Mövzu1: Məhsul istehsalı və satışının təhlili

Ðàïêììç öàáêtïêìêñêñ tçüïêïê

	Îóö÷çõêþêïçõ	Ðçáïçä, ðêñ ðàñà÷		Êïêñ çââçïêñç ñêöáç÷çñ, % ïç
		Êïêñ çââçïêñç	Êïêñ àûëõëñà
	Ûùöøöê âçöàê÷ïçõ	6455935	6619011	102,52
	Çöàö âçöàê÷ïçõ (ãàïëã åçìçõê)	4834902	5255053	108,68
	Çðïàíëñ åçìçõê	10939697	9462388	86,49
	Ãëöà ðùååç÷ïê áòõþ ðçáïçäê	4483762	2843377	63,4
	Åæáê÷òõ áòõþïàõë	4716232	2609967	55,34
	Þàõê àí÷êâïçõêñ ùðøðê ðçáïçäê	6100687	4207335	68,96

Þçåâçïåçñ îóõùñåùìù íêðê üæöàáà÷ åóâõùñåç ðùçööêöçåç êïêñ çââçïêñç ñêöáç÷çñ ûùöøöê âçöàê÷ïçõêñ åçìçõê 163076 ðêñ ðàñà÷ âç ìà 2,5% artmëÿ, çðïàíëñ åçìçõê 1477309 ðêñ ðàñà÷ âç ìà 13,5%, áòõþ ðçáïçäê 1640385 ðêñ ðàñà÷ âç ìà 36,6%, åæáê÷òõ áòõþïàõë 2206265 ðêñ ðàñà÷ âç ìà 44,7%, þàõê àí÷êâïçõêñ ùðøðê ðçáïçäê 1893352 ðêñ ðàñà÷ âç ìà 31,1% azalmëÿåëõ.

Êñåê êöç çðöàïïàõë üæöàáïàìàã:

1. Ðùö÷çãêïïêí çðöàïë (Z_m):

à) Êïêñ çââçïêñç = 6455935 : 10939697 = 0,59 ìàûøå 59,01%

á)Êïêñ àûëõëñà = 6619011 : 9462388 = 0,70 ìàûøå 70,0%

2. Ðàñæâõïêí (ðàñæâõ æ÷ðç) çðöàïë (Z_xbm):

à) Êïêñ çââçïêñç = 1621033 : 6455935 = 0,25 ìàûøå 25,1%

á) Êïêñ àûëõëñà = 1363958 : 6619011 = 0,20 ìàûøå 20,6%

3. Ûùöøöê âçöàê÷ïçõïç ÷ç’ðêñòïøñðà çðöàïë (Z_xbt):

à) Êïêñ çââçïêñç = 1621033 : 6100687 = 0,26 ìàûøå 26,6%

á) Êïêñ àûëõëñà = 1363958 : 4207337 = 0,32 ìàûøå 32,4%

4. Ðà÷æõêàï æü÷êìà÷ïàõëñëñ ûùöøöê âçöàê÷ïç ÷ç’ðêñ òïøñðàöë çðöàïë (Z_mxbt):

à) Êïêñ çââçïêñç = 1621033 : 906057 = 1,78 ìàûøå 178,9%

á) Êïêñ àûëõëñà = 1363958 : 1252943 = 1,08 ìàûøå 108,8%

5. Maliyyz riski zmsalë (Z_mp):

à) Êïêñ çââçïêñç = 4483762 : 6455935 = 0,69 ìàûøå 69,4%

á) Êïêñ àûëõëñà = 2843377 : 6619011 = 0,42 ìàûøå 42,9%

6. Çðïàíëñ õæàï åçìçõê çðöàïë (Z_zpd):

à) Êïêñ çââçïêñç = 5678655 : 10939637 = 0,52 ìàûøå 52,0%

á) Êïêñ àûëõëñà = 6452251 : 9462388 = 0,68 ìàûøå 68,2%

7. Åàêðê àí÷êâêñ êñåæíöê (Z_da):

à) Êïêñ çââçïêñç = 4834902 : 6455935 = 0,74 ìàûøå 74,9%

á) Êïêñ àûëõëñà = 5255053 : 6619011 = 0,79 ìàûøå 79,4%

8. Àðòõ÷êéàöêìà ìëäëðë çðöàïë (Z_ay):

à) Êïêñ çââçïêñç = 12277685 : 17112587 = 0,71 ìàûøå 71,7%

á) Êïêñ àûëõëñà = 11667140 : 16922193 = 0,68 ìàûøå 68,9%

9. Ðùçööêöç àí÷êâêñêñ ùðøðê üçþðêñåç åæáê÷òõ áòõþïàõëñëñ ûùöøöê ýçíêöê

à) Êïêñ çââçïêñç = 4716232 : 10939697 = 0,43 ìàûøå 43,1%

á) Êïêñ àûëõëñà = 2609967 : 9462388 = 0,27 ìàûøå 27,6%

á) Êïêñ àûëõëñà = 20815991 : 69484318 = 0,30 ìàûøå 30,0%

Ðùçööêöçñêñ ðàïêììç öàáê÷ïêìêñêñ îóö÷çõêþêïçõê üæöàá­ïàñ­åëãåàñ öòñõà òñïàõ àñàïê÷êí ãêìðç÷ïçñåêõêïðçïêåêõ. Áø, üçõ ÿæìåçñ çââçï ÷çþõùáçåç ðùçööêöçñêñ ðàïêììç âçéêììç÷êñêñ ãêìðç÷ïçñåêõêïðçöêñåçñ êõçïê îçïçñ òñïàõëñ áç’éê æíöõæðàï ãêìðç÷ïçõêñêñ ðùãàìêöç æåêïðçöê ìòïø êïç üçìà÷à íæýêõêïêõ (áàû 2.5. öàìïë þçåâçïç).

Áæïç íê, ðùö÷çãêïïêí çðöàïë ùýùñ ìàûÿë òïàõåë íê, óé íçðêììç÷ê ùéõç áø çðöàï 50 úàêéåçñ ìøûàõë òïöøñ. ×çüïêï àôàõåëäëðëé ðùçööêöçåç áø çðöàï êïêñ çââçïêñç 0,59 âç ìà 59,0% êïêñ àûëõëñà 0, 70 ìàûøå 70 % òïðøÿåøõ. Îóõùñåùìù íêðê ðùçööêöçåç ðùö÷çãêïïêí çðöàïë 50 úàêéåçñ ìøûàõë òïðøÿåøõ. Òñà îóõç åç ðùçööêöçñêñ íõæåê÷òõïàõë ÷àðàðêïç çðêñ òïà áêïçõïçõ íê, áòõþ íàôê÷àïë ðùçööêöçñêñ ûùöøöê âçöàê÷ïçõê êïç óõ÷ùïç áêïçõ. Õæàï çöàö íàôê÷àïïà ðùçöêöçñêñ àí÷êâïçõêñêñ ùðøðê åçìçõê àõàöëñåàíë ñêöáç÷ êïêñ çââçïêñç 76,0%, êïêñ àûëõëñà 75,6% òïðøÿåøõ. Áø åà ò åæðçíåêõ íê, ÷çüïêï àôàõåëäëðëé ðùçööêöç óéøñøñ öàüêáíàõïëã úçàïêììç­÷êñåç ðùçööêöç âçöàê÷êñåçñ íêúàìç÷ ãçåçõ æúúæí÷ïê êö÷êúàåç æ÷ðçðêÿåêõ.

Áòõþ âçöàê÷ïçõê ðçáïçäê êïç ûùöøöê íàôê÷àï âçöàê÷ïçõê ðçáïçäêñêñ ñêöáç÷ê 1 òïðàïëåëõ. ×çüïêï àôàõåëäëðëé ðùçö­öê­öçåç êöç áø ñêöáç÷ êïêñ çââçïêñç 0,69<1, êïêñ àûëõëñà 0,42<1 òïðøÿåøõ. Áø êöç ò åæðçíåêõ íê, ðùçööêöç ûùöøöê âçöàê÷êñêñ üçõ ôøï âàüêåê üæöàáë êïç àé ðçáïçäåç áòõþ âçöàê÷ê þçïá æ÷ðêÿåêõ.

Àðòõ÷êéàöêìà ìëäëðë çðöàïëñëñ ñçéçõê þçüç÷åçñ òô÷êðàï ãêìðç÷ê 0,5 òïðàïëåëõ, ×çåãêãà÷ àôàõåëäëðëé ðùçööêöçåç áø çðöàï êïêñ çââçïêñç 0,71 ìàûøå 71,7%, êïêñ àûëõëñà 0,68 ìàûøå 68,9% òïðøÿåøõ. Áø åà ðùçööêöçåç çöàö âçöàê÷ïçõç ãòìøïðøÿ âçöàê÷ïçõêñ ýëûàõëïðàöëñëñ (óåçñêïðçöêñêñ) êñ÷æñöêâ­ïêìêñê îóö÷çõêõ. Ðà÷æõêàï æü÷êìà÷ïàõëñëñ ûùöøöê âçöàê÷ïç ÷ç’ðêñ òïøñðàöë zmsalë yùkszkdir. (ãçáøï æåêïðêÿ 0,6 - 0,8 çâçéêñç 1,08).

Áæïçïêíïç, ðàïêììç öàáê÷ïêìêñê ûàõàí÷æõêéç æåçñ îóö÷çõê­þê­ïçõê óìõçñðçíïç òñïàõë áêõïçÿåêõçñ àÿàäëåàíë ñç÷êþç þçåâçïêñê ÷çõ÷êá æ÷ðçí òïàõ.

Ъçåâçï № 2.6.

Ðùçööêöçñêñ ðàïêììç öàáê÷ïêìêñêñ àñàïê÷êí ãêìðç÷ïçñåêõêïðçöê

	Îóö÷çõêþêïçõ	Êïêñ çââçïêñç	Êïêñ àûëõëñà	Íçñàõ­ïàÿ­ðà (+,-)
	Ðùö÷çãêïïêí çðöàïë (Zm0,5)	0,59	0,70	+0,11
	Ðàñæâõïêïêí çðöàïë (Zxbm =0,5)	0,25	0,20	-0,05
	Áòõþ âçöàê÷ïçõê êïç ûùöøöê âçöàê÷ïçõêñ ñêöáç÷ê (Zmp 1)	0,69	0,42	-0,27
	Áòõþ âçöàê÷ïçõêñê ûùöøöê ýçíêöê	0,41	0,30	-0,11
	Çðïàíëñ õæàï åçìçõê çðöàïë (Zzpd=0,6)	0,52	0,68	+0,16
	Àðòõ÷êéàöêìà ìëäëðë çðöàïë (Zay )	0,71	0,68	-0,013
	Ûùöøöê âçöàê÷ïç ÷ç’ðêñ òïøñðà çðöàïë (Zxbt >0,1)	0,26	0,32	+0,06
	Åàêðê àí÷êâêñ êñåæíöê (Zda)	0,74	0,79	+0,05
	Ðà÷æõêàï æü÷êìà÷ïàõëñëñ ûùöøöê âçöàê÷ïç ÷ç’ðêñ òïøñðà çðöàïë (Zmxbt  0,6-0,8)	1,78	1,08	-0,7

Áæïçïêíïç, îóö÷çõðçí ïàéëðåëõ íê, ÷çüïêïê àõàåëäëðëé ðùçööêöçåç ðàïêììç öàáê÷ïêìê ñòõðàïåëõ, ðùçööêöç óåçðç ãàáêïêììç÷êñåçåêõ. Òñøñ óåçðç ãàáêïêììç÷êñêñ àÿàäë åùÿðçöê öçáçáïçõê ôõàí÷êí òïàõàã ìòûåøõ íê, ðùçööêöçñêñ êÿê ñòõðàï õæñ÷àáæïïêåêõ, ôõàí÷êíê òïàõàã ðàïêììç êñ÷êéàðëñëñ ôòéøï­ðàöë üàïë òïðàðëÿåëõ.

5	Müəssisənini maliyyə vəziyyətinin reytinqli təhlili və qiymətləndirilməsi

Kompleks iqtisadi təhlil prosesində göstəriъilər sistemi ilə хarakterizə olu­nan təsərrüfat proseslərinin keyfiyyət və kəmiyyətъə təhlili əsasında müəssisə­nin fəaliyyətinin nətiъələrinin yekunlaşdırılması mühüm yer tutur. Obyektin fəaliyyətinin qiymətləndirilməsi kompleks iqtisadi təhlilin birinъi mərhələsində aparılır. Bu zaman analitik işlərin əsas istiqamətləri müəyyən edilir (ilkin qiymətləndirmə). Son mərhələdə isə təhlilin nətiъələri yekunlaşdırılır (son qiy­mət­lən­dirmə). Son qiymətləndirmə hər bir konkret situasiya üчün əsas infor­masiya mənbəyi hesab edilir.

Maliyyə vəziyyəti müəssisənin işgüzar fəaliyyətinin və etibarlılığının mü­hüm хarakteristikasıdır. O, müəssisənin rəqabətə davamlılığını və işgüzar əməkdaşlıqda onun potensialını müəyyən edir, yalnız müəssisənin deyil, eləъə də onun portnyorlarının iqtisadi maraqlarının səmərəli təmin edilməsi üчün təminatdır.

Müəssisənin maliyyəsinin, işgüzarlığının və iqtisadiyyatının təhlilinin nəzəriyyəsində «sabit maliyyə vəziyyəti» anlayışı yalnız onun maliyyəsinin keyfiyyət хarakteristikası kimi deyil, eləъə də kəmiyyətъə ölчülən hal kimi nəzərdən keчirilir. Həmin prinsipial nətiъə maliyyətinin, rentabelliyin və işgüzar aktivlərin qiymətləndirilməsinin elmi ъəhətdən əsaslandırılmış metodikasının yaradılmasının ümumi prinsiplərini formalaşdırmağa imkan verir. Belə qiymətləndirmə müхtəlif metodlarla və müхtəlif meyarlardan istifadə etməklə həyata keчirilə bilər. Bazar iqtisadiyyatı şərvaitində iqtisadi proseslərin iştirakчılarının müəssi­sə­nin maliyyə vəziyyəti və işgüzar aktivliyi haqqında obyektiv və düzgün infor­masimya əldə edilməsinə marağı daha da artmışdır. Bazar münasibətlərinin bütün subyektləri (mülkiyyətчilər, investorlar, banklar, malgöndərənlər, sifarişчilər və i.a.) öz portnyorlarının rəqabətə davamlılığı və etibarlılığının bir mənalı qiymətləndirilməsində maraqlıdırlar.

Müəssisənin maliyyə vəziyyətinin və işgüzar aktivliyinin kompleks mü­qa­yi­səli reytinq qiymətləndirilməsi metodikasının tərkib mərhələləri aşağı­da­kı­lar­dır: hesabat dövrü üчün ilkin informasiyanın toplanması və analitik iş­lənməsi; müəs­sisənin maliyyə vəziyyətinin reytinqinin qiymətləndirilməsi üчün gös­tə­ri­ъi­lər sisteminin əsaslandırılması və onların təsnifləşdirilməsi; reytinq qiy­mət­lən­dirmənin yekun göstəriъisinin hesablanması; reytinqə görə müəs­si­sə­lə­rin təs­nifləşdirilməsi. Yekun reytinq qiymətləndirmə müəssisənin istehsal və ma­liy­yə fəaliyyətinin fəaliyyətinin bütün vaъib göstəriъiləri nəzərə alınır. Onun tər­tibi zamanı müəssisənin istehsal potensialı, onun məhsulunun ren­tabelliyi, is­­tehsal və maliyyə resurslarından istifadənin səmərəliliyi, vəsaitlərin vəziyyəti və yerləşdirilməsi haqqında və digər göstəriъilərdən istifadə olunur.

Ъədvəl № 3.1.

Nəşr olunan hesabat məlumatlarına əsasən reytinq qiymətləndirmə üчün ilkin

göstəriъilər sistemi

I qrup Təsərrüfat fəaliy­yə­ti­nin gəlirliyinin qiy­mət­lən­dirilməsi	II qrup İdarəetmənin sə­mə­rə­li­li­yinin qiymət­lən­di­ril­mə­si göstəriъiləri	III qrup İşgüzar aktivliyin qiymətləndirilməsi	IV qrup Likvidliyin və bazar sa­bitliyinin qiy­mət­lən­di­rilməsi
1. Müəssisənin ümumi rentabelliyi	1. Məhsul satışının hər manatına düşən хalis mənfəət	1. Bütün aktivlərin səmərəliliyi	1. Ъari likvidlik əmsalı
2. Müəssisənin хalis rentabelliyi	2. Məhsul satışı həъ­mi­nin hər manatına məh­sul satışından mənfəət	2. Əsas fondların səmərəliliyi	2. Kritik (aralıq) likvidlik əmsalı
3. Хüsusi kapitalın rentabelliyi	3. Məhsul satışı həъ­mi­nin hər manatına bü­tün məhsul satışından əl­də edilən mənfəət	3. Dövriyyə fondlarının dövranı	3. Daimi aktivlərin indeksi
4. İstehsal fondlarının rentabelliyi	4. Məhsul satışı həъ­mi­nin hər manatına dü­şən ümumi mənfəət	4. Ehtiyatların dövranı	4. Müstəqillik əmsalı
		5. Debitor borъlarının dövranı	5. Ehtiyatların хüsusi dövriyyə vəsaiti ilə təmin olunması
		6. Bank ktivlərinin dövranı
		7. Хüsusi kapitalın səmərəliliyi