Hile, bir kişinin veya bir kurumun varlığına el koyma veya haksız bir biçimde kullanılması şeklinde tanımlanabilir. (Pehlivanlı, 2011, s 3)
Başka bir tanımla, yasal olmayan uygulamalarla kişi veya kurumların mal varlıklarının ele geçirilmesi hiledir.
HİLE TÜRLERİ
Hileler genel olarak;
1-Çalışan Hileleri,
2-Yönetim Hileleri,
3-Yatırım Hileleri,
4-Satıcı Hileleri,
5-Müşteri Hileleri şeklinde gruplanmaktadır.
Çalışma konumuz müşterilere karşı yapılan hileler olacaktır.
MÜŞTERİLERE YÖNELİK HİLELER
Müşterilere yönelik hilelere ilişkin ilk şikayetlere M.S. birinci yüzyılda Eski Roma'da rastlanmaktadır.
Müşterileri aldatmaya yönelik hileler, özellikle hizmet sektöründe ve ölçümlemesi kolay olmayan ürünlere ilişkin tamirat işlemlerinde çok sık rastlamaktadır.
Dolandırıcılık, profesyonel sahtekarlar tarafından şüphelenmeyen insanlara karşı işlenen pek çok dolandırıcılık eylemini içerir.
Ön Ödeme Hilesi ve Borç Birleştirme Hilesi
Ön ödeme, (pey akçesi) bir alacak işleminde, malın veya hizmetin teslim alınmasından önce verilen belirli bir miktar parayı temsil eder. Gelişen iletişim imkanlarından da yararlanarak, insanların kısa süre içinde büyük kazançlar (ödül, miras, tatil vb.) elde edecekleri vaadiyle, süreç içinde çeşitli adlar altında ön ödeme yapmaya ikna edilerek, dolandırılmasına dayalı bir suç türüdür. Ancak, öngörülen mal veya hizmetin teslimi gerçekleşmez.
İlan Sayfaları Yöntemi
Reklamların aslında var olmayan bir dergi ya da ilan sayfasında yayınlanmak üzere satılmasıdır. Bu yöntemde ilan verilecek dergi vb. yayın müşteriye gösterilir. Müşteri, ileride yayınlanacak bir tanıtım reklamı ya da seri ilan için anlaşır ve ödeme yapar. Ancak, dolandırıcı ilan reklam zamanı geldiğinde ortadan kaybolur.
Ticari Satış (Emtia)Yöntemi
Pek çok çeşidi bulunur. Parası ödenen bir ürünün özellikleri müşteriye tanıtılandan daha düşüktür. Özellikle, uzaktan alış verişte uygulanan bir hile yöntemidir. Tanıtımı yapılan mal müşteriye ulaştığında belirtilen değerin altında olduğu ve tanıtılan özellikleri taşımadığı görülür.
Diploma Fabrikaları Yöntemi
Yüksek meblağlar ödenerek bir diploma satın alınabilmektedir. Dolandırıcı, çoğunlukla talep ettiği ücretin başvuru sürecini devam ettirmek için gerektiğini söyler. Bu yöntemle diploma elde edilse dahi, diploma alınan okulun akredite olmaması nedeniyle diploma aslında değersizdir.
Açık öğretim kurumlarının bazıları da bu yöntemle çalışabilmektedir. Dolandırıcı, özellikle çocukların çalışmalarını sanat dersi sağlayan okullara gönderirler. Bu çalışmalarda müşteriye çocuğunun çok yetenekli olduğu sonucu çıktığı iletilir. Derslere başvurmadan önce ücret talep edilir.
Mankenlik Okulları Yöntemi
Kendini beğenmiş insanları çekmektedir. Bu yöntemde, mankenlik okulu temsilcisi, öğrenci adayına, adayın fotoğraflarından oluşan bir çalışma hazırlayacağına ve bu çalışmayı ilgili kurumlara göndereceğini söyler. Daha sonra bu çalışmalar için müşteriden yüksek bir ücret talep edilir. Dolandırıcılık yapan mankenlik okulları bir çok insanla irtibatlarının olduğunu ve pek çok mankenin kariyerlerine kendileri tarafından başlatıldığını ifade eder. Bu okulların hedef kitlesi genellikle çocuklarının ya da torunlarının “olağanüstü güzel” olduğunu düşünen ebeveynler, büyükanne/büyükbabalar ile çok güzel olduklarının düşünen genç kızlardır.
MÜŞTERİLERE YÖNELİK DİĞER HİLE TÜRLERİ
Çek Hesaplarından Otomatik Ödeme Talimatı Yöntemi,
İpotek Karşılığı Borç Verme Yöntemi,
Bağış Toplama Yöntemleri
Ev Tadilatları Yöntemi
Yatırım Danışmanı ya da Finansal Planlamacı Yöntemi
Telefon Kartı Yöntemi
İntikam Hilesi Yöntemi
İkramiye, Ödüller ve Eşantiyonlar Yöntemi
Üniversite Burs Hizmetleri Yöntemi
Kredi Sorunu Çözümü Yöntemi
Zayıflama Dolandırıcılığı Yöntemi
Bunlardan başka da müşterileri kandırmaya yönelik onlarca hile yöntemi mevcuttur.
.
Hileli işlemler için önce telefon organizasyonu kurulur. Merdiven altı çağrı merkezi adını alan bu organizasyonda;
1-Başlatanlar,
2-İş Bitiriciler,
3-Doğrulayanlar adı verilen üç grup vardır.
Başlatanlar müşteriyi ilk arayanlardır. Alt seviye çalışan, elinde bulunan metni okuyarak hileyi başlatır. Başlatanlar eylemin bütünü hakkında bilgi sahibi değildir. Hileye konu malın satışını tamamlamazlar.
İş bitiriciler, başlatanlardan gelen olumlu müşterileri satışa ikna ederler. Genellikle şirketin yöneticisi olduklarını söylerler.
Doğrulayanlar, müşterinin sözleşmeyi kabul ettiğine dair görüştüğü son kişidir. Görüşmede muğlak ifadelerle olan bilgiler kaydedilmez. Sadece müşterinin kabulü kayıt edilir. Müşteriden gelen şikayet telefonları da buraya yönlendirilir. Bazen, sürecin hızlanması için müşteri tekrar para ödemeye ikna edilir.
.
Tele pazarlama hilelerinde tek kurban müşteriler değildir. Süreci başlatan genellikle eğitimsiz kişilerden oluşur ve dolandırıcılığı yapan asıl kişiler tarafından kullanılırlar.
Tele pazarlama sektörü tecrübesiz ve eğitimsiz insanlara kolay iş ve iyi para kazanmayı vaaddeder. Ancak, hileli satış yöntemiyle suça bulaşmış olurlar. Maaş ödemeleri için verilen çekler genellikle karşılıksız çıkar.
Yaşlılara Karşı Yapılan Hileler
Tele pazarlama dolandırıcılığı yapanların en sevdiği avlar yaşlılardır. Yaşlı insanların gelirlerinin düşük olması nedeniyle kandırılmaları daha kolay olmaktadır. Yaşlı insanlar bu fırsatları mali durumlarını iyileştirmek için bir fırsat olarak görürler.
Teselli Hileleri
Sinirli müşteriler, şikayet etmek için tele pazarlamacıları aradıklarında onlara daha çok vaadler sunan profesyonellere yönlendirilirler. Bazı merdiven altı çağrı merkezi şirketleri, şikayetletlerle başa çıkabilmek için önceden planlanmış dört beş farklı bölümden oluşan bir iletişim rotasına sahiptir. Bu taktik, sonunda arayanın kimseyle konuşmadan telefonu kapatmasına yol açar. Bazı durumlarda, şikayetçi müşteriye aslında ödediğini karşılamayan bir teselli ödülü sunulur.
Teselli ödülü de müşteriyi memnun etmezse, dolandırıcı tehditler savurur. Bu özellikle yaşlılarda işe yarar. Bazen, tele pazarlamacılar müşterileri kişisel güvenlikleri konusunda tehdit ederler.
Otomatik Ödeme Hileleri
Ürün satışını gerçekleştiren dolandırıcı bankacılık teknolojisini kullanmak suretiyle müşteriden otomatik ödeme için hesap bilgilerini alır. Daha da kötüsü müşterinin bilgisini aldığı hesabındaki tüm parasını çekebilir. Bu durumda, banka zararı yüklenmez.
İş Fırsatları ve Evden Çalışma Hileleri
İş fırsatı sunan dolandırıcı, evden yapılan satıştan alınacak primleri vaadederek insaları ikna eder. Satış, yıllık brüt kar, gelişen pazar, rakipsiz ürün gibi iş terimleri ile müşteriyi kendi satışçısı yapar. Ürünler bu müşteriler tarafından pazarlanır. Pazarlama yapmak için önce ürünü alması talep edilir. Aslında iş fırsatı yakaladığını düşünen kişi niteliksiz ürünleri alan kurbandır.
Elektronik Şifre Hileleri
Hileyi yapan, müşteriyi iş ilişkisinde olduğu bir şirketten aradığını iddia ederek müşteriye ait şifre, hesap numarası ve başka özel bilgileri vermeyi ikna eder. En yaygın yöntem e-mail ya da telefonla ulaşılan müşteriye bankası tarafından arandığını söylemektir. Gelen e-mailde kurbana bir link gönderilerek hassas bilgilerin girişi istenir. Bunu engellemenin yolu kişisel bilgilerin istendiği hiçbir e-maili cevaplamamaktır.
.
Tele pazarlama hilelerinin başlıcaları bunlar olmakla birlikte, ödemeli telefon hileleri, girişimcilik hileleri, iş bulma hizmeti hileleri, kredi hizmetleri hileleri, emlak yatırımı hileleri, devremülk hileleri, obsiyon hakkı hileleri, sanat eseri/ ender bulunan parça hileleri, hatıra ve koleksiyon ürünleri hileleri, değerli taş ve metal hileleri, uluslar arası telefon görüşmesi hileleri, ücretsiz bilgi satma hileleri, burs hizmetleri hileleri, bağış hileleri, kapıdan satış hileleri, ödül, ikramiye, indirim hizmetleri hileleri, dergi aboneliği hileleri, iş yeri ve ev gereçleri satış hileleri gibi pek çok hile tele pazarlama yöntemiyle müşterileri kandırmak için yaygın olarak kullanılmaktadır.
Saadet Zincirleri (Ponzi Oyunu) ve Piramit Hilesi Yöntemleri
Ponzi oyunu, adını Carlo Ponzi'den almıştır. 1920 yılında ABD’nin Massachusetts eyaletinde Charles Ponzi isimli İtalyan asıllı birisi yatırımcılara her 45 günde bir yüzde 50 faiz ödeme taahhüdü ile para topladı. Bunun anlamı şudur. Yatırımcının parası 90 günde iki katına çıkıyor, sistem yılda 8 kez bileşik faiz ödüyordu. Ponzi’nin planı şöyle çalışıyordu. Varsayalım ki bir kişi 100 dolar yatırıyor. Ponzi bunu hemen kendisi için harcıyor. Eğer Ponzi 45 gün sonra her biri 100 dolar verecek iki kişi bulursa ilk kişiye ödemesi gereken 150 doları bulacak ve yine kendisi için 50 dolar alıkoyabilecektir. Şimdi her birisi 100 dolar vermeye istekli ilave dört kişi bulmak için 45 günü vardır. O zaman ikinci iki kişinin her birine 150’şer dolardan 300 dolar ödeyecek ve üçüncü olarak bulduğu 4 kişiden aldığı 400 doların 100 dolarını kendisinde alıkoyacaktır. Sistem böyle uzar gider.
Ponzi oyunu, yatırımcılara sonra katılanların paralarıyla ödemenin yapıldığı bir hile şeklidir. Sistemin işleyişi piramit bir şema olarak ele alındığında alttan gelen katılımcıların azaldığı ve kesildiği noktadan itibaren oyun tıkanma noktasına gelmektedir.
1980’li yılların başında ülkemizde yaşanan banker skandalı aslında tipik bir Ponzi Oyunudur.
Basit bir yatırım dolandırıcılığında toplanabildiği kadar para toplandıktan sonra yatırımcılar ortadan kaybolur. Erken verilen dikkat çekici birkaç ödül yatırımcıların ilgisini artırır. Böylelikle yatırım büyür.
Katılımcılar sanki yasal bir iş yapıyrmuş gibi davranır. Ancak ortada ticari hiçbir iş yoktur.
Yasa Dışı Piramitlerle Saadet Zincirleri Arasındaki Fark
Saadet zincirinin ana unsuru, var olan yatırımcılara, onlardan sonra katılan yatırımcıların parasıyla ödeme yapılmasıdır. Yatırım fırsatı sunmalarına rağmen hemen hemen hiçbir faaliyette bulunulmuyorsa saadet zinciri vardır.
Yasa dışı piramitte de işler saadet zinciri şeklinde yürür. Ancak, ortada göstermelik bir ürün veya hizmet vardır. Piramidi kuranlar her gelen yatırımcının parasıyla zenginleşir. Yasa dışı piramitlerde seviyeler ve unvanlar vardır. Her bir yeni yatırımcı getirildiğinde hileyi yapanlar tarafından uydurulmuş olan “tam yetkili” gibi unvanlara yükseleceklerini sanan yatırımcıları kendisine çeker.
Sonsuz Zincirler Yöntemi
Hileyi yapanlar “zincirleme mektup” yöntemini kullanırlar. Mektubu alan kişi, kendisine mektubu gönderen kişiye önceden belirlenmiş miktarlarda para gönderir. Bu miktar genellikle çok fazla olmaz. Daha sonra da mektubu üç ya da dört kişiye gönderir. Bu organizasyonda katılımcıların %95'inin paralarının çoğunu, yarısının ise paralırının tümünü kaybettikleri görülmüştür.
Doldur Paylaş Oyunu Yöntemi
Oyuna katılanlara yatırım fırsatı sunulmuş gibi davranılır. En popüler olanı “uçak” oyunudur. Oyuna katılan her katılımcı kurmaca bir uçaktan değişen sayıda koltuk alır. Oyuna ilk katılanlar, yeni oyuncuların oyuna katılmasını sağladıkça “yardımcı pilot” “pilot” gibi unvanlara yükselir. Tıpkı bir hava yolu şirketine yatırım yapılmış gibi düşünülmesi sağlanır.
Bu oyunlar genellikle eş-dost dolandırıcılığı olarak bilinen dolandırıcılığa dayalıdır. Yeni katılımcılar mevcut ilişkilerini kullanarak sisteme katılır.
Finansal Araçlar Yöntemi
Hisse senetleri, para birimleri, yatırım havuzları, türev ürünler gibi finansal araçlar saadet zinciri hilelerinde çok yaygın olarak kullanılmaktadır. İnsanlar yasal finansal araçlara ait işleyişi bilmemektedir. Paralarını bunlar üzerinden işlem yapan yatırımcılara vermek suretiyle çok kazanç ummaktadırlar.Yılda %25-30 aralığında kar eden bir borsa, insanların tek yapması gereken şeyin paralarını borsaya yatırmak olduğu beklentisini doğurmaktadır. Ya da türev ürünler ve hedge fonlar sayesindeki yüksek kazanç masalları ile kandırılmaktadırlar.
Çok Düzeyli Pazarlama Yöntemi
Gıda malzemeleri, ev gereçleri, kozmetik vb. ürünler satan şirketler aracılığı ile yapılmaktadır.
Satışçıla,r öncelikle satacakları ürünleri satın almalıdır. Ürün satışı yaparken, sisteme kattıkları yeni kişiler için de para alırlar. Ancak, matematiğe dayalı bu sistemde yeni katılanların aynı ürünler için yeni satışçı bulması zor olduğundan sistem tıkanır.
Spekülasyon Yöntemi
Herhangi bir yatırım teklifinin birden çok yatırımcıya satılması şeklindedir. Özellikle emtialar üzerinden yapılır. Yatırımcıya mevcut emtianın belli bir oranı satılır. Bu yatırım karşılığında yüksek getiri verilir. Ancak burada da emtia gerçekte o kadar değerlenmediğinden sürekli yeni yatırımcıları sisteme sokmak gerekmektedir.
Piramit hilelerinde, dolandırıcıların uyguladığı insanları etkileyen birkaç güçlü yön vardır.
-Hileyi yapanlar ilk yatırımcılara geri ödeme yapar.
-Önceden var olan ilişkiler sayesinde yürür. Sosyal gruplar, dini birlikler, etnik yapı işleri kolaylaştırır.,
-Genellikle paravan ürünler kullanılmak suretiyle hile yapılır.
-Hızlı karar verilmesi gereken bir yatırım olarak sunarlar.
-İnsanların aç gözlülüğünü kullanırlar.
Kimlik Hırsızlığı
Kimlik hırsızlığı, bir kimsenin para kazanmak adına başka bir kişinin kimlik bilgilerini yasa dışı yollarla elde ederek bu belgeleri dolandırıcılık eyleminde kullamasıdır.
Kimlikler, ad soyad, adres, sosyal güvenlik numarası vb. bilgileri içerirler. Hile yapan bu bilgileri banka hesabı açmakta, kredi kullanmakta, mevcut hesaplardaki paraları kullanmakta, araç ya da ev kiralamakta kullanabilmektedir.
Kişisel bilgilerin elektronik yollarla gönderimi ve finansal işlemlerde teknolojinin çok yoğun kullanılması kimlik hırsızlığının artmasında büyük rol oynamıştır.
Kimlik Hırsızlarının Bilgi Edinmede Kullandığı Yöntemler;
Çöpe atılan kağıtların karıştırılması, gelen- giden posta hırsızlığı, işe alım dolandırıcılığı yoluyla kişilerin bilgilerini almak, telefon şirketleri, sağlık kulüpleri, kredi ve kiralama başvuruları, internet kimlik hırsızlığı için uygun alanlardır.
Özellikle internet kimlik hırsızlarına dolandırıcılık yapabilmek için bir çok fırsat sunar. İnternet, bir çok bilgiyi küçük bir maliyetle ulaşılabilecek hale getirmiştir. Bir siteye girildiğinde gizli olduğu düşünülen bilgi, kişi hakkında bilgi edinmek isteyen herhangi bir kişi tarafından izlenebilmektedir. Şifreler, kredi kartı numaraları, hatta banka hesap numaraları gibi kişisel bilgilere internet yoluyla ulaşılabilir hale gelinmiştir.
İnternet aynı zamanda para karşılığı istenen bilgiyi bulma kaynağıdır. Bununla ilgili “bilgi brokerliği” adını alan bir meslek dahi doğmuştur. Bu mesleği yapanlar kamuya açık olmayan her türlü bilgiyi ortaya çıkartırlar. Bazen bu işlemler için yasa dışı yollar kullanılır.
SONUÇ VE ÖNERİLER
Peterson ve Zigmund'a (2004) göre hilekarların demografik, ekonomik, sosyolojik ve psikolojik özellikleri sıradan yurtdaşın özelliklerinden pek farklılık göstermemektedir. Bu durumda herkesin hile yapma potansiyeline sahip olduğu varsayımı yapılabilir.
üşteri hilelerine karşı en etkili yöntem, çalışma dışında büyük kazanç beklentileriyle hareket etmemek ve kişisel bilgileri etkin bir şekilde korumak olacaktır.
Yasalara uyum, toplumsal ahlak anlayışının yaygınlaştırılması, finansal bilgilerin yasalarla korunması, tüketicilerin hileli yöntemlerle kandırılmasını engeleyici unsurlardır. Bu konuda bireyci anlayıştan ayrılıp, ahlaki, sosyal, sorumlu bir kültürü içselleştirmek gerekmektedir.
