R. I. Isroilov t f. d., professor, tta normal va patologik fiziologiya, patologik
Yüklə 12,15 Mb. Pdf görüntüsü
|
| TIBBIYOT INSTITUTLARI TALABALARI UCHUN 0 ‘QUV ADABIYOTI M.S. ABDULLAXO'JAYEVA PATOLOGIK ANATOMIYA I Q I S M 0 ‘zbekiston Respublikasi Oliy va o'rta m axsus ta'lim vazirligi tomonidan tibbiyot oliy o‘quv y u rtlari talab alari uchun darslik sifatid a tavsiya etilgan «TA FA KKU R- BO 'STO NI» TOSHKENT - 2012 U D K : 5 7 2.79(075) 52.5 A .15 A b d u llax o 'jay e v a M .S. P atologikan atom iya: darslik / M .S. A bdullaxo‘jayeva; O zb ek iston Respub- likasi O liy va o rta m axsu s ta’lim vazirligi. - Toshkent: «T afak k u r-B oston i», 2012. II qism . - 512b. K B K 52.5 M .S . A B D U L L A X O ‘JAYEVA - t.f.d., professor, 0 ‘zR FA akadem igi, 0 ‘zbekiston Q ahram oni, 0 ‘zR SSV R espublika patologik anatom iya m arkazi di- rektori, X alqaro patologiya akadem iyasi M arkaziy O siyo bo‘lim i prezidenti. Taqrizchilar: R.I. Isroilov - t.f.d., professor, TTA normal va patologik fiziologiya, patologik anatomiya kafedrasi mudiri. Z.G. Tuxvatullina - t.f.d., professor, Tosh PTI patologik anatomiya kafedrasi xodimi. D arslik n in g II q ism id a n ozologik qo id alar boyich a kasalliklar patologik an atom iy asi (organopatologiya) yoritilgan. T ibbiy oliy oq u v yurtlarin in g talabalari uchun m o'Ijallangan. U nda, sh u n in gd ek 102 ta rasm , 3 ta jad val, fan k orsatk ich i bor. I S B N - 978-9943-362-67-3 № 4 7 1 - 8 1 2 2 © A b d u llaxo ‘jay ev a M .S., 2012 y. SO‘Z BOSHI Tavsiya qilinayotgan darslik tibbiyot oliygohlari talabalari uchun p atologik anatom iya fani b o y ich a o‘zim izning birinchi darsligim izn in g II qayta ishlangan nashri hisoblanadi. D arslik vrachlar tayyorlashning yangi kon septsiyasiga mu- vofiq yozilgan va sh u aso sid a p atologik anatom iya b o yicha yangi d asturlar ishlab chiqilgan. Ikki qism dan iborat. Birinchi q ism d a um um iy p atologik jarayonlar yoritilgan, zam on aviy pozitsi- yalar bilan bayon qilingan. Hujayra, to‘qim a va organ lardagi p atologik jarayon lar bayon qilingan. Im m u nopatologik jarayonlar, im m u nodefitsit holatlar, infekt sion, irsiy va kasb kasalliklari, h am da ekologik patologiya va o sm alar tavsiflan- gan. D arslikning ikkinchi qism i kasalliklarni JSST n in g X x alqaro qayta k o rib chiqish tasnifiga m uvofiq n ozologik tartib b o y ich a ifodalan gan kasalliklarning patologik anatom iyasiga b agish lan gan . H ar bir bob u sh bu k asalliklarning asosiy klinik kechishi togV isida m a’lum otni saqlaydi. D arslikka prion kasalliklari patologik an atom iyasiga tegishli, sepsis, am iloidoz va o sm a la r genetikasi patogenezi b o y ich a yangi m a’lum otlar bilan boyitilgan yangi boblar kiritilgan. D arslik tibbiyot oliygohlarining barcha fakultetlari talabalari uchun mo'ljal- langan. M u allif ushbu darslik m agistrlar, tibbiyot oliygohi o'qituvchilari va barcha ixtisoslikdagi vrachlarda qiziqish uyg otishiga u m id qiladi. K IR IS H P A T O L O G IK A N A T O M IY A N IN G M A Z M U N I VA V A ZIFA LA R I. P A T O L O G IK A N A T O M IY A N IN G U SU L L A R I A utopsiya Biopsiya K asallik larni ilm iy tajrib ad a yuzaga keltirish P A T O L O G IK A N A T O M IY A N IN G M A Z M U N I VA V A Z IFA LA R I Tibbiy ta’lim sistem asi va bo‘lg‘u si vrachning klinik tafakkurini shakllanti- rish d a p atologik anatom iyaga m u h im aham iyat beriladi, chunki bu fan k asal liklarn i h ar tom o n lam a o rgan ad igan od am patologiyasining aso si, negizidir. Ilm iy-am aliy fan bo‘lm ish p ato lo g ik anatom iya oldida quyidagi vazifalar tu radi: 1) turli kasalliklar va u larn in g aso ratlarida shu kasalliklarning strukturaviy aso slarin i, y an i organlar, to q im alar v a hujayralar, subhujayra organellalarida ro'y beradigan m o rfologik o zgarish larn i o‘rganish; 2) kasalliklarning sabablari v a avj olib borish sharoitlarini (etiologiyasini) aniqlash; 3) kasalliklarn in g avj olib b orish m exanizm ini (patogenezini), shuningdek q an d ay bo'lm asin biron sh akld a ro'y bergan jarayonni, uning turli davrlari, shak* Uari, klin ik va an atom ik xillarini o rg a n ish (patogenez); 4) kasalliklarning avj olib borish i m ah alida qanday struktura o'zgarishlari bo'lishini aniqlash (m orfogenez); 5) qan day bo‘lm asin biron xild agi kasallik boshlanganida organ izm da ro‘y beradigan him oyalovchi, k om p en sator va m oslashtiruvchi jarayon larnin g stru k tura aso slarin i organ ish ; 6) dori preparatlari ta’siri ostid a yoki insonlar turm ush sharoitlarining o'zgarishlari tasiri bilan kasalliklarn in g klinik-anatom ik m an zarasida ro'y b era digan o zgarish larn i tahlil qilish (induksiyalangan patom orfoz yoki tabiiy, spon- tan patom orfoz). O d am d a uchraydigan kasallik larn in g strukturaviy asoslari organizm , organ, toqim alar, hujayralar, hujayra ichidagi strukturalar va m olekulalar doirasid a o rgan ilad i. H ar bir xastalik butun organ izm n i o‘z ichiga oladigan kasallik b o lib , bunda h am m a organ va sistem alar o sh a p atologik jarayon kom iga tortiladi. K asalliklarni Q ISQ A CH A T A R IX IY MA’LU M O T 0 ‘Z B E K IS T 0 N R E SP U B L IK A SI- D A P A T O L O G IK A N A TO M IY A N IN G R IV O JL A N ISH T A R IX I shu n uqtai nazardan o'rganish kasallik d avom ida organ v a sistem alarnin g o'zaro qanday aloqad a bo'lishini aniqlab, turli kasalliklarning o tish id ag i m a’lum bos- qichlarni belgilash, shu bosqichlardan har b irid a aso siy rolni o'ynaydigan qo- nuniyatlarni bilib olishga im kon beradi. Ayni vaqtda kasalliknin g aso sida yotgan struktura o'zgarishlari dag'al va k at ta, od diy ko‘zga ko'rinadigan b o lish i m um kin (an ato m iko 'zgarish lar). Lekin ular m ayda, k o z ilg'am aydigan, faqat m ikroskop bilan teksh irilgan dagina topiladigan bo'lishi m um kin. Elektron m ikroskopiyaning keng jo riy etilishi toqim alar, organlar va h u jayralarda ro'y beradigan subm ikroskopik stru ktura o'zgarishlarini o'rganishga im kon beradi. K asalliknin g aso sid a yotadigan o'zgarishlar faqatgina m olekula- lar do irasid a bo'lishi h am m um kin. M asalan , o'roqsim on hujayrali anem iyaga aso san gem oglobin m olekulasining tuzilishida ro'y beradigan o'zgarishlar sabab bo'ladi. O 'roqsim on eritrotsitlar gem oglobini n orm al eritrotsitlar gem oglobini- dan shu bilan farq qiladiki, uning (3-zanjirida 6-holatda bo'ladigan glutam inat kislota valin bilan alm ashinib qoladi. B undan tashqari, shunday kasalliklar h am borki (m asalan , ruhiy kasalliklar), u lard a m a’lum klin ik sim ptom atika bo'lgani bilan, su bm ik roskopik o'zgarishlarni ham topib bo'lm aydi, bunday h odisalarni ilgari «o rgan ik » o'zgarishlar bilan birga davom etib borm aydigan « s o f funksional o'zgarishlar» deb h isoblan ar edi. H ozir ruhiy kasalliklar m ah alida ko'riladigan «funktsion al o'zgarishlar» aso sid a n o r m al n erv hujayralarining fazoda odatdan tashqari, ya’ni n on orm al joylashuvi yotadi deb taxm in qilin adi (D.S. Sarkisov, 1994). P A T O L O G IK A N A T O M IY A N IN G U S U L L A R I Patologik anatom iya yuqorida aytib o'tilgan vazifalarini hal qilish yo'lida uchta aso siy tekshirish usullaridan foydalanadi: autopsiya, biopsiya, in son d a uchraydigan kasalliklarni ilm iy tajribada v u ju dga keltirish. A utopsiya (seksiya, m urdani yorish, obd uksiya) — o'lgan kishida bo'lib o'tgan struktura o'zgarishlarini (anatom ik, gistologik, elektron m ik roskopik o'zgarishlarni) aniqlash m aq sad id a uning m u rd asin i yorib tekshirishdir. Tabobat ilm i va am aliy sog'liqni saqlash ish ida autopsiyanin g aham iyati quyidagilar bilan belgilanadi: 1) autopsiya insonn ing funksional struktura tuzilishiga, u n in g hayotiy funktsiyalari va kasallik jarayonlarining m ohiyatlariga m aterialistik qarashlar paydo qilishda katta rol o'ynaydi. 2) m urdan i yorib tekshirib ko'rish bilim larni oshirish jih atidan olgan da katta aham iyatga egadir. C hunki inson patologiyasi so h asid a organ, sistem a, toqim alar, hujayralar va subhujayralar doiralaridagi bilim larni to'plab borish ga yordam beradi. 3) autopsiya o'tkazish klinik diagn ozn i p atologoanatom ik diagn ozlarga so- lishtirib ko'rishga, bem orn i klin ikada tekshirishda yo‘1 qo'yilgan kam chiliklar- ni an iqlab olishga, konservativ va operatsiya yo‘li bilan qilingan davo usul- larin i tahlil qilib ch iqishga, vrach xatolarini (d iagn ostik xatolar, davolashning texn ikasi va taktikasidagi xatolar, tibbiy yordam n i tashkil etishdagi xatolarni) an iqlab olishga y ord am beradi. 4) o‘lim h o d isasin i retrospektiv tarzd a tahlil qilib chiqish vrachning davolash faoliyati u stidan ilm iy n azorat olib borish ga im kon tug‘diradi. 5) autopsiya tibbiy ta’lim berish va vrachlar m alakasini osh irish d a m uhim o'rin da turadi. 6) m u rd alarn i yorib tekshirib k o rish kasallanish va o‘lim hollarining struk- tu rasin i ak s ettiradigan m a’Ium otlarni to'plab borishga yo‘1 ochadiki, bu narsa so g ‘liq n i saq lash organlari ishini rejalashtirishga im kon beradi. 7) autopsiya san itariya-epidem iologiya jihatidan katta aham iyatga egadir, ch un ki infektsion k asalliklarni aniqlab olishga va shu yocl bilan ularn ing tarqalib k etish iga (epidem iyalar, pan dem iyalar boshlanish iga) yo'l qoym aydi. 8) m u rd alarn i yorib tekshirish tufayli kasalliklarning m orfogenezi bilan pa- togenezin i o'rganish m u m k in bo‘ladi. 9 ) autop siya uncha m a’lu m b o lm a g a n v a kam uchraydigan kasalliklarni o rg an ish g a, yangi n ozologik xillarini, tabiiy va davoga b o g ‘liq patom orfozni an iqlab olishga, p atom orfozn in g m ohiyatini bilib, tushunib olishga yordam b e radi. H o zir zam onaviy m orfologiya usullari talaygina yutuqlarga erishgan b o lish ig a qaram ay, m u rd alarn i yorib tekshirish bugungi kun da ham kasal lik n in g m o d d iy negizi tolg‘risid a ta sa w u r beradigan asosiy usul b o lib qolm oqda. B io p siy a diagn ostika, y an i kasallikni aniqlab olish m aq sadida m ikroskopda teksh irib k o rish uchun b em or to'qim alari va organlarining m a lu m qism larini u n in g hayotligi m ah alid a kesib olish. jarroh lik operatsiyalari m ah alida kesib olin gan organ va to'qim alar ham diagn ostika m aq sadida m ikroskopik yo'l bilan tekshirib k o rilish i kerak. B iop siy a tekshirishlarining vazifalari ju m lasiga quyidagilar kiradi: - klin ik diagn ozni aniqlab olish va tasdiqlash; - klin ik jihatdan n oan iq hollarda diagn ozni belgilash; - kasalliklarn in g b o sh lan g lch davrlarini (eng ilk belgilarini) bilib olish; - xili v a etiologiyasi jih atidan h ar xil b o lg a n yallig'lanishga aloqad or giper p lastik jarayon lar bilan o'sm alarning differensial diagnostikasini o‘tkazish; - operatsiyanin g tola-to‘kis o‘tkazilgan o‘tkazilm aganini aniqlash; - p ato lo g ik jarayon din am ikasin i o'rganish; - d avo tasiri bilan to'qim alar yoki o'sm alarda ro'y beradigan struktura ozga- rish larin i o'rganish. B em orning hayotligida gistologik tekshirish u chun h ar qan day toqim alardan quyidagicha turli usullar bilan m aterial olish m um kin: 1) jarroh lik operatsiyalari m ah alida togV idan -tog'ri kesib olish (insizion ochiq biopsiya). 2) operatsiya m ah alida olib tashlangan organ va toqim alard an bo‘lakchalar qirqib olish. 3) punksiyalar (ign a bilan teshish) m ah alida m aterial olish — p un ksion bi- opsiya. 4) turli asboblar bilan o'tkaziladigan en d o sk op ik tekshirishlar: kolonosko- piya, gastroskopiya, bronxoskopiya m ah alida m aterial olish (end oskop ik biop- siya). 5) kovak o rganlardagi suyuqlikni so'rib n am un a olish (aspiratsion biopsiya). K a sa llik larn i ilm iy ta jrib a d a yuzaga keltirish k asallik etiologiyasi patogen e zi, m orfogenezini aniqlab, bilib olish uchun m u h im aham iyatga ega. A utopsiya, biopsiya paytida va tajribada oiingan turli organ va toqim alard agi struktura ozgarish larin i tekshirib o‘rganishda h ar xil gistologik, gistokimyoviy, elektron m ikroskopik, elektron gistokimyoviy, im m u n o -m orfologik va hokazo usul-am allardan keng foydalaniladi. Zam onaviy m orfologik usul-am allardan shu tariqa keng foydalanish p atologoanatom ga kasallikn in g m oddiy m ohiyati, uning bosqichlarini ch uqurroq bilib olishga, davonin g qan day n af berayotgan- ligini kuzatib b orish ga im kon beradi. Q ISQ A C H A T A R IX IY M A’ L U M O T L A R Patologik anatom iya nazariy va am aliy tabobatni bir-biri bilan bog'lab tura digan m uhim xalqa bo'lib, ildizlari qad im -q adim zam on larga borib taqaladi. U bir tom ondan, elektron m ikroskopiya, gistokim yo, biokim yo va fiziologiya b i lan payvasta bo‘lib b o g ‘langan bo'lsa, ikkinchi tom o n d an , klinika bilan m ah kam bog‘lanib ketgan. M an a shun in g uchun ham p atologik anatom iya xu d d i am aliy tabobat singari qadim iy tarixga egadir. U ning rivojlan ishida 3 davr tafovut eti- ladi. Birinchi davr X IX asr o'rtalarigacha davom etib keldi v a turli kasalliklar m ah alida inson organ izm ida ro'y beradigan an atom ik o'zgarishlar to'g'risidagi m alu m o tlarn i to'plab, ja m qilib borish bilan tariflan ad i. Birinchi davrining eng m uhim bosqichi deb, A bu A li ibn Sinoning «T ib qo n u n lari» (1020) va italiyalik olim G. M organ in in g «K asalliklarn in g m urdani yorish yo‘li bilan bilib olinadi- gan jo yi va sabablari to'grisida» (1761) degan asarlar p ayd o b o lg a n davrni ay- tish m um kin. U nda kasalliknin g klinik sim p tom lari organ izm dagi m orfologik o'zgarishlar bilan solishtirilib koriJgan. Patologik anatom iya fanining qaror topib b o rish id a M . Bish (1771-1821), J. K orvizar (1775-1821), ]. Kryuvele (1791-1874), R. Brayt (1789-1858) singari olim larning asarlari ham m uhim aham iyatga ega bo‘ldi. M an a shu davrda pa- tologik anatom iya tabiatdan m u staqil fan tusiga kirib, klinik fanlar orasida m uayyan bir o‘rinni egalladi. A n a o sh a zam on larda qo‘llanilib kelgan tekshirish usuli n azarda tutiladigan bo'lsa, bu davrn i anatom ik yoki m akroskopik davr deb aytish m um kin. X IX asrning yarim laridan X X asrn in g yarim lariga q ad ar davom etib kelgan ikkinchi davrda eksperim ental p atologiya, yani kasalliklarni tajribada yuzaga keltirish ishlarini avj oldirish uchun ken g uslubiy im koniyatlar ochildi. Bu narsa talaygina kasalliklarning etiologiyasi, patogenezi va m orfogenezini oYganishga yord am berdi. Patologik anatom iya rivojlanishining bu davri m orfologik tek sh irish usullarini takom illash tirib b orish bilan ta’riflanadi. M ikroskop paydo b o lish i va gistologik tekshirish u su llari jo riy etilishi bilan hujayralar va hujay- lararo m o d d a do irasid a ro‘y beradigan strukturaviy-funktsional o‘zgarishlarni tahlil qilib chiqish m um kin b o lib qoldi. T a r if berib o‘tilayotgan bu davrda nem is patologi R. V irxov (1821-1902) o'zining m ashhur hujayra nazariyasini yaratdi, bu n azariyaga m uvofiq h ujayraga ju d a h am m uhim tuzilm a deb, hayotning d ast labki va nihoyatda zarur qism i deb qaraladi. R. V irxov sellyullyar patologiyani yaratib, p atologik jarayon larnin g hujayra ichi zarrachalari d o irasid a jo y olishi to‘g ‘risidagi m asalan i ochib tashlash tom oniga yana bir q ad am qo ydi. Turli p atologik jarayon larda ro‘y beradigan strukturaviy funktsional ozgarish larni o‘rgan ishga K. R okitanskiy (1804-1878) h am katta h issa qoshdi. X IX asrd a p atologik anatom iya katta y o lg a chiqib oldi. Patologoanatom - larn in g ilm iy m aktablari yuzaga kelib, Berlin, Parij, Vena sh aharlarida patologik anatom iya kafedralari ochildiki, bu n arsa p atologik anatom iyaning m ustaqil fan sifatida qaror topib b orish i uchun ko‘p d arajad a im kon berdi. R ossiyada birinchi p atologik anatom iya kafedrasi M oskva dorilfununida 1849-yiIda ochildi. Bu kafedran in g birinchi m udiri va patologoanatom lar M o sk va m aktabin in g aso sch isi p ro fesso r A. I. Polunin (1820-1888) b o ld i. Pro- fessorlardan A. I. A brikosov (1875-1955), A. I. Strukov (1906-1988), I. V. Davi- dovskiy (1887-1968), A. P. Avsin (1910-1993), N. A. Krayevskiy (1905-1985), V. V. Serov v a b osh qalar M oskva m aktabin in g eng iqtidorli nam oyondalaridandir. P atologoanatom larn in g M osk va m aktabi tekshirishlarda klinik-anatom ik y o l tutish bilan ta’riflanadi. Peterburgda N . I. P irogov tashabbu si bilan Tibbiy-jarrohlik akadem iyasida 1859-yili p atologik anatom iya kafedrasi tashkil etiladi. Patologoanatom lar Pe- terburg m aktabin in g vu ju dga kelishida М . M . Rudnev (1837-1878), G. V. Shor (1872-1948), N . N . A nichkov (1885-1964), V. G. G arshin (1877-1956), V. D. Sinzerling (1891-1960), A. V. Sinzerling degan olim lar m uhim rolni oyn adi. P atologoanatom larn in g Peterburg m aktabi eksperim ental patologiyaning rivoj- lanib borish iga kattagina yord am berdi. Keyinchalik Q ozon, Xarkov, Kiyev sh a harlarida p atologik anatom iya k afedralari ochildi. Patologik anatom iya rivojlan ishinin g uchinchi (hozirgi, zam onaviy) davri hodisalarn in g funktsional tom onini aniqlab olish y o lid a m orfologik tekshirish usullarini yanada takom illashtirib borish yo'li bilan ta’m in lan ad i (A. P. Avsin, 1910— 1993). O ptik v a skanerlovchi elektron m ikroskopiya» lyum in essen t m ik- roskopiya> gistokim yoviy tekshirish usullari, avtoradiografiya, im m u nom or- fologiyadan keng su ratda foydalanish turli p atologik jarayon larn in g patogenezi bilan m orfbgenezi to‘g ‘risidagi tushunchalarim iz ch uqurlashib b orish ig a k o p d arajada yordam berdi. M an a shu usu lam allar vo sitasi bilan kasalliklarning m o d d iy m ohiyati to g r is id a yangidan-yangi m a lu m o tla r q o lg a kiritildi. Pa tologik anatom iya rivojlanishining u ltram ikroskopik davri R. V irxov hujayra patologiyasin in g bevosita davom i va keyingi rivojidir. O rgan ellalar va suborgan- ellalarning k ash f etilishi hujayra m em branalari retseptorlari va genlarn i aniqlash usullarining ishlab chiqilishi, strukturaviy-funktsional o'zgarishlarni subhujayra do irasid a o rgan ish ga, kasalliklarning avj olib b orish m exan izm lari to‘g risidagi bilim larim izni chuqurlashtirishga, m olekulyar patologiya d arajasiga tom on ko‘tarish ga im kon berdi. O 'Z B E K IS T O N R E S P U B L IK A S ID A P A T O L O G IK A N A T O M IY A N IN G R IV O JL A N IS H T A R IX I Y urtim izda p atologik anatom iyaning m u staqil tibbiy-biologik fan sifatida vu ju dga kelishi 1919 yili Turkiston D avlat universitetida tibbiyot fakulteti tashkil etilishi bilan uzviy bog’langan. M urdani yorib tekshirish ishlari am aliyotda olis o‘tm ish dayoq q o llan ila boshlangan. K asallik tufayli vafot etgan larn in g m urdalari u stidan patologoanatom ik tekshirish olib borish ga A bu A li ibn Sin o (980-1037) ham o‘z zam on asida katta aham iyat bergan. H ar xil kasalliklarn in g asl sababini ch uqurroq bilib olish va sam arali davo h am d a profilaktika ch oralarini ishlab chiqish uchun m an a shu buyuk olim va h akim n in g o z i m u rd alarn i yorib tek sh irib к о rgan. A ncha keyin harbiy gospitallard a m urdalarni yorib teksh iriladigan bo'ldi. «H arbiy qarorlar to p lam i» degan X IX asr k itobidagi m a’lum otlarga qarag an d a gospitallardagi vrachlar n oan iq hollardagina m u rd alarn i yorib tekshirib ko‘rishgan. Turkistonda leyshm anioz kasalligini o rg an ish bilan sh u gu llan gan hay’at azo lari sh u kasallikdan o lg a n kishilarning m u rd alarin i yorib tekshirib koVishganlari ham m a lu m (1914). M u rdalarn i m untazam yorib tekshirib ko'rish ishlari 1916-yildagina bosh- landi. Bu tekshirishlarni Toshkent shahar k asalxon asid a ishlab turgan patolo- goan atom , vrach S. P. Shoroxov olib bordi. 0 ‘sh a zam on larda seksion m aterialni gistologik tekshirishdan o‘tkazish rasm bo‘lm agan edi. 20-yillarning boshlari ilm i-tib olim lari jo sh q in faoliyat k o rsatg an davr bo‘ldi. Fuqarolar urushi va interventsiyaning o g ‘ir asoratlari, terlam a, ya’ni tif k a sa l liklari, ichak infeksiyalari kam o‘rganilgan va deyarli n otan ish bo‘lgan k asal liklar, ularni aniqlab olish va davolash, etiologiyasi h am d a patogen ezini bilib olish m u am m o lari — o‘sh a zam on dagi klinisist olim lar va nazariyotchilarning fikru-zikrini ban d qilgan m asalalar an a shulardan iborat bo‘ldi. Spru, y an i chilla- shir, m alta isitm asi, p ellagra, leyshm anioz, kolitlarning klinikasi va patologik an atom iyasi birinchi m arta M arkaziy O siyoda m an a shu davrda tasvirlab, bayon etib berild i (Terexov, 1930). A holi o‘rtasid a kasallanish hollarini har tom onlam a o rg a n ish va tropik k asallik lar deb atalm ish dardlarnin g m ohiyatini aniqlab olish u chu n katta im kon iyatlar p aydo b o ld i. Fan v a am aliy faoliyatnin g bir b o lim i sifatidagi p atologik anatom iyaning b i rinchi tashkiliy v a ilm iy p ed ag o g ik m arkazi Turkiston davlat universiteti tabo- b at fakuitetining p ato lo g ik anatom iya kafedrasi b o ld i. Bu kafedran ing birinchi m u d iri p rofessor V. V. V asilevskiy (1920-1930) edi. 1930 yilda Toshkent davlat tibbiyot instituti tashkil etildi. 1930 yild an to 1966 yilgacha bu institut kafedrasi- g a 0 ‘zbekiston patologoan atom lar m aktabin in g asosch isi b o lg a n G. N . Terexov bosh ch ilik qildi. K eyinchalik bu k afed rag a dotsent P. J. T o lag an ov (1966— 1969) v a p rofessor M . S. A bdullaxo'jaeva rahbarlik qilib bordi (1969— 1990) Tibbiyot institutinin g 1990-yilda I v a II tibbiyot institutlariga b o lin ish i m u nosabati bilan kafedra qayta tashkil etildi. Toshkent D avlat tibbiyot instituti p atologik anatom iya kafedrasining x o d im iari ilm u-tibn ing rivojlan ishiga kattagina h issa qosh ish di. U larning yarali kolitlar, sp ru , visseral leyshm an ioz, p ellagra, brusellyoz, assitli toksik gepatit, ge m o rragik isitm a, ju g ro fik va infektsion patologiya, nerv va yurak-tom irlar sistem asi patologiyasi, kasb kasalliklari, shuningdek transplantologiya soha- sid agi tadqiqotlari vatanim iz p atologik anatom iya fanini ancha boyitdi (G. N. Terexov, A. I. M a’rufov, V. A. A lim ov, E. S. Q osim xo'jaev, P. J. Tolaganov, M . S. A bdu llaxo‘jaeva, G. A. Polyakova, Ya. Yu. Utepov). M an a shu p atologik anatom iya kafedrasidan yetishib chiqqan shogirdlar yangi ochilgan tabobat institutlarida k afedralar tashkil etishda faol qatnashdi. C hunonchi, 1932-yili S am arq an d tabobat institutida respublikada ikkinchi p ato lo g ik anatom iya kafedrasi tashkil etilib, unga p rofessor Sergey Fedorovich Tatarenchik m u dir qilib tayinlandi. 1930-yildan 1941-yilgacha b o lg an davrda bu k afedra x od im iari bezgak, ensefalitlar, xavfli o'sm alar m u am m o si u stida ish olib b orish d i (S. F. Tatarenchik, V. I. Koneskiy, A. I. M a’rufov, О. M. A zizova). 0 ‘zbekiston da u m um iy davolash ta rm o g l kengayib, kadrlar kop ayib borgani m u n o sab ati bilan Toshkent sh ah rida 1948-yili vrachlar m alakasini oshirish in s titutida uchinchi p atologik anatom iya k afedrasi ochildi (bu kafedraning birinchi m udiri dots. Т. I. Sirota). K afedra xo d im iari sil, nur kasalligi, ateroskleroz p a tologik anatom iyasi va patogeneziga doir m asalalarni ishlab chiqishdi (R. I. D a nilova, N . A. Talikov, N . P. K rutko, Т. M . M irazim ov va boshqalar). A nd ijon m editsina instituti p atologik anatom iya kafedrasini dotsent F. J. T o lag an o v ochdi v a b osh q arib b ord i (1957— 1964). Bu kafedran ing ilm iy ishlari aso san b o q o q v a b o sh q a en dokrin bez kasalliklari m uam m osiga, hazm sistem asi patologiyasi, ateroskleroz m u am m olariga, aterosklerozga qarshi d o ri-d arm on lar izlab topishga b ag'ishlan di (P. D. To'laganov, N . G . A lek san d rov va b oshqalar). 1972-yili O rta O siyo pediatriya tibbiyot institutida (hozirgi Toshkent D avlat pediatriya tibbiyot institutida) beshinchi p atologik anatom iya kafedrasi tash- kil etildi. Bu kafedraga Toshkent D avlat tibbiyot instituti p atologik anatom iya kafedrasining p rofessori V. A. A lim ov m udir etib tayinlandi. K afedra ilm iy ishla- rinin g asosiy m avzui virusli gepatit patologik anatom iyasidir. 1990-yiIi B uxoro tibbiyot instituti patologik anatom iya k afedrasi o‘z faoliyati- ni boshladi (m udiri dots. R. K. Boltaboyev). K eyinchalik U rganch (1991), N u k us (1991), F argo n a tibbiyot fakultetlarida p atologik anatom iya k afedralari ochildi. Patologik anatom iya fun dam en tal ilm -tibning aso si bo'libgina qolm aydi. U am aliy so g liq n i saqlash ishining bir qism i bo'lib, kasalliklarni in son n in g tirikligi va o'lgandan keyin ham aniqlash usullarini takom illash tirish va klin isistlar mala- kalarini oshirish yo'li bilan ah oliga tibbiy xizm at k o rsatish n i yaxsh ilash ga davat etilgan. 0 ‘zbekistonda, ham , xu dd i bosh qa M ustaqil Davlatlar H am dostligidagidek, patologoanatom ik xizm at ко rsatadigan m untazam sistem a ishlab turibdi, bu siste- m a so‘nggi ikki o‘n yillik m obaynida respublikam izda ancha rivojlandi. Respub- likaning viloyat m arkazlarida viloyat patologoanatom ik byurolari barp o etilgan, 0 ‘zbekistonda yagona Respublika patologik anatom iya m arkazi tashkil etildi. Bu m arkaz respublikadagi p atologik anatom iya xizm atiga tashkiliy-m etodik jih at dan rahbarlik qiladi. I Bob KASALLIK HAQIDA UMUMIY TA’LIMOT KASALLIK TUSHUNCHASINING PATOMORFOZ TA'RIFI KASALLIKLAR TASNIFI ETIOLOGIYASI KASALLIKNING BIO LO GIK PATOGENEZI AHAMIYATI KOMPENSATOR JARAYONLAR MORFOGENEZ K A S A L L IK T U S H U N C H A S IN IN G TA’ R IF I In so n lard a uchraydigan k asallik m urakkab ijtim oiy h o d isa bo'lib, uning a so sid a yaxlit organ izm n in g patogen om ilga ko'rsatadigan reaktsiyasi yotadi. K asallik degan tushunchaga adabiyotda h ar xil ta r if beriladi, shu taViflar um um - lashtirib ko'riladigan bo'lsa, kasallikni tashqi va ichki patogen om illar tasiri bilan Yüklə 12,15 Mb. Dostları ilə paylaş:
|