı orta müddət. Dövriyyə aktivlərinin dövranı əmsalı (Ədad) aşağıdakı düsturla müəyyən olunur: V Ə(dad) = (2.7.) Da Yüklə 5,55 Mb. Dostları ilə paylaş:
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
;
;
;
olur.
min man. təşkil edir.
. Reallaşdırılan əmtəəlik məhsulun rentabelliyi
. Əmək məsrəflərinin rentabelliyi
. Kapital qoyuluşlarının rentabelliyi və i.a.
1Ô; 2À
4Ô
100), III ïêíâêåïêí åçõçcçöêñç màïêí òïàñ àí÷êâïçõ 16,8% (1593307:9462388
m.ï.=
à.ï.=
ù.ï=
ç.m.å.=
ê.÷.ü.=
ûôî =
üæöàáà÷ åóâõùñùñ öòñøñà 
òïmøÿåøõ.
êïêñ öòñøñà 
÷çÿíêï æ÷mêÿåêõ. Ãëöàmùååç÷ïê óüåçïêíïçõêñ ÷çõíêáêñåç æü÷êìà÷ âç mçöõçúïçõêñ ûùöøöê gçíêöê êïêñ çââçïêñç 30,86%(1384065:4483762), êïêñ öòñøñà 56,03%(1593307:2843377) âç ìà ãëöàmùååç÷ïê óüåçïêíïçõêñ üçõ màñà÷ëñà 0,56 màñà÷ æü÷êìà÷ âç mçöõçúïçõ åùÿùõ.