Katı Atık Yakma Tesisleri İçin Teknolojiler ve Yer Seçimi



Yüklə 0,78 Mb.
səhifə3/7
tarix29.07.2018
ölçüsü0,78 Mb.
#62799
1   2   3   4   5   6   7


*) Tehlikeli Atıkların Kontrolü Yönetmeliği

**) Tıbbı Atıkların Kontrolü Yönetmeliği (tabloda verilen değerler A: Günlük 1 ton/saat’ten fazla kapasiteli tesisler için (mg/m3), B: Günlük 1 ton/saat’ten az kapasiteli tesisler için (mg/m3)

(a) yeni tesisler, (b) eski tesisler (AB ülkeleri için geçerli)
3.1.3. Katı Atık Yakma Tesislerinde Oluşan Baca Gazı Miktarları ve Kirletici Konsantrasyonları
Katı atık yakma tesislerinde, yaklaşık olarak 500 - 10 000 m3 baca gazı/ ton ham atık oluşmaktadır. Bu değerler, kullanılan teknolojilere ve yakılan atıkların özelliklerine göre değişebilmektedir. Baca gazlarındaki kirlilik değerleri, Çizelge 5'te verilen değerler arasında olabilmektedir.
Çizelge 5: Baca gazı kirlilik konsantrasyonları /3/


Parametre

Konsantrasyon (mg/m3)

HCl


400 - 11 500

HF

2 – 20

Sox

200 – 800

Nox

150 – 400

CO

20 – 600

Organik bileşenler

300 – 500

Toz

800 - 15 000


3.1.4. Hava Temizleme Teknolojisi
Baca gazlarının arıtılması için üç ana yaklaşım ayırt edilebilir /2/:


  1. Kuru hava temizleme sistemleri

  2. Yarı kuru hava temizleme sistemleri

  3. Yıkayıcılar

Hava temizleme sistemleri aşağıda açıklanmıştır. Çizelge 3 ve 4'te istenilen verim, yıkayıcılarla sağlanabilir. Ancak dioksin ve furan giderimi ile tam NOx giderimi için ileri arıtım teknolojileri gereklidir. Bu sistemlerin avantaj ve dezavantajları Çizelge 6’da verilmiştir.


Kuru ve yarı kuru sistemlerde, atıksu oluşmaz. Yıkayıcılarda oluşan atıksuyun alıcı ortama deşarjını önlemek için, buharlaştırmaya başvurulabilir.
3.1.4.1. Kuru Sistemler
Toz halinde kireçtaşı baca gazlarının bulunduğu bir reaktöre verilir. Bu reaktörde toz kireç taşı (CaCO3) , baca gazındaki (HCl + HF + SO2) ile reaksiyona girer ve sonuçta CaCl2, CaF2 ve CaSO3, gibi nötr tuzlar oluşur. Bu nötr tuzlar (katı maddeler), bez filtreler ya da elektrofiltre vasıtasıyla baca gazından ayrılır. Bunlar evsel atıkların yakıldığı tesislerden çıkıyorsa diğer evsel atıklarla birlikte düzenli depolama sahalarına gömülerek bertaraf edilir veya cüruf ile birlikte yol yapımlarında dolgu malzemesi olarak kullanılır.
Kuru baca gazı arıtma sisteminin şematik çizimi Şekil 6'da verilmiştir.
Şekil 6: Kuru baca gazı arıtma yöntemi
. Arıtılmış

. Baca gazı

A


R

e

a



k

t

ö



r

tık Kireç tozu

Elektrofiltre


Kazan ve fırın



Bez filtre















Cüruf


Elektrofiltre

Tozu

Toz halindeki



reaksiyon ürünleri
Kuru sistemlerden çıkan baca gazlarının sıcaklığı, 140 - 150 °C civarındadır /11/.
3.1.4.2. Yarı Kuru Baca Gazı Arıtma Yöntemi
Yarı kuru sistemde, reaktif olarak kireç çözeltisi kullanılır. Reaksiyon, püskürtmeli kurutucuda meydana gelir. Nötr hale getirilen kirleticiler bundan sonra elektrofiltre ya da bez filtrede baca gazından ayrılır.
Yarı kuru baca gazı arıtma sisteminin şematik çizimi Şekil 7'de verilmiştir.

Şekil 7:Yarı kuru baca gazı arıtma


Kireç Arıtılmış

çözeltisi . Baca gazı

Püskürt-

meli

kuru-tucu


Atık


Elektrofiltre


Kazan ve fırın



Bez filtre















Cüruf
Elektrofiltreden

gelen toz

Toz halinde

reaksiyon ürünleri


Yarı kuru baca gazı arıtma sisteminden çıkan baca gazının sıcaklığı, 100 - 110 °C mertebesindedir /11/.
3.1.4.3. Yıkayıcılar
İlk adım olarak, elektrofiltrede bir ön ayırma yapılarak, tozların büyük bir kısmı giderilir. Bundan sonra, kirleticiler bir yıkayıcı sistemde absorbe edilerek baca gazından ayrılır. Yıkayıcı aynı zamanda, baca gazlarını soğutma işlevini de görür. SO2 giderimi için NaOH ilâve edilir ve böylelikle nötr bir tuz (Na2SO3) elde edilir. Sıvıların ve aerosollerin giderilmesi için, damla ayırıcısı veya elektrofiltre kullanılır.
Yıkayıcı sisteminin şematik bir çizimi Şekil 8'de verilmiştir:

Şekil 8: Yıkayıcılar

Arıtılmış

Baca gazı


Y

ı



k

a

y



ı

c

ı




A
Islak

Elektrofiltre
tık




Elektrofiltre


Fırın ve kazan








Atıksu


arıtma

Buharlaştırma/

kristalizasyon










Cüruf
Elektrofiltreden Filtre keki Tuzlar

gelen toz
Yıkayıcılar, venturi yıkayıcı, dairesel akımlı yıkayıcı, istiflenmiş sütunlu yıkayıcı veya dolgulu yıkayıcılar olabilir. Bunlarla elde edilebilecek konsantrasyonlar, < 10 mg/m3 Cl (ve bileşenleri), < 1 mg/m3 F (ve bileşenleri), < 0.05 mg/m3 Hg (ve bileşenleri) ile < 25 mg/m3 SOx mertebesindedir. Yıkayıcı girişindeki gaz sıcaklığı yaklaşık 250 °C olmalı, çıkışındaki gaz sıcaklığı ise 60 - 65 °C civarındadır /11/. Yıkayıcılardan kaynaklanan atıksularda, ağır metaller, kükürt, klor ve fluor bileşenleri ihtiva eden nötr tuzlar bulunur.
Sistemlerin_Karşılaştırılması'>3.1.4.4. Sistemlerin Karşılaştırılması
Yukarıda açıklanan sistemlerin avantaj ve mahzurları Çizelge 6'da karşılaştırılmıştır.
Çizelge 6: Baca gazı arıtma sistemlerinin avantaj ve mahzurları


Sistem

Avantajlar

Dezavantajlar

Kuru sistem

  • Basit yapı




  • Yüksek kimyasal sarfiyatı

  • Yetersiz verim

  • Ayrılan katı maddeler düzenli depolamaya gidemez; özel bertaraf tesisi lâzım

Yarı kuru sistem

  • Kuru sisteme göre daha iyi verim

  • Kuru sisteme göre daha düşük kimyasal sarfiyatı

  • Ayrılan katı maddeler düzenli depolamaya gidemez; özel bertaraf tesisi lâzım

Yıkayıcı sistemi

  • Yüksek verim

  • Kimyasal ilâvesi, stökiyometrik orana yakın bir oranla yapılabilir

  • Ayrılan katı maddeler endüstride kullanılabilir

  • Katı atık yakma tesislerinde geniş ve olumlu tecrübeler yapılmıştır.

  • Karmaşık teknoloji



Katı atık yakma tesislerinde AB veya Alman standardlarına uyulmak istendiğinde, yıkayıcı sistemi seçilmeli, ayrıca da dioksin/ furan ve NOx giderimi için de ileri baca gazı arıtma teknolojileri kullanılmalıdır.


3.1.4.5. İleri Baca Gazı Temizleme
Azot oksitlerinin ve kanserojen maddelerin (özellikle dioksin, furan ve uçucu ağır metaller) yeterli derecede giderilmesi için, yukarıdaki yöntemlere ilâve ileri arıtma teknolojileri gerekebilir.
Dioksin ve furan giderme işlemleri genellikle aktif karbon filtreleriyle yapılır. Arıtılmış baca gazı, alıcı ortama verilmeden bu filtrelerden geçer. Azot oksitler, son yakma (afterburning) aşamasında yapılan amonyak ilâvesi (katalitik olmayan seçmeli indirgeme) ya da katalizör kullanarak (seçmeli katalitik indirgeme) giderilebilir. Katalizörler, ya elektrofiltreden sonra ya da yıkayıcıdan sonra kullanılabilir.
Aktif karbon temizleme yöntemlerinde, üç ana filtre tipi ayırt edilir: Sabit yataklı reaktör, istiflenmiş filtre reaktörü ve akışkanlar yatağı reaktörü. Bu yöntemler, Çizelge 7'de karşılaştırılmalı olarak takdim edilmiştir.
Çizelge 7: Aktif karbon filtre teknolojileri /11/


Aktif karbon filtre modeli

Sabit yataklı reaktör

İstiflenmiş filtre reaktörü

Akışkanlar yatağı reaktörü

Giriş koşulları










- Giren baca gazındaki kirletici konsantrasyonları

Toz ve asit yükü mümkün olduğu kadar düşük tutulmalıdır.

- Sıcaklık

yaklaşık 140 °C

yaklaşık 110 °C

100 - 150 °C

Basınç

Eksi veya artı basınç olabilir

Tercihen eksi basınç

Tercihen eksi basınç

Önceki ve sonraki birimlerle etkileşim

Reaktöre girmeden evvelki sıcaklık profili, mümkün olduğu kadar homojen olmalıdır.

Baca gazı arıtma sistemindeki en uygun konumu

Yıkayıcı ve gaz ısıtma biriminden sonra, SKİ reaktöründen evvel

Yıkayıcı ve gaz ısıtma biriminden sonra, SKİ reaktöründen evvel veya sonra

Yıkayıcı ve gaz ısıtma biriminden sonra, SKİ reaktöründen evvel veya sonra

Aktif karbonlu filtreler arasında, sabit yataklı reaktör en yüksek giderim verimini sağlamaktadır. HCl hariç, baca gazı girişindeki kirletici konsantrasyonları çok yüksek olduğu zamanda bile SO2, HF, dioksin, furan, toz ve cıvayı tamamen giderebilir. Özellikle yüksek pik konsantrasyonlarının sık sık meydana geldiği tesislerde bu yöntem çok avantajlıdır. İstiflenmiş filtre reaktörü, özellikle dioksin ve furan gideriminde yüksek verim alınabilmektedir. Bu reaktörle, dioksin ve furan konsantrasyonları kolaylıkla 0.1 ng/m3 sınırının altına düşürülebilmektedir. Akışkan yataklı reaktörün en büyük avantajı ise yüksek reaksiyon hızlarına erişmesidir.


NOx giderme için, üç ana yöntem kullanılır: seçmeli katalitik indirgeme (SKİ), SKİ + seçmeli katlitik oksidasyon veya amonyak ilâvesi (katalitik olmayan seçmeli indirgeme: KOSİ). SKİ yöntemi, temizlenmiş baca gazında veya ham baca gazında uygulanabilir. İndirgemenin amacı, NOx'leri amonyak ilâvesiyle azot ve suya dönüştürmektir. Bu reaksiyon, normal koşullarda 900 °C'de meydana gelir. Katalizör ilâvesiyle, reaksiyon sıcaklığı 200 °C'e indirilebilir. Katalitik oksidasyon ile ayrıca dioksin, furan ve diğer aromatik hidrokarbonlar de giderilebilir. Bu yöntemlerin her biriyle, NOx konsantrasyonu 200 mg/m3 altına indirilebilir. Söz konusu üç yöntem, Çizelge 8'de karşılaştırılmalı olarak takdim edilmiştir.
Yakma tesislerine ait yatırım ve işletme giderleri raporun 5.1 bölümünde evsel katı atık ve tehlikeli katı atık yakma tesisleri için takdim edilmiştir. Raporun içinde yer alan (Sayfa 32 – 33) Çizelge 17’de yakma tesislerine ait ortalama yatırım ve işletme giderleri özetlenmiş bulunmaktadır. Bu değerler yakma birimi ile arıtma birimlerinin maliyetlerinin toplamını göstermektedir. Yatırım maliyetleri içinde arıtma ünitesinin payı giderek daha düşük seviyelere çekilen emisyon parametreleri nedeni ile % 50 mertebesini bulabilmektedir.
Çizelge 8: NOx giderme yöntemleri /11/


Yöntem

KOSİ

SKİ

SKİ + oksidasyon

Uygulama yeri

Son yakma hücresinde

Ham baca gazında

Temizlenmiş baca gazında

Temizlenmiş baca gazında

Giriş koşulları













- Giren baca gazındaki kirletici konsantrasyonları

koşul yok

koşul yok

NOx hariç düşük kirletici konsantra-syonu

NOx hariç düşük kirletici konsantra-syonu

- Sıcaklık

800 - 1000 °C

Yaklaşık 300 °C

170 - 300 °C

300 - 350 °C

- Basınç

Yakma hücresindeki eksi basınç

Eksi basınç

Eksi veya artı basınç

Eksi veya artı basınç

Önceki ve sonraki birimlerle etkileşim

Bundan sonraki birimde, amonyak aerosolleri giderilmelidir.

Önceden toz giderilmesinde fayda var

Önceki temizleme birimlerinde, asit ihtiva eden kirleticiler ve ağır metallerin konsantrasyonu düşürülmelidir.

Baca gazı arıtma sistemindeki en uygun konumu

Yakma hücresinde (buhar üretimi mümkün)

Yakma hücresinde veya çıkışında

Yıkayıcı veya (ya-rı) kuru arıtmadan sonra

Yıkayıcıdan sonra

Özellikler

Stökiyometrik oran-dan çok daha fazla NH3 ilâve edilmeli-dir.

Katalizör seçi-minde toz ve kirletici muhteva-sına dikkat edil-melidir.

Düşük işletme sı-caklıklarında, siste-min kuru arıtma yöntemleriyle birlikte çalıştırıl-ması avantajlı olur.

Bu aşamadan sonra, bir adzorpsiyon birimi konulabilir.


3.2. Atıksu Arıtma
Katı atık yakma tesisinin aşağıdaki birimlerinde atıksu oluşur:


  • Evsel atıksu

  • Trafik alanlarından gelen atıksu,

  • Boşaltma/ yükleme alanlarında oluşan atıksu

  • Arıtmaktan kaynaklanan atıksu

  • Baca gazı arıtma birimlerinden (yıkayıcıdan) kaynaklanan atıksu

Trafik alanlarından, boşaltma/ yükleme alanlarından ve temizlikten kaynaklanan atıksu, kimyasal arıtmadan geçtikten sonra, evsel atıksu ile birlikte biyolojik arıtmaya ve deşarja aktarılabilir.


Baca gazı arıtma biriminden kaynaklanan atıksu ise, ihtiva ettiği kirleticilerden dolayı (ağır metaller, dioksin/ furan, organik hidrokarbonlar) arıtım yapılmadan doğrudan alıcı ortama verilmemelidir. Baca gazı arıtma biriminden kaynaklanan atıksu ile ilgili ayrıntılı bilgiler, aşağıdaki alt bölümlerde verilmiştir.

3.2.1. Mevzuattaki Limit Değerleri
Atıksu deşarj limitleri, Türkiye'de Su Kirliliği Kontrolü Yönetmeliği'nde verilmiştir. Türk mevzuatındaki geçerli deşarj limitleri, Almanya'dakilerle karşılaştırılarak Çizelge 9'da verilmiştir.
Çizelge 9: Atık yakma tesislerinden kaynaklanan atıksu için deşarj limitleri


Parametre__Birim__SKKY_/12/__Alman_atıksu_yönetmeliği_/13/'>Parametre

Birim

SKKY /12/

Alman atıksu yönetmeliği /13/







Katı atık yönetim tesisleri

Baca gazı arıtma biriminden kaynaklanan atıksu

Birim

Baca gazı arıtma biriminden kaynaklanan atıksu

BOİ5

mg/l

50










KOİ

mg/l

100

200

mg/l

80 - 150

TSS

mg/l

100

100

mg/l

30

SO42-

mg/l




1 500

mg/t atık

60

Yağ ve gres

mg/l

10










PO4-P

mg/l

1










Toplam Cr

mg/l

1










Cr6+

mg/l

0.5




mg/t atık

150

Pb

mg/l

1




mg/t atık

30

CN-

mg/l

0.5










Cd

mg/l

0.1




mg/t atık

15

Fe

mg/l

10










F-

mg/l

15










Cu

mg/l

3




mg/t atık

150

Zn

mg/l

5




mg/t atık

300

Ni










mg/t atık

150

Hg










mg/t atık

15

Balık zehirleme faktörü




10

10







Sıcaklık

°C




30







pH




6 - 0

6 – 9






Alman mevzuatı, baca gazlarının arıtılmasından kaynaklanan atıksuların alıcı ortama deşarj edilmemesi gerektiğini belirtmektedir. Ancak, bu koşula teknik veya ekonomik açıdan uyulamadığı ve atıksu deşarjı yapıldığı durumlarda, yukarıdaki limitler geçerlidir.


3.2.2. Atıksu Arıtma Teknolojisi
Mümkün olduğu kadar, baca gazı arıtma biriminden (yıkayıcıdan) kaynaklanan atıksuyun tesisin diğer atıksularıyla karışmaması ve alıcı ortama verilmemesi gerekir. Bu durumda, şöyle bir sistem uygulanabilir: Baca gazı arıtma biriminde üretilen atıksu, önce ön çöktürme havuzundan geçer; dibe çöken katı maddeler filtre pres vasıtasıyla susuzlaştırılır; sıvı faz ise bir buharlaştırma sisteminde buharlaştırılır. Baca gazı arıtma biriminde oluşan atıksuları zararsız hale getiren bir sistemin şematik çizimi Şekil 9'da gösterilmiştir.
Şekil 9: Baca gazı arıtma biriminden kaynaklanan atık sular için kullanılan arıtım sistemi /11/

Yıkayıcı
Su geri dönüşümü





Yıkayıcıdan gelen

atıksu

Neutralizasyon

havuzu
Nötralizasyon için

kimyasal ilâvesi








Çöktürme için

kimyasal ilâvesi

Süzüntü suyu


Buharlaştırma

sistemi

Çöktürme

havuzu

Arıtılmış



atıksu









Filtre pres

Nötr tuzlar





Filtre keki (depolama sahasına gider)



3.3. Katı Artıklar
Yakma prosesinden kaynaklanan katı artıklar Çizelge 10'da sıralanmıştır:
Çizelge 10: Yakma prosesinden kaynaklanan katı artıklar /2/


Artık

Miktar (kg/ ton ham atık)

İçerdiği başlıca kirleticiler

Kullanım/ tasfiye

Cüruf

300

İnce daneli (0 - 32 mm): 240

Metaller: 30

Kaba daneli (> 32 mm): 30



Ağır metal, Cl, P

Yol yapımında stabi-lizasyon malzemesi olarak, veya gürültü koruma duvarları için kullanılabilir, ayrıca düzenli depo-lama sahalarında ara örtüsü olarak da kullanılabilir

Kuru elektrofiltreden kaynaklanan uçucu küller

26

Ağır metaller (Cd, Hg, As, Ni, Pb, Se, Cr, Cu, Mn, Zn, Sn)

Özel tehlikeli atık depolama alanlarına (yeraltı) gönderilmeli

Islak elektrofiltreden kaynaklanan uçucu küller

44

Tozdaki organik bileşenler (klorlü hidrokarbonlar, benzol ve fenoller, PCB vs.)

Ya da eriterek camlaştırılıp nötralize edildikten sonra depolanabilir.

Baca gazı yıkama işleminden kaynaklanan filtre pres keki

10

Ağır metaller (çözülmez, hidroksit ya da sülfit bileşenlere bağlı)

Tehlikeli atık depolama sahasına ya da evsel katı atık depolama alanının ayrı (tehlikeli atıklara uygun) bir bölümünde gömülebilir

Buharlaşma ve krlstalizasyondan kaynaklanan tuzlar

10




NaCl, CaCl2: Kar ve buza karşı tuzlamada kullanılabilir; kimya endüstrisinde ikincil hammadde olabilir

İleri baca gazı arıtılmasından kaynaklanan aktif karbon

0.5 – 5




Yakma birimine ya da tehlikeli atık depolama alanına gönderilebilir.

Yakma tesislerinde oluşan cürufun yol yapımında kullanılması için, aşağıdaki önlemler alınmalıdır:




  • İçme/ kullanma suyu havzaları veya diğer su koruma bölgelerinde cüruf kullanılmamalıdır.

  • Fe parçaları manyetik ayırıcı ile alınmalıdır

  • Yanıcı madde muhtevası < % 2 (ağırlık) olmalıdır

  • Cüruf, Çizelge 11'de verilen limit değerlerine uymalıdır:

Çizelge 11: Katı atık yakma tesislerinden kaynaklanan cüruf için kirletici muhteva limitleri /14/




Parametre

Limit (g/kg)

Parametre

Limit (g/kg)

Yanma kaybı (3 h/ 600 °C)

55

Co

0.02

TSS'deki C

19

Ba

1.3

Fe

42

Na

9.3

Cr

0.31

K

3.8

Ni

0.14

Karbonat

9.3

Zn

5.2

Si

410

Cu

2.6

S

2.8

Pb

1.5

Cl

3.4

Cd

0.02

P

5.8

Mn

1.2

Nitrat

0.02

Cürufun kullanımı için, her belediye kendi yerel koşullarına göre fizibilite yapmalıdır. Bu maddelerin pazarlanabilirliği, yerel koşullara göre değişebilir. Örneğin, yol yapımında alternatif doğal malzemeler yakın mesafelerden ve düşük fiyatlarla temin edilebiliyorsa, cürufun bu gayeler için pazarlanması zor olabilir. Endüstriyel alanda kullanılabilecek diğer artık malzemeler, atık borsası vasıtasıyla pazarlanabilir.


3.4. Diğer Ülkelerdeki Yasal Hükümler
Karşılaştırmak amacıyla, bazı diğer ülkelerdeki yasal hükümler Çizelge 12'de özetlenmiştir:
Çizelge 12: Diğer ülkelerdeki yasal hükümler





Avusturya

Fransa

İtalya

Portekiz

İspanya

İsveç

Hava emisyon standardları

(mevzuat)



ağır metaller: AB'den daha yüksek emisyon sınırları

Poliklorürlü hidrokarbonlar: AB'den daha sıkı limitler



AB gibi

AB gibi

AB'den daha sıkı limitler

AB'den daha sıkı limitler

AB gibi

Katı Artıklar



















Kül ve cüruf

depolama

geri kazanım ve depolama

depolama

depolama

(1999)


depolama

geri kazanım ve depolama

Baca gazı arıtılmasından kaynaklanan artıklar

depolama

depolama

depolama

inertleştirme-den sonra depolama

(1999)


depolama

depolama (özel izin gerekli)

Yakma artıklarının depolama maliyeti (Euro)

129

23-38

63-183

henüz bilinmiyor

bilinmiyor

bilinmiyor






4. Yer Seçimi
Yakma tesisi için olası yer alternatiflerini değerlendirirken, aşağıdaki kriterler göz önünde bulundurulmalıdır:
i) Mevzuat hükümleri: Yakma tesisin yer seçimi mevcut geçerli yasa ve yönetmeliklere uymalıdır.

ii) Belediyenin onayı: Yakma tesisinin yer seçimi, Belediyenin ihtiyaçlarına göre yapılmalıdır.

iii) Kamunun kabulü: Kamuoyu, katı atık yönetim tesisleri konusunda çok hassastır. Tesisin direkt yakınında meskun yerlerin bulunmaması tercih sebebidir. Yakma tesisi, tercihen ticarî ya da sanayi bölgelerde veya başka katı atık yönetim tesislerinin komşuluğunda bulundurulmalıdır.

iv) Arazi mülkiyeti: Belediyeye ait saha tercih edilmelidir; böyle bir saha müsait olmadığı durumda şahıs veya hazine arazisi istimlak edilmelidir.

v) Kaynaktan tesise taşıma mesafesi: Taşıma mesafesi, işletme maliyetini önemli mertebede etkiler.

vi) Artıkların depolandığı alandan uzaklık: Değerlendirilemeyen artıkların nihaî bertaraf yerinin tesisten uzaklığı da işletme maliyetini etkiler.

vi) Tesis ulaşım: İstanbul, Ankara ya da İzmir gibi çok büyük şehirlerde, tesisin ana ulaşım arterlerine yakın olması, coğrafi merkezde olmasından daha avantajlı olabilir.

vii) Soğutma suyu mevcudiyeti: Yakma biriminde soğutma suyu gereklidir. Bunun miktarı, tesisin kapasitesine, atığın kalorifik değerine ve kullanılan soğutma sistemine bağlıdır.



  1. Elektrik müşterilerine bağlantı: Tesiste üretilen elektrik enerjisinin satılması için, elektrik şebekesine bağlanması gerekir. Tesisten şebekeye kurulacak bağlantı hattı ne kadar kısaysa, enerji kaybı, inşaat maliyeti ve olumsuz görsel etkiler o kadar düşük olacaktır.

  2. Isı enerjisi veya buhar kullanan müşterilere yakınlık: Katı atık yakma tesisinin buhar ya da ısı enerjisini kullanan müşterilere yakın olması, yer seçiminde tercih sebebidir.

x) Mevcut altyapı: Katı atık yakma tesisinin yerinde, kanalizasyon bağlantısı, içme suyu şebekesine bağlantı, telefon vb. altyapının mevcut olması tercih sebebidir.

5. Ekonomi
5.1. Yatırım Maliyeti
Katı atık yakma tesisinin yatırım maliyeti, kredi koşulları, seçilen teknoloji, yerel kısıtlamalar, enerji kazanma teknolojisi ve baca gazı temizleme teknolojisine bağlıdır. Ayrıca, tesisin bir, iki veya üç hat ile çalıştırılması da önemlidir. Ne kadar çok hat çalıştırılırsa, işletme o kadar esneklik kazanır. Ancak, yatırım maliyeti de buna bağlı artar. Bundan dolayı, işletme esnekliği ve yatırım maliyetinin önemini tartarak, söz konusu belediyenin ihtiyacına en iyi cevap veren çözümü bulmak gerekir.
Çizelge 13'te Almanya'da bulunan iki standart katı atık yakma tesisinin yatırım maliyetleri örnek verilmiştir. Bunların biri, evsel atık, diğeri ise tehlikeli atık yakmaktadır. "Standart tesis" ibaresi, emisyon standartlara uyulması, çağdaş teknoloji ve kendi ihtiyaçları ile satış amacıyla enerji üretimi anlamına gelmektedir. Maliyetlerin Türkiye'de benzer mertebede olacağı düşünülmektedir. İnşaat maliyeti Türkiye'de daha düşük olabilir. Ekipman maliyeti Almanya'dakinden değişik olmayacak, ancak Türkiye'deki baca gazı arıtma standartları Almanya'dakiler kadar sıkı olmadığı için baca gazı arıtma biriminin maliyeti daha düşük olabilir. İzmit Entegre Çevre Projesi’nin detaylı yatırım maliyetleri ile ilgili bilgi bulunmadığı için, İzmit Tehlikeli Atık Yakma Tesisi’nin maliyeti karşılaştırılamadığından Çizelgeye dahil edilememiştir. /15/.
Çizelge 13: Katı atık yakma tesisleri için yatırım maliyetleri (milyon DM) /16/


Birim

Evsel katı atık yakma tesisi

Tehlikeli atık yakma tesisi

Kapasite

30 t/saat(720 t/gün)

10 t/saat (240 t/gün)

Bina ve altyapı inşaatı

65 – 75

70 - 85

Yakma ve enerji kazanma birimleri

115 – 130

70 - 80

Baca gazı, atıksu ve katı artık arıtma/ işleme

110 - 120

80 - 90

Tehlikeli atık için ara depolama




30 - 40

Elektroteknik ekipman

30 - 35

30 - 35

Enerji nakil teknolojisi

30 - 35

30 - 35

Yardımcı tesisler

6 - 8

6 - 8

Toplam

356 - 403

316 - 373


5.2. İşletme Maliyeti
Katı atık yakma tesislerinin işletme maliyetleri, Çizelge 14'te gösterilen kalemlerden ibarettir.
Evsel katı atık yakma tesisleri için, Türkiye'de uygulama olmadığı için işletme maliyetleri ile ilgili bilgi verilememektedir. Almanya'daki maliyetler, genellikle 250 - 300 DM/t ham atık mertebesindedir. İşletme maliyeti aşağıdaki faktörlere bağlıdır:


  • Yakma tesisinin kapasitesi

  • Baca gazı arıtma teknolojisi ve emisyon limitleri

  • Isı ve buhar satış imkânının mevcudiyeti, varsa, satış fiyatları

  • Tam kapasiteli işletme/ ihtiyacından daha yüksek kapasite

  • Yatırım maliyeti ve amortisman koşulları

  • İnsan gücü

  • Bakım ve onarım

  • Atıksu arıtımı

Türkiye'deki baca gazı emisyon limitleri, Almanya ve AB limitlerinden çok değişik değiller. Elektrik satışlarından elde edilebilecek gelirler, belediyelerin yerel elektrik şirketleriyle yaptıkları pazarlığa bağlıdır. Aynısı, buhar satışları için geçerlidir. Yatırım maliyetlerinin, Türkiye'de diğer ülkelerinkinden çok farklı olmaması beklenmektedir (inşaat maliyeti biraz daha düşük olacak, ekipman maliyeti ise aynı seviyede olacaktır). Türkiye'de diğer Avrupa ülkelerine göre çok daha düşük olan personel giderleri, toplam giderlerin sadece çok düşük bir oranını oluşturmaktadır.


Çizelge 14: Katı atık yakma tesislerinin işletme maliyetleri (evsel atık için geçerlidir) /16/, /17/


Konu

Açıklama

Maliyet

Amortisman

Yüksek yatırım maliyetinden dolayı, amortisman giderleri işletme giderlerinin % 80 kadarını oluşturabilir.

Amortisman giderlerinin hesabı için aşağıdaki parametreler kabul edilebilir:

Tesisin toplam ömrü: 25 yıl veya:

İnşaat kısmı: 40 yıl

Mekanik/ elektrik ekipman: 15 - 25 yıl


Kredi koşulları ve yatırım maliyetine bağlıdır.

Bakım ve tamirat giderleri




Yıllık maliyet aşağıdaki kabuller üzere hesaplanabilir:

İnşaat yatırım maliyetinin % 1'i

+ Elektroteknik yatırım maliyetinin % 1.5 - % 2'si

+ Mekanik ekipmanın yatırım maliyetinin % 3 - % 4'ü



Personel

Haftada 7 gün ve üç vardiyalık işletme ile çalışan katı atık yakma tesisinin ana birimi için aşağıdaki personel ihtiyacı kabul edilebilir:

2 yakma hattı (küçük - orta): 35 - 40

2 yakma hattı (orta - büyük): 40 - 45

3 yakma hattı (küçük - orta): 45 - 50

3 yakma hattı (orta - büyük): 50 - 55

4 yakma hattı (küçük - orta): 55 - 60

4 yakma hattı (orta - büyük): 60 - 65

Yardımcı birimler için, yaklaşık 10 - 20 kişilik bir ekip gereklidir.



Belediyenin personel anlaşmalarına bağlıdır.

Su tüketimi

2 - 4 m3/ton ham atık

Belediyenin su teminine bağlıdır (kuyu, Belediye su işleri, özel şirket, başka)

Kimyasal sarfiyatı

Baca gazı temizleme için gereklidir

1 - 2 DM/ ton ham atık

Satış gelirleri

Elektrik, buhar, veya ısı enerjisi, cüruf ve tuz satışlarından kaynaklanan gelirler

Elektrik şirketleri ve buhar/ ısı müşterileri ile yapılan anlaşmalara bağlı; cüruf ve tuz satışları için ayrıca yöresel doğal kaynakları belirleyici olur.

Elektrik tüketimi

Yakma tesisi ve yardımcı tesislerin elektrik ihtiyacı, satılabilecek elektrik miktarından düşürülmelidir. Elektrik ihtiyacı, 30 ilâ 100 kWh/ton ham atık arasındadır.



Tehlikeli atık yakma tesisleri için, Çizelge 15'te İzmit yakma tesisinin işletme maliyetinden bir örnek verilmiştir. Bu tesisin kapasitesi, 30 000 t atık/ yıl'dır.


Çizelge 15: İzmit Katı Atık Yakma Tesisinin İşletme Giderleri /15/

Bu rakamlar, Türkiye'de inşa edilecek bir tehlikeli atık yakma tesisi için referans olarak kabul edilebilir.
Ayrıntılı bir hesap tablosu Ek 3'de verilmiştir. Bu tabloda, Alman birim maliyetleri kullanılmıştır. Birim maliyetleri, yatırım yapacak belediyenin özel koşullarına göre değiştirilebilir.
Avrupa'nın bazı diğer ülkeler için karşılaştırmalı değerler, Çizelge 16'da verilmiştir:
Çizelge 16: Yakma ve depolama bedelleri (evsel atık için)





Avusturya

Fransa

İtalya

Portekiz

İspanya

İsveç

Yakma bedeli (Euro/t)

103-168

60-98

78-120

20

(1999)


30-36

23-46

Düzenli depolama bedeli

(Euro/t)


87-219

38-60

21-183

0

6-15

29-40

Beklenen gelişme

>87

>60

>21

20-56

(1999)


>15

86

(2000)


Elektrik satış bedeli

(Euro/kWh)



bilgi yok

0.033

0.14

0.045

(1999)


0.06

0.023




  1. Değerlendirme ve Öneriler

Kompostlaştırma, geri dönüşüm veya depolama gibi katı atık yönetim teknolojileriyle karşılaştırılınca, katı atıkların yakılması oldukça pahalı bir yöntemdir. Katı atık yönetim sistemlerinin avantaj ve dezavantajlarını karşılaştıran bir tablo, Çizelge 17'de verilmiştir.


Genel olarak, katı atık yakma tesisi yapmayı düşünen belediyeler, aşağıdaki önerileri göz önünde bulundurmalıdırlar:


  1. Katı atık yakma tesisi, entegre katı atık yönetim planının bir parçası olmalıdır. Bu konuda en ekonomik ve sürdürülebilir yaklaşım, kompostlaştırma ve geri dönüşüm için uygun olmayan atıkların yakılmasıdır. Kompostlaştırılabilir atıklar, yüksek su muhtevasından dolayı yakılmamalıdır. Yüksek su muhtevası, atıkların kalorifik değerini önemli mertebede düşürüp yakma tesisinin enerji verimini azaltır. Geri dönüştürülebilir atık, yakmadan daha ekonomik yöntemlerle ekonomiye geri kazandırılabilir.

  2. Katı atık yakma tesisleri, enerji üretimi ve buhar ve/ veya elektrik satışını da hedefleyecek şekilde tasarlanmalıdır. Belediyeler, imar planlarını yaparken, gelecekte inşa edilebilecek katı atık yakma tesislerinin yerlerini enerji satışını düşünerek seçmelidirler (meselâ, enerji ihtiyacı yüksek olan endüstriyel komplekslere yakın, belediyenin inşa edeceği ve merkezî ısıtma sisteminin uygulanacağı toplu konutlara yakın vb.)

  3. Enerji üretimi olmayan, hattâ yakıt ilâvesini gerektiren teknolojiler, kat'iyyen seçilmemelidir.

  4. Tüm diğer katı atık yönetim tesislerine (düzenli depolama, ayırma/ geri dönüşüm, kompostlaştırma) sahip olmayan belediyeler, katı atık yakma tesisi planlamadan bunları tamamlamalıdır.

  5. Katı atık yakma tesisinin yer seçimi ve planlama aşamasında, enerji ve/ veya buhar satış olanakları belirleyici bir faktör olmalıdır.

  6. Evsel atık yakma teknolojisi, özellikle yer sıkıntısı çeken ve çevresel kısıtlamalardan dolayı düzenli depolama için yer bulamayan Büyükşehir Belediyeleri tarafından tercih edilmelidir.

  7. Katı atık yakma tesisi inşa etmeğe ihtiyaç duyan küçük ve orta büyüklükteki belediyeler, giderleri azaltmak amacıyla bu teşebbüse komşu belediyelerle birlikte girmelidir.

  8. Katı atık yakma projesini gerçekleştirmeden önce, kapsamlı bir atık analizinin yapılması gerekir. Özellikle alt kalorifik değer ve yakılması uygun atık fraksiyonlarının belirlenmesi son derece önemlidir. Atıkların kendiliğinden yanmasını sağlayıp ilâve yakıta ihtiyaç duymayan bir tesis için ise giren atığın alt kalorifik değeri en az 7 000 kJ/kg olmalıdır. Atıklar (yakılacak fraksiyon) bu asgarî alt kalorifik değerlere sahip olmadığı yerlerde, katı atık yakma tesisi yapılmamalıdır. Türkiye'de yapılan kalorifik değer analizleri ve kalorifik değerin malzeme özelliklerine dayanarak teorik şekilde belirlenmesini gösteren örnek bilgiler, Ek 4'te gösterilmiştir.

  9. Katı atık yakma tesisi planlayan belediyeler, Çevre Temizlik Vergisi'nin şu anki haliyle tesisin maliyetini karşılamak için son derece yetersiz olduğunu dikkate alarak, halktan gerekli maddî desteği ne şekilde temin edeceklerine dair somut bir konsept geliştirmelidirler.

  10. Yakma tesisinin kapasitesi, kapsamlı bir fizibilite çalışması çerçevesinde belirtilmelidir. Nüfus projeksiyonları dikkatli değerlendirmelidir. Kişi bazındaki atık üretiminde uzun vadede teknolojinin gelişmesi ve çevre bilincinin artmasından dolayı beklenecek düşüş de değerlendirmede göz önünde bulundurulmalıdır. Tesis kapasitesi asla fazla yüksek tutulmamalıdır.

Çizelge 17: Değişik atık yönetim sistemlerinin avantaj ve mahzurları




Kriter

Düzenli depolama

Geri dönüşüm

Kompostlaştırma

Yakma

Çevresel yararlar

Geri dönüşebilir veya kompostlaştırılabilir malzemelerin gömülmediği takdirde faydalıdır.

Metal, kâğıt, cam ve bazı plastikler için faydalıdır; ancak bazı plastiklerin geri dönüşümü için gerekli enerji ve su sarfiyatı fazla yüksektir.

Biyolojik atıktan humus toprağı/ gübre üretilebilir, ancak enerji ihtiyacı yüksektir.

Kompostlaştırılması ve geri dönüşümü mümkün olmayan malzemeler için uygundur.

Malzeme kısıtlamaları

Tüm malzemeler teknik olarak gömülebilir (bazı atıklar için özel önlemler gereklidir)

Tüm metaller, cam, HDPE, LDPE, PP, PVC, PET, kemik, ahşap ve ayrı olarak toplanan kâğıtlar için ekonomik açıdan uygundur.

Biyolojik atık, karışık evsel atık, kâğıt, bahçe ve park atıkları için uygundur.

Tüm malzemeler yakılabilir. Ancak, ilâve yakıt kullanmamak için, su muhtevası belli bir değerin altında, kalorifik değer ise belli bir sınırın üstünde olmalıdır.

Türkiye'deki uygulamalar

Büyükşehir Belediyelerinde ve bazı il merkezlerinde yönetmelik doğrultusunda düzenli depolama uygulamasına geçilmektedir.

Genellikle ilkel koşullarda hurdacılar tarafından gerçekleştirilmektedir. İzmir Belediyesi ve bazı özel şirketlerde modern teknoloji ile çalışan tesisler bulunmaktadır. İstanbul Belediyesi'nde inşa edilmektedir.

İzmir'de modern teknoloji ile çalışan bir tesis işletilmektedir (500 t/gün), İstanbul'da inşa edilmektedir.

Evsel atık yakma tesisi bulunmamaktadır. İzmit'te tehlikeli atık yakma tesisi bulunmakta ise de hala çalıştırılmamaktadır.

Enerji ihtiyacı

Yok (hattâ depolama gazının değerlendirilmesiyle cüz'î bir enerji kazancı bile söz konusu olabilir.

Düşük

Yaklaşık 10 kW/t



Yüksek (kompost yığınlarının havalandırılması ve nemlendirilmesi için)

Yaklaşık 50 kW/t



Enerji tüketimi: 30 – 100 kWh/ t atık

Enerji üretimi: 500 – 600 kWh/t atık


















Atıksu üretimi

Çok kirli sızıntı suyu

5 - 8 m3/(ha*gün)



Yok

Çok kirli sızıntı suyu; diğer atıksular kısmen geri dönüştürülebilir.

< 0.1 m3/t

Evsel atıksu hariç, atıksuların tamamen geri dönüşümü teknoloji açısından mümkündür.

Su sarfiyatı: 2 - 4 m3/ t atık





Kriter

Düzenli depolama

Geri dönüşüm

Kompostlaştırma

Yakma



















Hava kirliliği

Metan gazı üretilir (yakılabilir)

80 - 150 m3/t



Yok

Çürüme aşamasında kirli gaz oluşur (biyofiltre veya yıkayıcı ile temizlenebilir)

30 - 100 m3/t



Yakmadan kaynaklanan çok kirli baca gazı

2.5 - 5 m3/t






Yer ihtiyacı1)

Tüm alternatifler arasında en yüksek

Düşük

Orta

Orta





Maliyet a) Yatırım

b) İşletme

(240 t/gün için)


a) Düşük (20 – 25 US$/t)

b) Düşük (5 - 15 US$/t)



a) Orta (25 – 35 US$/t)

b) İşletme durumuna bağlı Yok ya da kârlı (10 - 20 US$/t),



a) Orta (30 – 40 US$/t)

b) Orta (30 - 50 US$/t)



a) Yüksek (150 – 180) US$/t

b) Yüksek (100 - 150 US$/t)






Büyük belediyeler için uygunluk

Düşük maliyetinden dolayı avantajlı, ancak hammadde kaybı ve alan problemlerinden dolayı gelecekte kısıtlamalar olabilir; alternatifler arasında en az çevre dostudur.

Düşük işgücü ihtiyacı, mevcut geri dönüşüm piyasası ve yönetmelikteki hükümlerden dolayı avantajlıdır.

Atıklardaki yüksek organik madde muhtevası ve tarımdaki gübre ihtiyacından dolayı avantajlıdır.

Düşük alan ihtiyacından dolayı avantajlıdır.




Küçük ve orta belediyeler için uygunluk

Düşük maliyetinden dolayı avantajlı, alternatifler arasında en az çevre dostudur.

Düşük işgücü ihtiyacı, mevcut geri dönüşüm piyasası ve yönetmelikteki hükümlerden dolayı avantajlıdır.

Atıklardaki yüksek organik madde muhtevasından dolayı avantajlıdır. Belediyenin atık özellikleri, kompost satış olanakları ve maliyet uygunluğu belirleyici faktörlerdir.

Yüksek maliyet ve çok kalifiye personel ihtiyacından dolayı tavsiye edilmemektedir.

1) Tersisin kurulacağı arazinin yüz ölçümü

Kaynakça


/1/

Rostfeuerung oder alternative thermische Abfallbehandlungsverfahren

Dr.-Ing. Adolf Nottrodt

Müllhandbuch

Erich Schmidt- Verlag, Berlin

1997


/2/

Abfallwirtschaft/ Abfalltechnik

Siedlungsabfälle

Derleyen: O. Tabasaran

Ernst & Sohn

Berlin, 1994





Basiswissen Umwelttechnik

Wasser, Luft, Abfall, Lärm, Umweltrecht

Dipl.-Ing. Matthias Bank

Vogel Buchverlag

Würzburg, 1994


/4/

Energienutzung bei der thermischen Abfallbehandlung

Dipl.-Ing. Heinz-Walter Truß, Dipl.-Ing. Wolfgang Warnholtz

Müllhandbuch

Erich Schmidt- Verlag

Berlin, 1994


/5/

Wasser- Dampf- Kreislauf

Dr. M. Bischoff, W. Warnholtz

Müllhandbuch

Erich Schmidt- Verlag

Berlin, 1994


/6/

ERM

1997



/7/

Erste Allgemeine Verwaltungsvorschrift zum Bundes-Immissionsschutzgesetz

(Technische Anleitung zur Reinhaltung der Luft - TA Luft)

27. Februar 1986

GMBl. S. 95, ber. S. 202




/8/

Hava Kalitesinin Korunması Yönetmeliği

Resmî Gazete No. 19269

2 Kasım 1986


/9/

Siebzehnte Verordnung zur Durchführung des Bundes-Immissionsschutzgesetzes Verordnung über Verbrennungsanlagen für Abfälle und ähnliche brennbare Stoffe - 17. BimSchV

23. 11. 1990

(BGBl. I S. 2545, ber. S. 2832; 1999 S. 186)


/10/

Tehlikeli Atıkların Kontrolü Yönetmeliği


/11/

Abgasbehandlung

Dipl.-Ing. Edgar Jessen, Dipl.-Ing. Klaus Niemann, Dipl.-Ing. Harald Funke

Müllhandbuch,

Erich Schmidt Verlag

Berlin, 1995


/12/

Su Kirliliği Kontrolü Yönetmeliği

4.9.1988


Resmî Gazete No. 19919


/13/

Verordnung über Anforderungen an das Einleiten von Abwasser in Gewässer

(Abwasserverordnung - AbwV)

9. 2. 1999

(BGBl. I 1999 S. 86)




/14/

Hessen: Merkblatt über die Verwertung von Schlacken aus Müllverbrennungsanlagen

Hessisches Ministerium für Umwelt und Reaktorsicherheit

IV A 3 - 79 n 04.01. - 2207/ 88

StAnz.28/1988 S. 1514




/15/

İzmit Greater Metropolitan Municipality

Concept Development and Consulting for Formation of a Waste Management and Plant Operation Organisation

HIMTECH GmbH, Wiesbaden, Germany

EKOPLAN Ltd. Şti., İstanbul, Turkey

İstanbul, 1996


/16/

Investitions- und Betriebskosten für thermische Abfallbehandlungsanlagen am Beispiel der Rost- und Drehrohrfeuerung

Dipl.- Ing. Peter Hillebrand

Müllhandbuch

Erich Schmidt- Verlag

Berlin, 1996


/17/

Betriebskosten von Verbrennungsanlagen

Dr.- Ing. Hans Reimer

Müllhandbuch

Erich Schmidt- Verlag

Berlin, 1976


/18/

Anlagen der vierten Generation

Dipl.-Ing. Jörn Wandschneider, Dipl.-Ing. Wolfgang Schröder

Müllhandbuch

Erich Schmidt- Verlag

Berlin, 1985




/19/

İstanbul Büyükşehir Belediyesi Katı Atık Yakma Tesisi Fizibilite Çalışması

Rust Mühendislik Hizmetleri,

İstanbul, 1996


/20/

İzmir Büyükşehir Belediyesi Katı Atık Yakma Tesisi Fizibilite Çalışması

TÇT-IGA-Rust Konsorsiyumu

İzmir/ İstanbul, 1996


/21/

Tıbbi Atıkların Kontrolü Yönetmeliği

20.05.1993 / R.G. No: 21586



/22/

Fransız Devlet Kurumu ADAME’ye ait internet sayfası




Yüklə 0,78 Mb.

Dostları ilə paylaş:
1   2   3   4   5   6   7




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©muhaz.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

gir | qeydiyyatdan keç
    Ana səhifə


yükləyin