On altıncı fəsil: İqtisadi və siyasi təhlükəsizlik

İyirmi səkkizinci fəsil: Proqramlaşdırma hərəkatı

Proqramlaşdırma hərəkatının tərifi

Bir neçə ildir ölkənin elmi arenasında Proqramlaşdırma hərəkatı məsələsini irəli sürmüşəm. Bu nə deməkdir? Yəni biz öyrənməklə qane olmamalıyıq. Bizim tədqiqat və təhsilimizdə məqsəd elmin istehsalı olmalıdır; yəni bəşərin indiki elmi yeniliklərinin başlandığı yerə çatmaq. İstedad baxımından dünyada elmi istehsal edən, genişləndirən, inkişaf etdirən və elm əsasında mürəkkəb texnologiyaları yaradan şəxslərə nisbətən bizim çatışmazlığımız yoxdur. Əlbəttə, elm istehsalının mənası bu deyil ki, biz tərcüməni və öyrənməyi kənara qoymalıyıq. Xeyr, o da lazımdır. Lakin demək istəyirəm ki, tərcümə və təhsildə dayanmamalıyıq.

Mənim nəzərdə tuduğum məsələdə müstəmləkəçiliyin rolu olduqca böyükdür. Müstəmləkəçilik məsələsinə, eləcə də siyasi, ictimai və mədəni şəraitə görə və sürətli vasitələrin köməyi ilə dünyanın bir hissəsi elmi zirvələrə sarı digər hissəsindən daha tez hərəkət etdi. Bu hissə sürətli vasitədən istifadə edib inkişaf etdi və sonra həmin vasitəni günbəgün daha sürətli, daha qüdrətli etdi, imkanlarını yüksəltməklə elmi nailiyyətlər qazandı. Halbuki biz bütün keçmiş elmi inkişaflara rəğmən, çoxlu cəhalətlərlə əhatə olunmuşduq. Dünyanın həmin hissəsinin sakinləri heyrətamiz elmi inkişaflara imza atdılar. Sonra da ümumi siyasətləri bu oldu ki, elmi öz əllərində saxlasınlar və geriqalmış ölkələrin onlara çatmasına, yaxud onları keçməsinə imkan veməsinlər. Siz bəzi mütərəqqi texnologiyalar üçün yaradılan məhdudiyyətlər və onların dünyanın heç bir nöqtəsinə əsla sızmaması barədə mütləq çoxlu sözlər eşitmisiniz.

Müstəmləkəçilik həm dünyanın bir hissəsinin elmi inkişafında rol oynadı, həm də həmin elmi inkişaf onu daha da qüdrətləndirdi və siyasi imkanlar yaratdı. Misal üçün, İngiltərə Hindistanı istismar etmək üçün buxar gəmisindən istifadə etdi və Hindistanın istismarı Buxar gəmisini mütərəqqi gəmilərə çevirməyə, Hindistana və digər bölgələrə hökmranlığı artırmağa kömək etdi. Beləliklə öz inhisarlarında olan elm müstəmləkənin xidmətində durdu, müstəmləkəçilik də elmin xidmətində.

Biz özümüzü üçüncü dünya ölkələrinin yerləşdiyi mövcud mühasirədən çıxarmalıyıq. Bu yalnız bizim deyil, bəlli bir dövrdə elm karvanından geri qalmış bütün dünya xalqlarının vəzifəsidir. Mənim ekspert və mütəxəssislər tərəfindən təsdiq olunan önfərziyyəm budur ki, biz bu işi görə bilərik. Düşmənlərin mədəni-ideoloji siyasətinin ümdə hissələrindən olan "bacarmarıq" və "bacarmazsınız" möhrünü beynimizdən silməliyik. Əlbəttə, mən hiss edirəm ki, bu sahədə də inkişaf edə bilərik. İndi görürəm ki, siz universitet müəllimləri və tələbələri elmi mühitlərdə Proqramlaşdırma və elm istehsalı hərəkatını əməli və fəal şüarlar kimi yad edirsiniz. Biz bu fikrə düşmüşük; bu məsələ şüar və istək formasına düşmüşdür. Bu böyük uğurdur.¹
Elmin sərhədlərini aşın!

Proqramlaşdırma hərəkatı dedikdə siz gənclərdən və müəllimlərdən gözlədiyim budur; elmi istehsal edin, elmin sərhədlərinə sarı gedin, fikirləşin, işləyin. İş və fəaliyyətlə elmin bugünkü sərhədlərini aşmaq olar; bəzi fənlərdə tez, bəzi fənlərdə gec. Texnologiya da belədir. Elm texnologiyaya diqqət yetirməlidir. Texnologiya da çox əhəmiyyətli və yüksək mərhələdir. Biz texnologiyada da inkişaf edə bilərik; necə ki, etmişik.

...Elmdə şagirdlik etmək mədəniyyətdə təqlidçilik etmək demək deyil. Bu çox əhəmiyyətli bir məqamdır. Qacarlar dövründə Qərb mədəniyyətinin nümunələri ilk dəfə ölkəyə daxil oldu. Avropalılarla əlaqə quran birinci təbəqə olan ozamankı əyan-əşrafın və saray iranlılarının öyrəndikləri ilk məsələ isə elm deyildi; onların adət-ənənələrini, rəftarını və davranış tərzlərini öyrəndilər. Bu səhv və yanlış xətt oradan cızıldı. Bəziləri belə düşünürlər ki, qərblilər elmdə bizdən üstün olduqlarına görə, mədəniyyəti, inancları, həyat tərzini, ictimai və siyasi münasibətləri də onlardan öyrənməliyik. Bu, səhvdir.²
Biz kəsə yollar tapacağıq!

Həqiqət budur ki, biz 200 il dünya elmindən geri qalmışıq. Amma elmin sərhədlərinə çatmaq o demək deyil ki, avropalıların 200 ilə getdikləri yolu biz də 200 ilə gedək, sonra onların bugünkü yerlərinə çataq. Yox, belə deyil. Biz kəsə yollar tapmalıyıq. Biz elmi avropalıların əlindən almalıyıq. Biz öyrənməyə utanmırıq. İslam deyir ki, dünyada bir neçə qrup var. Onların biri bilmədiklərini öyrənməyi düşünənlər, öyrənməyə utanmayanlardır. Biz bu gün bəşərin beyninin, ağlının və istedadının nəticəsi olan elmləri öyrənirik. Bilmədiyimiz məsələləri böyük məmnuniyyətlə öyrənirik. Müəllimlərimizə hörmət də edirik. Bizə elm öyrədənlərə hörmətsizlik etmirik. Amma ayrısından elm öyrənmək, şagirdin həmişə şagird qalması kimi başa düşülməməlidir. Biz bu gün şagirdik, sabah onların müəllimi olacağıq; necə ki, onlar bir gün bizim şagirdmiz idilər, amma indi müəllimimiz olmuşlar. Qərblilər elmi bizdən öyrəndilər. Siz Pier Russonun Elmlər tarixi kitabına baxın. Dörd-beş əsr öncə bir tacir Avropa ölkələrindən birində bir müəllimə müraciət edir ki, istəyirəm övladım dərs oxusun, onu hansı məktəbə yollayım? Müəllim cavab verir ki, əgər dörd məsələ - toplama, vurma, çıxma və bölmə ilə kifayətlənirsənsə, onu bizim ölkənin, yaxud digər bir Avropa ölkəsinin istənilən məktəbinə yolla, amma bundan artığını istəyirsənsə, onu Andalusa, yaxud digər müsəlman bölgəsinə göndərməlisən. Bunu Pier Russo yazır, mənim sözüm deyil. Xaç yürüşləri onlara kömək etdi və bizdən öyrəndilər. Onların alimlərinin bu bölgələrə səfərləri bizdən öyrənmələrinə kömək etdi. Həmçinin bizim alimlərimizin o bölgələrə səfərləri və kitabların oralara aparılması bu sahədə onlara böyük kömək göstərdi. Bir gün onlar bizdən öyrəndilər və bizim şagirdimiz oldular, sonra isə bizə müəllimlik etdilər. İndi də biz onlardan öyrənirik, onların şagirdi oluruq və sonra onların müəllimi olacağıq. Buna görə ölkəmizin tələbə, tədqiqatçı və alim nəsli bilsin ki, bu gün elmi üstünlük qərblilərdədir, amma sizin əmək və iradəniz sayəsində yaxın gələcəkdə onlar sizdən öyrənə bilərlər.¹

Həqiqi həll yolu yerli həll yoludur!

Həqiqi həll yolu yerli həll yoludur. Öz sağlam toxumumuzu əkməli və ona baxmalıyıq ki, cücərsin. Biz onu-bunu yamsılamağa çalışmamalı, əcnəbi dildə danışmamalı və onların köhnə təcrübələrindən borc götürməməliyik. Bu o demək deyil ki, digərlərinin elmi nailiyyətlərindən istifadə etməyək. Xeyr, qəti şəkildə düşünürəm ki, bəşərin bütün elmi təcrübələrindən bəhrələnmək lazımdır. Biz pəncərələri bağlamırıq; dünyada kim yaxşı iş görmüşsə, onu seçirik.

Mən bir dəfə mədəni hücumla mədəni mübadilənin fərqi haqda danışdım. Mədəni hücum mənfi haldır, mədəni mübadilə isə müsbət.²
Nüvə texnologiyasından imtina etməyə haqqımız yoxdur!

Nəyin bahasına olursa-olsun, bu texnologiyadan imtina etməyə haqqımız yoxdur. Bəziləri təbliğat aparırlar ki, böyük şey əldə olunmayıb. Bu da düzgün deyil. Bilin ki, əldə olunan çox dəyərli və böyükdür. Əgər böyük olmasaydı, düşmənlərimizi bu qədər qıcıqlandırmazdı. Ekspertlər və məlumatlı insanlar bu haqda düzgün mühakimə yürüdürlər. Biz yerli bir texnologiya əldə etmişik; mühüm olan budur. Əgər bu gün düşmənlərimiz İslam Respublikasının ixtiyarında olan bütün aparatları məhv edə bilsələr - əlbəttə ki, edə bilməzlər - bu texnologiya məhv olmayacaq. Çünki onu kimdənsə borc almamışıq, bizim istedadlı mütəxəssislərimiz onu əldə etməyi bacarmışlar. Əgər qərblilərin və beynəlxalq güc mərkəzlərinin istəyinə qalsaydı, İslam Respublikasının yüz il sonra da belə bir texnologiya əldə etməsinə qoymazdılar. Bu iş bizə qarşı embarqolara rəğmən, baş vermişdir. Odur ki, əldə olunan dəyərlidir və bu dəyərli elmi nə hökumət, nə məmurlar, nə Atom Enerjisi Təşkilatı və nə də bu ölkə insanlarından hər hansı birinin əldən verməyə, üzərindən bazarlıq etməyə haqqı çatmır. Qətiyyətlə deyirəm ki, bazarlıq edilməyib və edilməyəcək. Əlbəttə, İslam Respublikasının məsul şəxsləri ilə uyğun müzakirələri aparanlar bunun üstündə İslam Respublikasına əngəl yaratmaq və artıq tələblər irəli sürmək istəsələr, hər şey pozulacaq və şübhəsiz, İslam Respublikasından zərbə görəcəklər. Biz bu sahədə heç bir güzəştə getməyəcəyik. Biz bu texnologiyanı və Allahın lütfü ilə əziz ölkəmizin müxtəlif sahələrində əldə etdiyimiz mühüm elm və tədqiqat inkişaflarını qorumalıyıq. Sözsüz ki, texnologiya və elmin ön xətləri ilə məsafəmiz çoxdur. Səbəbi budur ki, sıfırdan yox, sıfırdan da aşağıdan başlamışıq. Bu ölkəni elə vəziyyətə salmışdılar ki, nəinki elmi və texnoloji nailiyyəti, hətta ona ümidi də yox idi. Buna əsasən, biz "heç" nöqtəsindən başlamadıq, "heç üstəgəl ümidsizlik" nöqtəsindən başladıq. İslam inqilabı buradan başladı və Allaha həmd olsun ki, bu gün inkişaf etmişdir.¹