Mövzu1: Məhsul istehsalı və satışının təhlili

Debitor borъları

Dхъ =  х 100 (2.16)

Dövriyyə aktivləri

4. Debitor borъlarının tərkibində şübhəli borъların payı (Dşхъ) :

Şübhəli debitor borъları

Dşхъ =  х 100 (2.17)

Debitor borъları

Bu göstəriъi debitor borъlarının «keyfiyyətini» хarakterizə edir. Onun artım meyli likvidliyin azalmasını göstərir.

Debitor borъlarının idarə edilməsinə imkan verən aşağıdakı ümumi təklifləri göstərmək lazımdır:

• 
  vaхtı ötmüş borъlar üzrə debitorlarla hesablaşmaların vəziyyətinə daima nəzarət etmək;
  
• 
  bir və ya bir neъə iri alıъı tərəfindən ödəmə riskini azaltmaq məqsədi ilə mümkün qədər чoх sayda alıъılara orientir etmək;
  
• 
  debitor və kreditor borъlarının nisbətinə daima diqqət yetirmək;
  
• 
  vaхtından qabaq ödəmələr üъün güzəştlərin edilməsi.
  

İnflyasiya şəraitində ödəmələrin bütün hallarda geъikdirilməsi istehsalъı-müəssisənin satdığı məhsulun dəyərinin yalnız müəyyən hissəsini əldə etməsinə səbəb olur. Buna görə də vaхtından qabaq ödəmə zamanı güzəştlərin edilməsi imkanlarının qiymətləndirilməsi zəruriyyəti yaranır.

Dövriyyə aktivlərinin əsas növlərindən biri də əmtəə-material ehtiyatlarıdır. İstehsal ehtiyatlarının dövranı material qiymətlilərinin və onların tamamlanmasının sürətini və hərəkətini хarakterizə edir. Ehtiyatlara yönəldilmiş kapital nə qədər tez dövr edərsə təsərrüfat əməliyyatlarının həmin həъminə bir o qədər az kapital tələb olunaъaqdır.

Müəssisədə istehsal ehtiyatlarının dövr müddəti onların nə dərəъədə səmərəli istifadə olunduğunu göstərir. Qeyd etdiyimiz kimi, ehtiyatların toplanması əlavə olaraq pul vəsaitlərinin чıхması ilə bağlıdır ki, bu da material qiymətlilərinin saхlanma müddətinin qısaldılmasının mümkünlüyü və məqsədəuyğunluğunun qiymətləndirilməsini zəruri edir.

Ehtiyatların səviyyəsi satışın həъmi, istehsalın хarakteri, ehtiyatların təbiəti, təъhizatı boşdayanmaların mümkünlüyü və ehtiyatların alınması üzrə хərъlərlə müəyyən olunur.

Bitməmiş istehsalın səviyyəsi istehsalın хarakterindən, sahə mənsubiyətindən, qiymətləndirmə qaydasından asılıdır. Hazır məhsul ehtiyatı səviyyəsini təhlil edərkən satışın proqnoz həъmi nəzərə alınmalıdır. Öz növbəsində satışın həъminin proqnozlaşdırılması alıъıların tələbini görməkdən asılıdır.

Əmtəə-material ehtiyatlarının dövranının qiymətləndirilməsi onların hər bir növü üzrə aparılır. İstehsal ehtiyatlarının dövr sürətini qiymətləndirmək üчün aşağıdakı düsturdan istifadə etmək olar:

Satılmış məhsulun maya dəyəri

Ehtiyatların dövranı =  (2.18)

Ehtiyatların orta həъmi

Ehtiyatların saхlanması müddəti aşağıdakı düsturla müəyyən olunur:

Təhlil olunan dövrün uzunluğu х ehtiyatların orta həъmi

Ehtiyatların saхlanması müddəti=  (2.19)

Satılmış məhsulun maya dəyəri

Ehtiyatların saхlanması müddətinin daha dəqiq hesablanması üъün aşağıdakı düsturlardan istifadə etmək olar:

Oi.e. х Təhlil olunan dövrün uzunluğu

T istehsal ehtiyatlarının saхlanması=  (2.20)

İstehlak olunmuş ehtiyatların dəyəri

Oh.m. х Təhlil olunan dövrün uzunluğu

Thazır məhsulların saхlanması=  (2.21)

Yüklənmiş (satılmış) məhsulların istehsal maya dəy.

Fəaliyyətini təhlil etdiyimiz müəssisədə debitor borъlarının və əmtəə-material ehtiyatlarının dövranını qiymətləndirmək üчün aşabıdakı analitik

ъədvəli tərtib edək.

Ъədvəl № 2.4

Debitor borъlarının və əmtəə-material ehtiyatlarının dövranın təhlili (ilin sonuna)

Göstəriъilər	Ötən il	Hesabat ili
1.Satışdan pul gəliri	6134055	5897890
2.Satılmış məhsulun istehsal maya dəyəri, min manat, o ъümlədən ödənilməsi şübhə doğuran debitor borъları	4972369	4781124
3.Debitor borъları, min manat	4716232	2609967
4.Orta qalığı: min manat A) istehsal ehtiyatlarının	629589	945904
B) hazır məhsul ehtiyatları	276468	307039
5.Debitor borъlarının dövranı	1,30	2,25
6.Debitor borъlarının gdənmə müddəti, gün	276,8	159,3
7.Debitor borъlarının dövriyyə aktivlərinin ümumi həъmində payı, %	77,3	62,0
8.Şübhə doğuran debitor borъlarının хüsusi ъəkisi, %	17,5	20,2
9.Ehtiyatların saхlanma müddəti, gün: A) istehsal ehtiyatlarının	45,6	71,2
B) hazır məhsulun	16,22	23,1

2.4 saylı ъədvəldən göründüyü kimi, debitor borъları ilin sonuna azalsa da, onların dövranın artması, bir dövriyyənin müddətinin qısaldılması müşahidə olunsa da ödənilməsi şübhə doğuran borъların хüsusi ъəkisi 2,7% artmışdır ki, bu da qənaətbəхş hesab edilə bilməz.

İstehsal ehtiyatlarının və hazır məhsulun dövr müddəti də uzanmışdır.

4.	Müəssisənin maliyyə sabitliyinin təhlili.

Mùçööêöçñêñ úçàïêììç÷ îóö÷çõmçöêñêñ âç âçéêììç÷êñêñ ö÷àáêïïêìê êïí ñóâáçåç òñøñ màïêììç âçéêììç÷êñêñ öàáê÷ïêìê êïç ûàõàí÷æõêéç òïøñøõ. Mùçööêöçñêñ màïêììç öàáê÷ïêìêñç mùû÷çïêú àmêïïçõ ÷ç’öêõ îóö÷çõêõ:

0. 
   Çm÷çç áàéàõëñåà mùçööêöçñêñ âçéêììç÷ê;
   
1. 
   Îæñêÿ ÷çïçáà÷à màïêí øcøé màïïàõëñ êö÷æüöàïë;
   
2. 
   Êÿîùéàõ çmçíåàÿïëãåà òñøñ ôò÷æñöêàïë;
   
3. 
   Ûàõêcê êñâæö÷òõ âç íõæåê÷òõïàõåàñ màïêììç àöëïëïëäë öçâêììçöê;
   
4. 
   Óåçmç ãàáêïêììç÷ê òïmàìàñ åæáê÷òõïàõëñ móâcøåïøäø;
   
5. 
   ×çöçõõùúà÷ âç màïêììç çmçïêììà÷ïàõëñëñ öçmçõçïêïêìê âç ê.à.
   

Màïêììç öàáê÷ïêìê îçïêõïçõêñ ö÷àáêï òïàõàã ûçõcïçõåçñ ìùíöçí òïmàöëñë çíö æ÷åêõmçíïç, mùçööêöçñêñ ôøï âçöàê÷­ïç­õêñêñ öçõáçö÷ màñæâõïêìêñê ÷çmêñ æåêõ âç òñïàõåàñ öçmç­õçïê êö÷êúàåç æ÷mçíïç mçüöøï êö÷æüöàïë âç öà÷ëÿë ôõòöæöê­ñêñ úàöêïçöêéïêìêñç çïâæõêÿïê êmíàñ ìàõàåëõ. Áøñà îóõç åç mùçööêöçñêñ màïêììç öàáê÷ïêìê áù÷ùñ êö÷æüöàï- ÷çöçõõùúà÷ úçàïêììç÷ê ôõòöæöêñåç úòõmàïàÿëõ âç mùçööêöçñêñ ùmømê öàáê÷ïêìêñêñ çöàö íòmôòñæñ÷ê üæöàá æåêïêõ.

Màïêììç âçéêììç÷ê öàáê÷ïêìêñêñ áø âç ìà åêîçõ åóâõç ÷çüïêï æåêïmçöê üæöàáà÷ åóâõù çõéêñåç mùçööêöçåç màïêììç õæöøõö­ïàõëñëñ ñç åçõçcçåç êåàõç òïøñmàöëñë ûàõàí÷æõêéç æåêõ. Áøõàåà çöàö ÿçõ÷ òñåàñ êáàõç÷åêõ íê, màïêììç õæöøõöïàõë áàéàõëñ ÷çïçáïçõêñç càâàá âæõöêñ âç mùçööêöçñêñ êñíêÿà­úëñë ÷ç’mêñ æ÷öêñ. Áæïç íê, ãæìõê màïêììç öàáê÷ïêìê mùçööêöç­ñêñ óåçmç ãàáêïêììç÷êñêñ òïmàmàöëñà âç òñøñ êñíêÿàúë ùgùñ âçöàê÷êñ gà÷ëÿmàmàöëñà öçáçá òïàcaãåëõ. Áæïçïêíïç, màïêììç öàáê÷ïêìêñêñ màüêììç÷ê màïêììç õæöøõöïàõëñëñ öçmçõçïê úòõmàïàÿmàöë, áóïùÿåùõùïmçöê âç êö÷êúàåç òïøñmàöë êïç ûàõàí÷æõêéç òïøñøõ.

Ãæìå æ÷mçí ïàéëmåëõ íê, ìùíöçí õæñ÷àáæïïêí åàüà ìùíöçí õêöíïç áàäïëåëõ. Áø, ò åæmçíåêõ íê, mùçööêöç îçïêõ çïåç æ÷mçíïç ìàñàÿë éçõçõç åç åùÿç áêïçõ. Áøõàåàñ áæïç ãçñàç÷ç îçïmçí òïàõ íê, màïêììç öàáê÷ïêìê íòmôïæíö àñïàìëÿåëõ.

Áæïçïêíïç, mùçööêöçñêñ ràïêììç öàáê÷ïêìê åæåêíåç rçñ­úçç÷ âç íàôê÷àïëñ àõ÷ràöë üæöàáëñà õêöíêñ æü÷êràï æåêïçñ öçâêììçöêñåç óåçrç ãàáêïêììç÷êñêñ âç íõæåê÷ê óåçrç áàcàõë­äëñëñ öàûïàñràöë ÿçõàê÷êñåç òñøñ êñíêÿàú æ÷rçöêñê ÷ç”rêñ æåçñ ràïêììç õæöøõöïàõëñëñ âçéêììç÷ê, òñïàõëñ áóïùÿ­åùõùïrçöê âç êö÷êúàåçöê áàÿà åùÿùïùõ.

Ðùçööêöçñêñ ðàïêììç âçéêììç÷êñêñ ÷çüïêïêñêñ çöàö ðçöçïç­ïçõêñåçñ áêõê ðàïêììç âçéêììç÷êñêñ öàáê÷ïêìêñê ûàõàí÷æõêéç æåçñ ðù÷ïçã âç ñêöáê îóö÷çõêþêïçõ öêö÷æðêñêñ ðùçììçñ æåêïðçöêåêõ. Áø âàþêá ðçöçïçñêñ (öøàïëñ) üçïïê üçõ ÿæìåçñ çââçï, ÷çüïêïêñ çöàöïàñåëäë áàïàñö ðòåæïê êïç áàäïëåëõ. Áàéàõ ÿçõàê÷êñåç üçðêñ ðòåæï àÿàäëåàíë úòõðàñë àïëõ:

F + E^Æ + E^P = C^X + C^YK + C^ÃÍ + Ö^P + Ö^Ò (2.22)

Áøõàåà, F -çöàö âçöàê÷ê âç ãòìøïðøÿïàõ: E^Æ -æü÷êìà÷ âç ûçõþïçõê: E^P -ôøï âçöàê÷ïçõê, ãëöà ðùååç÷ïê ãòìøïøÿïàõë, üæöàáïàÿðàïàõë (åæáê÷òõ áòõþïàõë) âç åêîçõ àí÷êâïçõê, C^X - ûùöøöê âçöàê÷êñ ðçñáçìê, C^YK - øéøñ ðùååç÷ïê íõæåê÷ âç áòõþ âçöàê÷êñê, C^ÃÍ -ãëöàðùååç÷ïê íõæåê÷ âç áòõþ âçöàê÷êñê, Ö^P - üæöàáïàÿðàïàõ (íõæåê÷òõ áòõþïàõë) âç åêîçõ ôàööêâïçõê: Ö^Ò -âàû÷ëñåà óåçñêïðçðêÿ öøåàïàõë îóö÷çõêõ.

Çîçõ ñçéçõç àïöàã íê, øéøñðùååç÷ïê íõæåê÷ âç áòõþ âçöàê÷êñêñ çíöçõ üêööçöê çöàö âçöàê÷êñ çïåç æåêïðçöêñç âç íàôê÷àï ãòìøïøÿøñà ìóñçïåêïêõ, êïíêñ áàïàñö úòõðøïàöëñëñ åçìêÿðçí òïàõ:

E^Æ + E^P = ( C^X + C^ØÍ ) - F + ( C^ÃÍ + Ö^Õ + Ö^Ò) (2.23)

Áøõàåàñ åà áæïç ñç÷êþç ýëûàõðàã òïàõ íê, Æ^Æ (C^Û + C^ØÍ ) - F üçååêñåç

E^P  C^ÃÍ + Ö^Õ + Ö^Ò (2.24)

Åàüà åòäõøöø ôøï âçöàê÷ïçõê, ãëöàðùååç÷ïê ðàïêììç ãòìøïøÿ­ïàõë âç àí÷êâ üæöàáïàÿðàïàõ ðùçööêöçñêñ ãëöàðùååç÷ïê óüåçïêíïçõêñê óõ÷ùõ.

Ðùçööêöçñêñ æü÷êìà÷ âç ûçõþïçõêñ ùðøðê üçþðê (Æ^Æ) áàïàñöëñ àí÷êâêñêñ II áóïðçöêñêñ ìæíøñøñà áçõàáçõåêõ. Æü÷êìà÷ âç ûçõþïçõêñ ìàõàåëïðà ðçñáçïçõêñêñ ûàõàí÷æõêö­íàöëñë âæõðçí ùýùñ áêõ öëõà îóö÷çõêþêïçõåçñ êö÷êúàåç æåêïêõ:

1. 
   Ûùöøöê åóâõêììç âçöàê÷ïçõêñê (Æ^Û) ðóâþøåïøïøäø. Áø þóö÷çõêþê ûùöøöê âçöàê÷ ðçñáçïçõê êïç (áàïàñöëñ ôàööêâêñ I áóïðçöêñêñ ìæíøñø) çöàö âçöàê÷ âç ãòìøøÿøñ (áàïàñöëñ àí÷êâêñêñ I áóïðçöêñêñ ìæíøñø) úçõãêñç áçõàáçõåêõ.
   

Æ^Û = Ö^Û – F (2.25)

2. 
   Æü÷êìà÷ âç ûçõþïçõêñ ìàõàåëïðàöëñëñ ûùöøöê âç øéøñðùååç÷ïê áòõþ ðçñáçïçõêñêñ ( Æ^ÛÁ ) ðóâþøåïøïøäø. Áø îóö÷çõêþê ðùçööêöçñêñ ûùöøöê âçöàê÷ê âç øéøñðùååç÷ïê áòõþ âçöàê÷êñêñ þçðêñç áçõàáçõåêõ.
   

Æ^ÛÁ = (Æ^Û + Ö^ØÍ) – F (2.26)

3. 
   Æü÷êìà÷ âç ûçõþïçõêñ çöàö ðçñáçïçõêñêñ ùðøðê üçþðê (Æ^Ø ).Áø îóö÷çõêþê çââçïíê îóö÷çõêþê êïç ãëöàðùååç÷ïê áòõþ âçöàê÷êñêñ (áø éàðàñ âàû÷ë ó÷ðùÿ öøåà üæöàáïàðàìà åàûêï æåêïðêõ) þçðêñç áçõàáçõåêõ.
   

Æ^Ø = Æ^ÛÁ + Ö^ÃÍ (2.27)

Çîçõ áàïàñöëñ àí÷êâêñêñ III áóïðçöêñåç úòñåïàõ âç ðçãöçåïê ðàïêììçïçÿåêõðç âçöàê÷ê êïç óõ÷ùïðçìçñ ûçõþïçõ âàõöà, æïçþç åç êÿýêïçõïç òñïàõ ÷çõçúêñåçñ àïëñðëÿ öøåàìà îóõç üæöàáïàÿðàïàõ (áàïàñöëñ àí÷êâêñêñ III áóïðçöê) úçüïç âç ãøïïøãýøïàõ ùýùñ öøåà ðçáïçäêñê (ôàööêâêñ II áóïðçöê) ó÷ùõöç æü÷êìà÷ âç ûçõþêñ ìàõàñðà ðçñáçìê êððòáêïïçÿ­åê­õêï­ðêÿ åóâõêììç âçöàê÷ê ðçáïçäêñåç àéàïåëïðàïëåëõ. Êððòáêï­ïçÿðç åêîçõ åæáê÷òõïàõëñ âç åêîçõ àí÷êâïçõêñ åàûêïêñåç îêéïçåêïç áêïçõ, ïàíêñ òñøñ üçþðê üæöàáà÷ ðç’ïøðà÷ïàõë çöàöëñåà åàûêïê ÷çüïêï âàöê÷çöê êïç ðùçììçñ òïøñà áêïçõ. Àÿàäë ïêíâêåïêí âç ìà ÷àð ãæìõê-ïêíâêåïêí ðùçììçñ æåêïðêÿ ÿùáüçïê ðçáïçä áøõàåà ðæ’ìàõ íêðê ýëûëÿ æ÷ðçïêåêõ.

Æü÷êìà÷ âç ûçõþïçõêñ ìàõàñðà ðçñáçìêñêñ üçþðêñêñ ùý îóö÷çõêþêöêñç æü÷êìà÷ âç ûçõþïçõêñ ÷ç’ðêñ òïøñðàöëñëñ ùý îóö÷çõêþêöê ðùâàúêãåêõ:

• 
  Æü÷êìà÷ âç ûçõþïçõêñ ìàõàåëïðàöë ùýùñ çöàö ðçñáçïçõêñ ùðøðê üçþðêñêñ àõ÷ëãïëïëäë (+) âç ìà ýà÷ëÿðàðàéïëäë (-)
  

_Æ^Ø = Æ^Ø - Æ^Æ = (Æ^Û + Ö^ØÍ + Ö^ÃÍ) - Æ^Æ (2.28)

• 
  Ûùöøöê åóâõêììç âçöàê÷êñêñ àõ÷ëãïëäë (+) âç ìà ýà÷ëÿðàðàéïëäë (-):
  

_Æ^Û = Æ^Û - Æ^Æ (2.29)

• 
  Æü÷êìà÷ïàõëñ ìàõàåëïðàöë ùýùñ ûùöøöê âç áòõþ ðçñáçïçõêñêñ) àõ÷ëãïëäë âç ìà ýà÷ëÿðàðàéïëäë (-)
  

_Æ^ÛÆ = Æ^ÛÆ - Æ^Æ = (Æ^Û + Ö^ØÍ + Ö^ÃÍ) - Æ^Æ (2.30)

Æü÷êìà÷ âç ûçõþïçõêñ òñïàõëñ ìàõàåëïðàöë ðçñáçïçõê êïç ÷ç’ðêñ òïøñðàöëñë ûàõàí÷æõêéç æåçñ ùý îóö÷çõêþêñêñ üæöàá­ïàñðàöë öàáê÷ïêí öçâêììçöêñç îóõç ðàïêììç öê÷øàöêìàïàõëñë ÷çöñêúïçÿåêõðçìç êðíàñ âæõêõ. Ðàïêììç öê÷øàöêìàöëñëñ åóâõ ñóâùñù îóö÷çõðçí òïàõ:

1. Ðù÷ïçã öàáê÷ïêí (Ö^ð ). Áø âçéêììç÷ ñàåêõ üàïïàõåà õàö÷ îçïêñêõ:

Æ^Æ  Æ^Û + Ö^ÃÍ ; (2.31)

2. Ðùçööêöçñêñ óåçðç ãàáêïêììç÷êñê ÷ç’ðêñ æåçñ ñòõðàï öàáê÷ïêí(Ö^H )

Æ^E = Æ^Û + Ö^ÃÍ; (2.32)

3. Ãæìõê öàáê÷ ðàïêììç âçéêììç÷ê (Ö^Ã). Áø üàïåà óåçðç ãàáêïêììç÷ê ôòéøïöà åà (àÿàäë åùÿöç åç) ûùöøöê âçöàê÷ ðçñáçïçõêñê ÷àðàðïàñðàöë âç ûùöøöê åóâõêììç âçöàê÷ê­ñêñ àõ÷ëðë ðùâçããç÷ê öçõáçö÷ âçöàê÷ ðçñáçïçõêñêñ (Ð^Ð) åóâõêììçìç þçïá æåêïðçöê üæöàáëñà ÷àõàéïëäëñ ìàõàåëïðàöë ðùðíùñïùìù ãàïëõ:

Æ^E = Æ^Û + Ö^ÃÍ + Ð^Ð ; (2.33)

4. Íõêéêö ðàïêììç âçéêììç÷ê (Ö^Í ). Áø üàïåà ðùçööêöç ðùúïêöïçÿðç üçååêñç ýà÷ëõ, ýùñíê áø éàðàñ ôøï âçöàê÷ïçõê, ãëöàðùååç÷ïê ãêìðç÷ïê íàäëéïàõ âç ðùçööê­öçñêñ åæáê÷òõ áòõþïàõë üç÷÷à òñøñ íõæåêäòõ áòõþïà­õëñë âç âàû÷ë ó÷ðùÿ ööøåàïàõëñë áæïç óõ÷ç áêïðêõ:

Æ^Æ  Æ^Û + Ö^ÃÍ + Ð^Ð ; (2.34)

Ìøûàõëåà ãæìå òïøñàñ îóö÷çõêþêïçõåçñ öàâàìë ðùçööêöçñêñ ðàïêììç öàáê÷ïêìêñê áêïàâàöê÷ç ûàõàí÷æõêéç æåçñ îóö÷çõêþê­ïçõ åç üæöàáïàñëõ íê, òñïàõà àÿàäëåàíëïàõ àêååêõ:

1. Ðùö÷çãêïïêí çðöàïë (Ç_r). Rùçööêöçñêñ ðàïêììç öàáê÷ïêìê­ñê, òñøñ áòõþ âçöàê÷êñåçñ ãæìõê àöëïëïëäëñë ûàõàí÷æõêéç æåçñ çöàö îóö÷çõêþêïçõåçñ áêõê üæöàá òïøñàñ áø çðöàï ûùöøöê âçöàê÷ ðçñáçìêñêñ áàïàñöëñ ùðøðê ìæíøñøñåà ôàìëñë çíö æ÷åêõêõ. Ðùö÷çãêïïêí çðöàïëñëñ ñòõðàï ðêñêðàï üçååê 0,5 öçâêììçöêñåç ãçáøï æåêïêõ. Çîçõ Ç_r0,5 òïàõöà òñåà ðùçööêöç áù÷ùñ óüåçïêíïçõêñê óé ûùöøöê âçöàê÷ê üæöàáëñà óåçìç áêïçõ. Üçðêñ üçååêñ îóéïçñêïðçöê ìàïñëé ðùçööêöçñêñ óéù ùýùñ åæìêï, æïçþç åç òñøñ íõæåê÷òõïàõë ùýùñ åç ðùüùð çüçðêììç÷ íçöá æåêõ. Ðùö÷çãêïïêí çðöàïë­ñëñ àõ÷ðàöë ðùçööêöçñêñ ðàïêììç öçõáçö÷ïêìêñêñ ìùíöçïåê­ìêñê, îçïçþçí åóâõåç ðàïêììç õêöíêñêñ àéàïðàöëñë îóö÷ç­õêõ. Íõæåê÷òõïàõëñ ðóâãæìêñåçñ áæïç ðæìï ðùçööêöçñêñ óüåçïêíïçõêñêñ ìæõêñç ìæ÷êõêïðçöêñç ìùíöçí ãàõàñ÷åëõ.

2. Ûùöøöê âçöàê÷ïçõêñ ðàñæâõïêïêí çðöàïë (Ç_ûár). Áø çðöàï ðùçööêöçñêñ ûùöøöê åóâõêììç âçöàê÷êñ ûùöøöê âçöàê÷ ðçñáç­ïçõêñêñ þçðêñç ñêöáç÷ê íêðê üæöàáïàñëõ âç ûùöøöê âçöàê­÷êñ ðòáêï úòõðàåà òïàñ üêööçöêñê (áø âçöàê÷êñ ñêöáç÷çñ öçõáçö÷ ðàñæâõïêìêñç êðíàñ âæõêõ) ûàõàí÷æõêéç æåêõ. Ðàñæâõïêí çðöàïëñëñ ìùíöçí òïðàöë ðùçööêöçñêñ ðàïêììç âçéêììç÷êñêñ ìàûÿë òïåøäøñø çíö æ÷åêõöç åç ôõàí÷êíàåà òñøñ ñòõðàï üçååê ðùçììçñ æåêïðçðêÿåêõ. Áç’éê ûùöøöê çåçáêììà÷ïàõåà ðàñæâõïêí çðöàïëñëñ òô÷êðàï üçååê 0,5 ÷óâöêììç æåêïêõ.

3. Ûùöøöê âçöàê÷ïç ÷ç’ðêñòïøñðà çðöàïë (Ç_ûáч). Áø çðöàï ûùöøöê âçöàê÷ ðçñáçìê êïç (áàïàñöëñ ôàööêâêñêñ I áóïðçöêñêñ ìæíøñø) êððòáêï âçöàê÷ïçõêñ (áàïàñöëñ àí÷êâêñêñ I áóïðçöêñêñ ìæíøñø) úçõãêñêñ åóâõêììç àí÷êâïçõêñç ñêöáç÷ê íêðê üæöàáïàñëõ. Ç_ûáч >0,1 ğçeek rçqbul hesab olunur.

4. Ðùçööêöçñêñ ðàïêììç öàáê÷ïêìêñêñ ÷çüïêïê ùýùñ æü÷êìà÷ âç ûçõþïçõêñ ìàõàåëïðàöë ðçñáçïçõê êïç ÷ç’ðêñ òïøñðà­öë­ñëñ ðù÷ïçã îóö÷çõêþêïçõêñêñ õòïøñø ñçéçõç àïðàãïà ðàïêììç öàáê÷ïêìêñêñ çöàö ñêöáê îóö÷çõêþêïçõêñåçñ áêõê òïàñ ðà÷æõêàï æü÷êìà÷ïàõëñëñ ûùöøöê âçöàê÷ïç ÷ç’ðêñ òïøñðàöë çðöàïëñë åà (Ç_mxbt) üæöàáïàðàã éçõøõêåêõ. Áø çðöàï ûùöøöê åóâõêììç âçöàê÷êñêñ æü÷êìà÷ âç ûçõþïçõêñ úçõãêñç ñêöáç÷ê íêðê üæöàáïàñëõ âç ñòõðàï üçååê Ç_mxbt  0,6 - 0,8 ãçáøï æåêïêõ.

5. Ðaliyyç riski çmsalë (ÇMP). Bu çmsal borþ kapitalënën xùöusi kapitala nisbçti kimi hesablanër. Üçðêñ çðöàï ðùçööêöçñêñ óüåçïêíïçõêñêñ üçþðêñêñ ûùöøöê âçöàê÷êñ üçþðêñç ñêöáç÷ê íêðê ðùçììçñ òïøñøõ. Áø çðöàï üçõ ðàñà÷ ûùöøöê âçöàê÷ç åùÿçñ áòõþ âçöàê÷ê ðçáïçäêñê îóö÷çõðçíïç üçõ ðàñà÷ áòõþøñ ûùöøöê âçöàê÷ïç ÷ç’ðêñ òïøñðàöë öçâêììçöêñê ûàõàí÷æõêéç æåêõ: Ç_mp<1.

Áòõþ âç ûùöøöê âçöàê÷ïçõêñ ñêöáç÷ê çðöàïëñëñ àõ÷ëðë ðùçööêöçñêñ íçñàõ ðàïêììç ðçñáçïçõêñåçñ àöëïëïëäëñë çíö æ÷åêõðçíïç, òñøñ ðàïêììç öàáê÷ïêìêñê ê÷êõåêìêñê îóö÷çõêõ. Çîçõ áø çðöàï âàüêååçñ ìøûàõëåëõöà, òñåà áø ðùçööêöçñêñ ðàïêììç öàáê÷ïêìêñê ê÷êõåêìêñê âç íõê÷êí âçéêììç÷ç åùÿåùìùñù çíö æ÷åêõêõ. Çïáç÷÷ç áø, áù÷ùñ ðùçööê­öçïçõç ÿàðêï æåêïç áêïðçé. Áø çðöàïëñ ðàüêììç÷êñêñ ãêìðç÷ïçñåêõêïðçöê ÷çöçõõùúà÷ úçàïêììç÷êñêñ ûàõàí÷æõêñ­åçñ âç åóâõêììç âçöàê÷ïçõêñêñ åóâõ öùõ’ç÷êñåçñ ýòû àöëïëåõ. Ðçöçïçñ, çíöçõ ìàôòñ íòðôàñêìàïàõëñåà þçïá æåêïðêÿ íàôê÷àïëñ ûùöøöê ýçíêöê 80% -ç ãçåçõåêõ. Çîçõ ðùçööêöç åóâõêììç âçöàê÷ïçõêñêñ ìùíöçí åóâõ öùõ’ç÷êñç ðàïêíåêõöç ñçéçõåçñ íæýêõåêìêðêé çðöàïëñ âàüêååçñ ìùíöçí òïðàöë ãòõûøïø åæìêï âç ðùçööêöç ðàïêììç öàáê÷ïê­ìêñê ê÷êõðêÿ üæöàá æåêïç áêïðçé.

Ðùö÷çãêïïêí çðöàïë êïç áòõþ âç ûùöøöê íàôê÷àïëñ ñêöáç÷ê çðöàïë àõàöëñåà ãàõÿëïëãïë çïàãçñê ðùçììçñ æ÷ðçí ùýùñ àÿàäëåàíë úòõðøïàåàñ êö÷êúàåç æ÷ðçí òïàõ:

(2.35)

6. Çðïàíëñ õæàï åçìçõê çðöàïë (Ç_zpd). Áø çðöàï õæàï çöàö íàôê÷àïïà (íóüñçïðç ýëûëïðàãïà) àéãêìðç÷ïê ÷æéîóüñçïçñ çÿìàïàõëñ îóüñçïðçöê ýëûëïðàãïà ðà÷æõêàï åóâõêììç âçöàê÷ïçõêñêñ þçðêñêñ áàïàñöëñ ìæíøñøñà ñêöáç÷ê íêðê üæöàáïàñëõ. Áø îóö÷çõêþê ðùçööêöçñêñ êö÷æüöàï ôò÷æñöêà­ïëñëñ öçâêììçöêñêñ, öàüêáíàõïëã úçàïêììç÷êñåç ðùçööêöç­ñêñ öçõçñþàðëñåà òïàñ âçöàê÷åçñ êö÷êúàåç òïøñðàöëñëñ öçðçõçïêïêìêñêñ ðùçììçñ æåêïðçöê ùýùñ êö÷êúàåç æåêïêõ. Çðïàíëñ õæàï åçìçõê çðöàïë àåç÷çñ, 0,6-ñë íæýðçðçïêåêõ. Áç’éçñ õæàï çöàö íàôê÷àïëñ (ãæìõê ðàååê àí÷êâïçõïç áêõ­ïêíåç) ðçáïçäêñêñ ûùöøöê íàôê÷àïà ñêöáç÷ê åç üæöàáïàñëõ.

7.Åàêðê àí÷êâêñ êñåæíöê (Z_da). Áø çðöàï ãæìõê åóâõêììç àí÷êâïçõêñ (áàïàñöëñ àí÷êâêñêñ I áóïðçöêñêñ ìæíøñø) ûùöøöê âçöàê÷ çáçìêñç ñêöáç÷ê íêðê üæöàáïàñëõ.

8.Àðòõ÷êéàöêìà ìëäëðë çðöàïë (Z_ay). Áø çðöàï ÷òôïàñðëÿ àðàõ÷êéàöêìà ðçáïçäêñêñ ðùçööêöçñêñ áù÷ùñ çöàö íàôê÷à­ïëñëñ (ãæìõê ðàååê àí÷êâïçõ åç åàûêï æåêïðçíïç) êïíêñ åçìçõêñç ñêöáç÷ê íêðê ðùçììçñ æåêïêõ. Àðòõ÷êéàöêìà ìëäë­ðë çöàö úòñåïàõà ìóñçïåêïðêÿ âçöàê÷êñ àéàå òïøñðàöëñëñ êñ÷æñöêâïêìêñê ûàõàí÷æõêéç æåêõ. Òñøñ òô÷êðàï üçååê 0,3-0,5 öçâêììçöêñåç îó÷ùõùïùõ.

9.Ðùçööêöçñêñ âçöàê÷ ðçñáçïçõêñêñ ö÷õøí÷øõøñøñ ûàõàí÷æ­õêö÷êíàöëñë âæõðçí ùýùñ ðùö÷çãêïïêí çðöàïë, áòõþ âç ûùöøöê íàôê÷àïëñ ñêöáç÷ê çðöàïë âç ðàñæâõïêí çðöàïë êïç ìàñàÿë úçõåê îóö÷çõêþêïçõåçñ åç êö÷êúàåç æåêïêõ íê, òñïàõà êïí ñóâáçåç, øéøñ ðùååç÷ïê íõæåê÷ âç áòõþ âçöàê­÷êñêñ ðùçööêöçñêñ ûùöøöê âçöàê÷êñêñ âç øéøñ ðùååç÷ïê íõæåê÷ âç áòõþïàõëñ ðçáïçäêñç ñêöáç÷ê íêðê ðùçììçñ òïøñàñ áòõþ âçöàê÷êñêñ øéøñ ðùååç÷ç þçïá æåêïðçöê çðöàïë (Z_bvg) àêå æåêïêõ. Áø çðöàï íàôê÷àï ãòìøïøÿøñøñ ðàïêììçïçÿ­åêõðçöêñåç áòõþ âçöàê÷êñêñ ôàìëñë ÷çãõêáê ãêìðç÷ïçñ­åêõðçìç êðíàñ âæõêõ. Ãëöàðùååç÷ïê óüåçïêíïçõ çðöàïë ðùçööêöçñêñ ãëöà ðùååç÷ïê óüåçïêíïçõêñêñ áù÷ùñ óüåçïêí­ïçõêñ ùðøðê ðçáïçäêñåç ûùöøöê ýçíêöêñê ûàõàí÷æõêéç æåêõ. Íõæåê÷òõ áòõþïàõëñëñ âç åêîçõ ôàööêâïçõêñ çðöàïë ðùçööêöçñêñ óüåçïêíïçõêñêñ ùðøðê ðçáïçäêñåç òñïàõëñ ôàìëñë îóö÷çõêõ.

10.Ðòáêï âçöàê÷ïçõ. Áøõà àí÷êâêñ åàüà ïêíâêå ðàååçïçõê åàûêïåêõ, åàüà åòäõøöø, ðòáêï âçöàê÷ïçõ ñàäå ôøïøñ, ãêìðç÷ïê íàäëéïàõëñ, åæáê÷òõ áòõþïàõëñëñ âç çð÷çç-ðà÷æõêàï åçìçõïçõêñêñ þçðêñç áçõàáçõåêõ. Áøñåàñ áàÿãà, ûàïêö ðòáêï âçöàê÷êñ ðçáïçäê åç (ðòáêï âçöàê÷êñ ðçáïçäê êïç ãëöà-ðùååç÷ïê óüåçïêí ðçáïçäêñêñ úçõãê) ðùçììçñ æåêïêõ.

Êñíêÿàú æ÷ðêÿ óïíçïçrin ðùçööêöçïçõêñåç ûùöøöê åóâõêììç íàôê÷àïë åæáê÷òõ áòõþïàõë âç çð÷çç ðà÷æõêàï åçìçõïçõê æü÷êìà÷ëñëñ þçðê êïç íõæåê÷òõ áòõþïàõëñëñ úçõãê íêðê üæöàáïàñëõ. Áæìñçïûàïã ôõàí÷êíàåà áêõ öçüðç åùÿçñ ðçñúçç÷, áêõ öçüðç åùÿçñ åêâêåæñåêñ ðçáïçäê âç åêîçõ îóö÷çõêþêïçõ åç üæöàáïàñëõ. Áæïçïêíïç, áàéàõ êã÷êöàåêììà÷ë ÿçõàê÷êñåç ðùçööêöçñêñ ðàïêììç âçéêììç÷êñêñ ãêìðç÷ïçñåê­õêïðçöê éàðàñë, òñøñ ðàïêììç öàáê÷ïêìêñêñ ÷çüïêïê ôõòöæöêñ­åç ãçõá óïíçïçõêñåç ÷ç÷áêã æåêïçñ ðæ÷òåêíàåàñ ðæûàñêíê åæìêï, áêéêð ðùçööêöçïçõêñ öôæöêúêí ûùöøöêìç÷ïçõê ñçéçõç àïëñðàãïà ÷çíðêïïçÿåêõêïðçöê âç êö÷êúàåç æåêïðçöê éçõø­õêåêõ.

Êñåê åç ÷çöçõõùúà÷ úçàïêììç÷êñê ÷çüïêï æ÷åêìêðêé ðùçööê­öçñêñ áàïàñöëñåàñ êö÷êúàåç æ÷ðçíïç òñøñ ðàïêììç öàáê÷ïê­ìêñê ûàõàí÷æõêéç æåçñ îóö÷çõêþêïçõê üæöàáïàìàã:

Çââçïþç àÿàäëåàíëïàõë ðùçììçñ æåçí:

1. Ûùöøöê âçöàê÷ïçõ (ôàööêâêñ áêõêñþê áóïðçöêñêñ ìæíøñø)

à. Êïêñ çââçïêñç – 6455935 ðêñ ðàñà÷

á. Êïêñ àûëõëñà - 6619011 ðêñ ðàñà÷

2. Çðïàíëñ åçìçõê (áàïàñöëñ ìæíøñø)

à. Êïêñ çââçïêñç – 10939697 ðêñ ðàñà÷

á. Êïêñ àûëõëñà - 9462388 ðêñ ðàñà÷

3. Ðùçööêöçñêñ ãëöàðùååç÷ïê áòõþ ðçáïçäê

à. Êïêñ çââçïêñç – 0 ðêñ ðàñà÷

á. Êïêñ àûëõëñà – 0 ðêñ ðàñà÷

4. Åæáê÷òõ áòõþïàõë

à. Êïêñ çââçïêñç – 4716232 ðêñ ðàñà÷

á. Êïêñ àûëõëñà - 2609967 ðêñ ðàñà÷

5. Øéøñðùååç÷ïê áòõþ âçöàê÷ïçõê

à. Êïêñ çââçïêñç - 0

á. Êïêñ àûëõëñà -0

6. Ûùöøöê åóâõêììç íàôê÷àïë

à. Êïêñ çââçïêñç -6455935-4834902=1621033 ðêñ ðàñà÷

á.Êïêñ àûëõëñà - 6619011-5255053=1363958 ðêñ ðàñà÷

7. 
   Åóâõêììç àí÷êâïçõê
   

à. Êïêñ çââçïêñç – 6100687 ðêñ ðàñà÷

á. Êïêñ àûëõëñà – 4207335 ðêñ ðàñà÷

ò þùðïçåçñ:

Æü÷êìà÷ïàõ âç ûçõþïçõ:

à. Êïêñ çââçïêñç – 906057 ðêñ ðàñà÷

á. Êïêñ àûëõëñà – 1252943 ðêñ ðàñà÷

òñåàñ êö÷æüöàï öúæõàöëñåà

à. Êïêñ çââçïêñç – 629589 ðêñ ðàñà÷

á. Êïêñ àûëõëñà – 945904 ðêñ ðàñà÷

Áø îóö÷çõêþêïçõåçñ êö÷êúàåç æ÷ðçíïç ðàïêììç öàáê÷ïêìêñê ûàõàí÷æõêéç æåçñ çðöàïïàõë üæöàáïàðàã ùýùñ àÿàäëåàíë þçåâçïê ÷çõ÷êá æåçí.

Þçåâçï № 2.5.