Qaraqalpaq tilindegi adverbializaciya

Qaraqalpaq tilindegi adverbializaciya

1). Seplik formasındağı atlıqlar ráwishke ótedi:

• ataw sepligi formasındağı atlıq: kesh (atliq: kesh holdi)-kesh (ráwish: kesh keldi). Misali: Qista tez kesh (ne? atliq) túsedi. Heshten kesh (qashan?-ráwish) jaqsı (naqil-maqal).

B) bans sepligi formasındağı atlıq: birge, bosqa, zorga biykarga
V) orm sepligi formasındağı atlıq: azanda, tiste, keshte, tunde, birde, demde, ómirde hám t.b.
D) shigis sepligi formasındag athq: birden, tosattan, bilqastan, ilajsızdan, yadian, bastan, jaqınnan

Adverbializaciya qubilist- qaraqalpaq tilinde atlıq, kelbetlik, ayırım sanlıq hám hal feyillerdiń ráwish sóz shaqabina ótiw qubilisi. Adverbializaciya termini latinsha sözden alınıp, bizińshe kelbetlik degen mánini anlatadi. Bul qubilis júdá ónimli. Olar tómendegishe:
Seplik formasındağı atlıqlar ráwishke ótedi
ayırım kelbetlikler geyde ráwishke otedi
sanlıqtan ótken ráwishler
almasıqlardan ötken ráwishler
hal feyil formalarınan ótken ráwishler tómendegishe
2) ayırım kelbetlikler geyde ráwishke otedi: hár qiyli sapalıq belgilerdi bildiretuğın kelbetlikler: jaman, jaqsi aralıqtı bildiretugin kelbetlikler: qashiq, uzaq, jaqın. temperaturanı bildiretugin kelbetlikler: jill, ass, suwiq, qan formanı bildiretugin kelbetlikler: tik, biyik, pás, qisqa tuwri, báleni. xarakterdi bildiretugin kelbetlikler: jumsaq, taza, bos, ǵam pisiq, puqta biy, na, ná pristavkaları hám -siz//-siz kelbetlik jasawshi affiksleri menen jasalgan kelbetlikler geyde ráwishke ótip qollaniliwi mumkin. Misali: jaqsı (qáytip?) biledi eken, uzaq (qaytip?) tigildi.
3) sanlıqtan ótken ráwishler. Úlken mugdardı bildiriwshi geypara sanlıqlar belgili bir kontekstlerde ráwishlik mánini bildiredi. Misallar: Min qarataysa da, ana báribir ana! (T.Qayipbergenov). Ret, marte usagan sózler túsirilip qollanilganda, qatarlıq sanlıqlar waqitti bildirip, ráwishlik mánige ótedi: Ekinshi qaytalanbasın (O.Ayjanov) Bir sanligi baris, shigis hám tabis sepliklerinde kelgende ráwishlik mánige ótedi: Birde bolmasa, birde olar sezedi, sizge soraw beredi, túsinik talap etedi (T.Nájimov).
4) almasıqlardan ötken ráwishler: ol - onda, onnan, bul bunda, hunnan, sol sonda. sonman, usi, usında, usinnan.
5) hal feyil formalarınan ótken ráwishler tómendegishe:-p//-ip. -p: qaytıp jaqınlamadı, qatırıp pitkerdi, eplep ayti -a, -e, -y: bola tura, bile tura: -mastan//-mesten. -bastan//-besten. -pastan//-pesten: baslamastan, kelmesten, túsinbesten -gansha/-genshe, -qansha//-kenshe: Ölgeninshe jaqsi sóyle (Berdaq).