Nisa Surəsi 77-80

mehirlerini verdiyiniz təqdirdə" Bu ayə, evlənməsi haram olan

qadınları ələ alan ayələrin ifadə tərzini xatırlatmaqdadır: "Bunun dı-

352 ........................................ əl-Mizan Fi Təfsir-el Quran - c. 5

şında qalanı iffətli olmaq, zina etməmək üzrə mallarınızla axtarışınız

sizə halal qılındı." (Nisa, 24) Bu cümlə, ayənin məqsədinin

Ehlikitapdan iffətli qadınlarla evlənmənin halallığını açıqlamaq olduğuna

və nökərləri əhatə etmədiyinə bağlı bir qar/qazancınadır.

"Kim imanı inkar etsə, onun əməli boşa çıxmışdır və o, axirətdə

itirənlərdəndir." "Küfr" sözü, əslində "örtmək" deməkdir.

Bu səbəbdən mənasının reallaşması, üzəri örtülə bilən sabit bir

şeylə mümkün ola bilər. Necə ki ortada örtülən bir şey olmadıqca

hicab=örtü də bir məna ifadə etməz. Bu səbəbdən küfrün (örtmənin)

varlığı da "söyülən" (örtülən) bir sabit şeyin varlığını tələb edir.

Allahın nemətini, Allahın ayələrini, Allahı və Rəsulunu və axirət

gününü inkar etmək, üzərini örtmək kimi.

Bu halda imanı inkar etmək (söymək), əvvəlcə sabit bir

imanın varlığını tələb edir. Bununla nəzərdə tutulan, imanın məsdəri,

yəni inanmaq mənası deyil əlbəttə. Əksinə, adı məsdər mənasıdır.

Ki bu da, möminin ürəyində ibarət olan/yaranan təsir və qalıcı xüsusiyyətdir. Yəni,

saleh əməllərin qaynağı olan haqq etiqadlardır. Bu səbəbdən imanı

inkar etmə ifadəsi, haqq olduğu bilinən əməlləri tərk etmək mənasına

dönükdür. İslamın haqq olduğu bilinməklə birlikdə müşriklərin

dost əldə edilməsi, onlarla içi tərəfindən bir həyat sürdürülməsi və onların

hərəkətlərinə katılınması kimi. Və dinin təməl prinsipləri olduqları

qəti olaraq bilinməklə birlikdə namaz, zəkat, oruc və həcc kimi dinin

təməl prinsiplərinin tərk edilməsi kimi.

İşdə imanı inkar etmənin mənas(n)ı budur. Ancaq burada bir incəlik

söz mövzusudur. Belə ki: Küfr bir şeyin üzərini örtmək deməkdir.

Varlığı sabit olan faktların örtülməsi, zehində canlandırdığı mənas(n)ı

etibarilə, ancaq davamlı və kəsilməz olması vəziyyətində bu

xarakterizə etməyi hakkedebilir. Bu səbəbdən imanın inkarı, ancaq bir insanın

imanın tələb etdiyi və məlumatının da elin idili olduğu bir əməli tərk

etməsi və bunu davamlı təkrarlaması vəziyyətində söz mövzusu ola bilər.

Bir kimsə imanın gərəklərini bir və ya iki dəfə örtsə, bunu davamlı

bir vərdiş halına gətirməsə, buna küfr xüsusiyyəti daşıyar deyilməz;

bu, gerçəkdə etmiş olduğu fısktır.

Maidə Surəsi 4-5 ............................................................ 353

Buradan hərəkətlə anlayırıq ki: "Kim imanı inkar etsə..." ifadəsindən

məqsəd, sifət yerinə hərəkət istifadə edilmiş olsa belə, davamlılıq

və vərdiş halına gətirmədiyər. Bu halda haqq olduğunu bildiyi, dinin

təməl prinsiplərindən olduğuna qəti olaraq qanı olduğu şeyləri

yerinə yetirməyən insan imanın kafiridir. "Onun əməli boşa

çıxmışdır" ifadəsində də vurğulandığı kimi, hərəkətləri nəticəsiz

qalmışdır.

Bu baxımdan ayə, aşağıdakı ayələ eyni hədəfə istiqamətli olduğunu

göstərməkdədir: "Dogru yolu görsələr onu yol əldə etməzlər, amma

azğınlıq yolunu görsələr, onu yol əldə edərlər. Çünki onlar, ayələrimizi

yalanladılar və onları əhəmiyyətli hesab etməz oldular, ayələrimizi və

axirətə qovuşmağı yalanlayanların hərəkətləri boşa çıxmışdır. Onlar,

tək etdikləriylə cəzalanmırlarmı?" (Ə'RAF, 147) Bu ayədə

həmsöhbətlər gördükləri yəni bildikləri halda azğınlıq yolunu tutub

doğru yoldan sapmaqla xarakterizə edilirlər. Ardından bunun yerinə

ayələri yalanlama xüsusiyyəti istifadə edilir. Bir ayənin, yəni işarənin ayə

və işarəliyi ancaq onun kanıtsallığının bilinməsi vəziyyətində söz

mövzusu ola bilər. Bunu da axirəti yalanlama olaraq açıqlayır. Çünki

axirət inkar edilməmiş olsaydı, ona bağlı məlumat haqqın tərk edilməsini

maneələr idi. Daha sonra belə kəslərin əməllərinin boşa

getdiyi ifadə edilir.

Bunun bir bənzəri də bu ayəs(n)i kərimələrdir: "Də ki: Sizə əməlləri

baxımından ən çox ziyana ugrayacak olanları söyləyimmi?

Dünya həyatında bütün səyləri boşa getmiş olan və özləri də

yaxşı iş etdiklərini sanan kəsləri? Işte onlar, Rəblərinin ayələrini

və ONA qovuşmağı inkar edən, buna görə əməlləri boşa çıxan

kəslərdir. Qiyamət günü onlar üçün bir tərəzi qərargahıq." (Kəhf,

103-105) Bu ayələrin, əvvəlki şərhdə vurğulandığı məna etibarilə

imanı inkar mövzusuyla üst-üstə düşdükləri açıqdır.

İndiyə qədər edilən şərhlər üzərində düşünülüncə,

"Kim imanı inkar etsə, onun əməli boşa çıxmışdır." ifadəsinin

əvvəliylə əlaqəsinin xüsusiyyəti diqqətə çarpanlaşar. Buna görə bu cümlə, əvvəlki

şərhin bütünləyicisi mövqesindədir. Bu, Allahın əmrlə-

354......................................... əl-Mizan Fi Təfsir-el Quran - c. 5

rini ciddi qəbul etməmə, kafirlərlə içli xaricli olma yoluyla möminlərə

yönələ biləcək bir təhlükəyə qarşı xəbərdarlıq funksiyasını görməkdədir. Çünki

uca Allah Ehlikitabın yeməyini və iffətli qadınlarını möminlərə

halal etmişsə, bu, tamamilə möminlərə istiqamətli bir asanlaşdırma

və yüngülləşdirmədiyər. Təqvanın yayılması üçün bir vəsilədir. Burada məqsəd,

İslamın tərtəmiz əxlaqının bunlara sahib Müsəlmanlar vasitəsilə

başqa birliklərə sirayət etməsidir. Bu səbəbdən faydalı məlumata

təşviq edən, saleh əməl işləməyə yönəldən bir funksiyas(n)ı vardır.

Söz mövzusu hökmün qanuniləşdirilməsinin hikməti budur. Yoxsa

zövq və əyləncənin girdabına düşülsən, Ehlikitap dilbərləriylə könül

əyləndirilsən, heva-heves vadilərinə budağınsan, sevgilərinin, eşqlərinin

meftunu olunsun, gözəlliklərin başdan çıxarıcı cazibəsinə

qapılınsan deyə deyil... Ehlikitap dilbərlərinin başdan çıxarıcı cazibələri,

bu əlaqədə təyin edici olunca, onların və soydaşlarının əxlaqı

Müsəlmanların ahla-qına basqın çıxar, onların dağıdıcılıqları, təxribatçılıqları,

Müsəlmanların quruluşçuluğunu, salahlarını alt edər. Sonra

Müsəlmanları gerisən geri cahiliyyə bataqlığına yumrulayan bir müsibətə

çevrilər. Bunun sonunda bir lütf olaraq təqdim edilən bu ilahi

minnət ölümcül bir fitnə, bir mihnet olub çıxar. Əslində bir nemət

olaraq bəxş edilən yüngülləşdirmə, yaman bir fəlakətin özü olar.

Buna görə uca Allah, Ehlikitabın yeməyinin və iffətli qadınlarının

halal olduğunu açıqladıqdan dərhal sonra, möminləri xəbərdar edir:

Bu nemətdən faydalanarkən, nəticədə imanı örtəcək, saleh əməlləri

örtbas edəcək, inkar edəcək şəkildə zevkusefa içində başlarını

al/götürüb getməsinlər. Dinin təməl prinsiplərini tərk etmələrini və haqqdan

üz çevirmələrini tələb edəcək şəkildə cazibələrinin sərxoşu

olmasınlar. Belə olsa, əvvəldən etmiş olduqları əməllər boşa

gedər və axirətdə səylərinin müvəffəqiyyətsiz olmasına və ziyana uğramalarına

səbəb olar.

Bilin ki təfsirçilər, "Bu gün sizə təmiz şeylər halal qılındı..."

ayəs(n)i üzərində ətraflıca dayanmış, dərinliklərinə enmişlər. Buna görə

olduqca fərqli görüşlər irəli sürmüşlər. Ki nəticədə ləfzin qaldırmadığı,

ayənin axışının təsdiqləmədiyi qəribə təfsirlər ortaya çıxmış-

Maidə Surəsi 4-5 ...................................................... 355

dır. Məsələn bəzilərinə görə, "Sizə təmiz şeylər halal qılındı." ifadəsiylə,

Bahi-ra, saibe, qəyyumla və himayəçi kimi, yeməklər halal qılındı,

demək istənir. [Bu evcil heyvanlar, Ərəblərin batil inanc və adətlərinə

görə, kəsilməz və ətləri məğlub et/yeyilməzdi. Mövzuyla əlaqədar detallı şərh

bu surənin 103. ayəsində gələcəkdir.]

Digər bəzisinə görə, "Özlərinə kitab verilənlərin yemegi sizə

halaldır." ifadəsinin mənas(n)ı budur: Bu yeməkləri ilk qanun etibarilə

Al/götür-lah sizə haram etməmişdir. Ətləri də, İslami üsullara görə

deyil də özlərincə boğazlamış olsalar sizə halaldır.

Digər bəzisi isə belə demişdir: "...yeməkləri..." yəni, onlarla

birlikdə yemək yemək." Başqalarına görə, "Inanan qadınlardan iffətli

olanlar ilə sizdən əvvəl özlərinə kitab verilənlərdən iffətli

qadınlar." ifadəsiylə, onların bu haram qılınmadan əvvəl təməldə

halal oluşları nəzərdə tutulur. Hətta, 'Bunun xaricində qalanı... sizə halal

qılındı.' ifadəsi, bunların halal qılındığını göstərmək baxımından

kafi bir dəlildir." Bir başqa qrup da bu fikiri müdafiə etmişdir:

"Kim imanı inkar etsə, onun əməli boşa çıxmışdır." ifadəsi xəbərdarlıq

məqsədlidir. Ayənin giriş qisimində ifadə edildiyi şəkliylə Ehlikitabın

yeməyinin və iffətli qadınlarının halal olduğu xüsusunun inkar edilməməsi

istənir."

Bu və bənzəri şərhlər/şərh edər, təfsir alimlərinin ehtimal verdikləri şərhlərdir.

Ancaq bunların bəzisi boşboğazlıqdan və ipə sapa

gəlməz məcbur etmələrdən kənar getmədiyi ortadadır. Sözgəlişi "Bu gün...

halal qılındı" ifadəsinin, heç bir dəlilə söykən/dözmədən əvvəlki ifadəylə

qeydləndirilməsi bunun tipik bir nümunəsidir.

Bəzisi də ayənin axışının ehtiva etdiyi gün, minnət, yüngülləşdirmə vs.

məhdudlaşdırıcı faktların çürütdüyü yanaşmalardır. Ki biz bu faktlar

üzərində detallı bir şəkildə dayandıq.

Ayələrdən aydın olan mənadan hərəkətlə serdettiğimiz əvvəlki

şərhlər, bu cür qiymətləndirmələrin səhvini və səhvinin

qaynağını, səbəbini gözlər önünə sərmək baxımından kafi bir

dəlildir.

356.........................................El-Mizan Fi Təfsir-el Quran - c. 5

"Bunun xaricində qalanı, sizə halal qılındı." ayəsinin Ehlikitap

qadınlarıyla evlənmənin halal olduğuna dəlalət etdiyi iddiasına gəlincə,

bu iddia tamamilə səhvdir. Çünki ayə, soy və səbəb baxımından

evlənməsi haram və halal olan qadınları şərh məqsədinə

istiqamətlidir, dinlər və məzhəblər baxımından deyil.

AYƏLƏRİN HƏDİSLƏR İŞIĞINDA ŞƏRHİ

et-Dürr-ül Mensur təfsirində, "Sənə, özlərinə nəyin halal kılındıgını

soruşurlar..." ayəsiylə əlaqədar olaraq İbni Cərir, Ikrimedən

belə rəvayət edər: "Rəsulullah Əbu Rəfini itləri öldürməklə

vəzifələndirdi. O da Avali [Mədinənin böyük bağları] deyilən bölgəyə

çatana qədər gördüyü iti öldürdü. Bunun üzərinə Asam

b. Adiy, Sad b. Hayseme və Uveym b. Səidə Peyğəmbərin hüzur/dincliyinə

girib, 'Bizə nə halal qılındı ya Rəsulullah?' deyə soruşdular. Bunun

üzərinə, 'Sənə, özlərinə nəyin halal kılındıgını soruşurlar...' ayəs(n)i

endi."

Eyni əsərdə, İbni Cərir, Məhəmməd b. Ka'b el-Kurazidən belə

rəvayət edər: "Rəsulullah (s. a. a) itlərin öldürülməsini əmr edincə,

xalqdan bəziləri Rəsulullahın (s. a. a) hüzur/dincliyinə girib, 'Ya

Rəsulullah, bu cinsdən bizə nə halal qılındı?' deyə soruşdular. Bunun

üzərinə, 'Sənə, özlərinə nəyin halal kılındıgını soruşurlar...' ayəs(n)i

endi."

Mən deyərəm ki: Bu iki rəvayət bir-birini açıqlayır. Buna görə, it

cinsindən, ov və bənzəri şeylərdə istifadə edilmələri barəsində

nələrin halal olduğu soruşulmuşdur. "Sənə, özlərinə nəyin halal

kılındıgını soruşurlar. Də ki: Sizə təmiz şeylər halal qılındı." ayəs(n)i

isə, rəvayətlərin məzmunuyla üst-üstə düşmür. Çünki rəvayətlərin məzmunu xüsusi

bir vəziyyətlə qeydli, ayənin ifadəsi isə mütləqdir, ümumidir.

Qaldı ki, bu iki rəvayətdən və bir sonrakı rəvayətdən aydın olduğu

qədəriylə, "vema allemtum min-el cevarih=öğreterek

yetişdirdiyiniz ov itləri" ifadəsi, "teyyibat=temiz şeylər" ifadəsinə

matuftur. Buna görə belə bir məna çıxar qarşımıza: "Uhille

Maidə Surəsi 4-5 ............................................................ 357

lekum ma allemtum=öğ-reterek yetişdirdiyiniz ov itləri sizə

halal qılındı." Buna görə bir çox təfsir məlumatı, əvvəldən də açıqladığımız

kimi mənas(n)ı düzəldəcək bir ifadənin təqdirini lazımlı görmüşlər.

Halbuki daha əvvəl, "ma allemtum =öğreterek yetişdirdiyiniz"

ifadəsinin "şərt" olduğunu, bu səbəbdən cəzasının da, "fe qulu

mimma emsekne aleykum=sizin üçün tutduqlarını yeyin." ifadəsi

olduğunu ifadə etmişdik.

Rəvayətdə, haqqında sual soruşulduğu ifadə edilən "cins"dən məqsəd,

bir sonrakı rəvayətin açıladığı qədəriylə, it cinsidir. [Rəvayətin

orijinalında "maza uhille lena min hazih-il ümme" ifadəsi

keçmişdir ki, ümmətdən qəsd it cinsidir]

Yenə eyni əsərdə Faryabi, İbni Cərir, İbni Münzir, İbni Əbi

Xatəm, Taberani, Hakim -səhih olduğunu ifadə edərək- və Beyhaki

"Sünen"ində Əbu Rəfidən belə rəvayət edərlər: "Cəbrayıl Hz. Peyğəmbərin

(s. a. a) yanına gəldi. Evin içinə girmək üçün icazə istədi. Hz.

Peyğəmbər (s. a. a) ona icazə verdi. Içeri girməkdə ağır davranınca,

Peyğəmbərimiz (s. a. a) jiletini üzərinə al/götürüb çölə çıxdı və 'Sənə

girməyin üçün icazə verdik' dedi. Cəbrayıl, 'Bəli, amma biz mələklər, içində

it və şəkil olan evlərə girmərik' dedi. Bunun üzərinə

edilən araşdırma nəticəs(n)i evlərin bəzisində it balalarının ol/tapıldığı

aydın oldu."

Əbu Rəfi davamla deyər ki: "Rəsulullah (s. a. a) Mədinədəki bütün

itləri öldürməmi mənə əmr etdi, mən də əmri yerinə yetirdim.

Bunun üzərinə insanlar gəldilər və 'Ya Rəsulullah, öldürülməsini

əmr etdiyin bu cinsin bizim üçün nəsi halaldır?' deyə soruşdular.

Rəsulullah bu suala cavab vermədi. Bunun üzərinə uca Allah,

'Sənə özlərindən nəyin halal kılındıgını soruşurlar. Də ki: Sizə

təmiz şeylər halal qılındı. Allahın sizə ögrettiginden ögreterek

yetiştirdiginiz ov itlərinin...' ayəsini endirdi. Ardından

Rəsulullah (s. a. a) belə buyurdu: Bir kimsə ovçu itini salarkən

üzərində Allahın adını ansa və bu it onun üçün bir heyvan tutsa,

adam onun tutub da yemədiyi heyvanın ətindən yesin."

Mən deyərəm ki: Rəvayətdə, Cəbrayılın enişinin şəkliylə əlaqədar olaraq

358 .......................................... əl-Mizan Fi Təfsir-el Quran - c. 5

izah edilənlər, bu mövzuya bağlı bilinən gerçəklərlə uyğun gəlmir və

çaşdırıcıdır ciddi olaraq. Kənar yandan rəvayətdə bəzi qarışıqlar da yox deyil.

Çünki Cəbrayılın, bəzi evlərdə it balası vardır, deyə

Rəsulullahın (s. a. a) yanına girməkdən qaçındığından danışılır.

Ayrıca bu, ayənin ehtiva etdiyi mütləq sual və cavablandır və "yetiştirdiginiz

ov itləri..." ifadəsinin matuf olduğunu ifadə etdiyi üçün ayənin

zahiriylə uyğun gəlmir. Bu baxımdan rəvayət daha çox uydurma rəvayətə

bənzəyir.

Eyni əsərdə ABŞ b. Hamid və İbni Cərir, Komandirdən belə rəvayət

etmişlər: "Adiy b. Xatəm et/ətdəs(n)i Rəsulullahın (s. a. a) yanına gələrək,

ona itlərin ovladıqları heyvanlarla əlaqədar bir sual soruşdu.

Rəsulullah (s. a. a) bu suala necə cavab verəcəyini bilmədi. Nəhayət

uca Allah, Maidə surəsindəki 'Allahın sizə ögrettiginden

ögreterek' ifadəsini ehtiva edən ayəs(n)i endirdi."

Mən deyərəm ki: Eyni mənas(n)ı ehtiva edən başqa xəbərlər də köçürülmüşdür.

Lakin əvvəlki problemlər bu rəvayətlər üçün də etibarlıdır. Elə

aydın olur ki, bu rəvayətlər və eyni mənas(n)ı ehtiva edən digər xəbərlər,

hadisələrin ayəyə uyarlanışına nümunə meydana gətirməkdədir. Ancaq əskik

bir uyğunlaşdırma. Buna görə, Müsəlmanlar Hz. Peyğəmbərə (s. a. a) itlərinin

ovladıqlarını soruşmuşlar, sonra halal və haramı ayırt etmə

məzmununda bütünsel bir ölçüt soruşmuşlar. Bu səbəbdən ayədə,

onların sualları gündəmə gətirilərək, cavabı ifadədə bu bütünsel

ölçüt ortaya qoyulmuşdur: "Sənə özlərinə nəyin halal kılındıgını

soruşurlar. Də ki: Sizə təmiz şeylər halal qılındı." Ardından onlara,

üzərində danışdıqları xüsusi məsələyə cavab verilir. Ayənin ifadə

tərzindən bunu qəbul edirik.

el-Kafidə müəllif öz rəvayət zənciriylə Hammaddan, o

Halebidən, o da İmam Cəfər Sadiqdən (ə.s) belə rəvayət edər: "Əlinin

(ə.s) kitabında, 'ögreterek yetiştirdiginiz ov itlərinin...'

ayəsiylə əlaqədar olaraq bu şərh iştirak etmişdir: "Onlar, itlərdir."

[Fürus(n)u Kafi, c. 6, s. 202, h: 1.]

Eyni hədis, Təfsir-ul Ayyaşidə Səmaya b. Mihran kanalıyla İmam

Cəfər Sadiqdən (ə.s) rəvayət edilər. [c. 1, s. 294, h: 28]

Maidə Surəsi 4-5 ........................................................ 359

Eyni əsərdə, müəllif öz rəvayət zənciriylə İbni Tilsimindən, o

də Halebidən belə rəvayət edər: İmam Cəfər Sadiq (ə.s) dedi ki:

"Atam fətva verərdi və fətva verərkən takiyye edərdi. Biz də şahin

və doğan kimi ovçu heyvanlar barəsində fətva verməkdən qorxardıq.

Amma indi qorxmuruq və bunların ovunu da ancaq hələ can

vermədən çat/yetişib boğazlanılması vəziyyətində halal bilirik. Çünki

Əlinin (ə.s) kitabında belə iştirak etmişdir: Uca Allah ov itləri

haqqında, "yetiştirdiginiz ov itlərinin..." ifadəsini buyurmuşdur.

[Fürus(n)u Kafi, c. 6, s. 207, h: 1]

Eyni əsərdə, müəllif öz rəvayət zənciriylə Əbu Bəkir əl-

Hadremidən, o da İmam Cəfər Sadiqdən (ə.s) belə rəvayət edər:

"İmama şahin, doğan, bəbir və it kimi ovçu heyvanların tutduqları

ovları soruşdum. Buyurdu ki: 'Ov itlərinin xaricindəki ovçu

heyvanların tutduqlarını özünüz boğazlamadan yeməyin.' Dedim

ki: 'İt tutduğunu öldürsə dəmi yeyək?' Cavabda buyurdu

ki: 'Ye. Çünki uca Allah belə buyurur: 'Allahın sizə ögrettiginden

ögreterek yetiştirdiginiz ov itlərinin, sizin üçün tutduqlarını

yeyin.' Sonra belə dedi: 'Yetişdirilmiş ov itləri xaric

bütün ovçu heyvanlar özləri üçün ovlanarlar. Çünki ov iti sahibi

üçün ovlanar.' Ardından belə buyurdu: Ov itini saldığın zaman

üzərinə Allahın adını an, bu, heyvanın boğazlanılması yerinə

keçər." [Fürus(n)u Kafi, c. 6, s. 204.]

Təfsir-ul Ayyaşidə Əbu Ubeydedən, o da İmam Cəfər Sadiqdən

(ə.s), öyrədilmiş ov itini salarkən üzərində Allahın adını anan

biriylə əlaqədar olaraq belə rəvayət edilər: "Ov iti tutduğu sırada

hay-vanı öldürsə də, adamın o heyvanı yeməsi halaldır. Əgər yanında

öyrədilməmiş bir it ol/tapılsa ondan yeməz." Dedim ki:

"Ovçu quşlardan doğan, qartal və şahin üçün dəmi eyni hökm etibarlıdır?"

Buyurdu ki: "Əgər tutduqları heyvan canlıykən çat/yetişər

də boğazlarsansa ye. Amma sən çat/yetişmədən ölsə yemə." Dedim ki:

"Bəbir, it mövqeyində deyilmi?" Dedi ki: "Xeyr. Ancaq it,

bu barədə öyrədilmişmi-kellib) qəbul edilir." [c. 1, s. 294, h: 26.]

Eyni əsərdə, Əbu Basarın İmam Cəfər Sadiqdən (ə.s), "Allahın

360 ..............................................əl-Mizan Fi Təfsir-el Quran - c. 5

sizə ögrettiginden ögreterek yetiştirdiginiz ov itlərinin, sizin

üçün tutduqlarını yeyin və üzərinə Allahın adını anın." ayəsiylə əlaqədar

olaraq bu sözləri rəvayət etdiyi ifadə edilər: "Ov iti, tutduğundan

yemədiyi müddətcə onun tutduğu heyvanı yemənin bir qorxusu

yoxdur. Əgər sən çat/yetişmədən it tutduğu heyvandan yemişsə,

ondan yemə." [Bu, itin öyrədilmiş olmadığını və ovu sahibi üçün

deyil, özü üçün tutduğunu göstərər.] [c. 1, s. 295, h: 33]

Mən deyərəm ki: Ayədə keçən "mukellibin" (it olaraq öyrədilmiş)

və "sizin üçün tutduqları" kimi ifadələrə söykən/dözərək ovun öldüyü

təqdirdə yalnız itin tutduğunun halal olacağına bağlı, eyni

şəkildə ov itinin yanında öyrədilməmiş bir itin ol/tapılmamasının

şərt qaçılması kimi rəvayətlərdə söz mövzusu edilən bütün

bu xüsusiyyətlər, ayədən çıxarsansayan detallardır. Daha əvvəl bu mövzuda

qismən şərhdə ol/tapıldıq.

Eyni əsərdə Harizdən, o da İmam Cəfər Sadiqdən (ə.s) belə

rəvayət edilər: "İmama bir Atəşpərəstin itini bir Müsəlman öyrədər,

sonra da üzərinə Allahın adını xatırlayaraq salsa, tutduğu məğlub et/yeyilər

mi? deyə soruşuldu. Bəli, dedi. O artıq öyrədilmişdir. Üzərinə Allahın