Savaş YÖnetiMİ ve ve YÖnetiMİn merkeziLEŞmesi



Yüklə 0,76 Mb.
səhifə3/14
tarix30.10.2017
ölçüsü0,76 Mb.
#22018
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   14

Malta Sürgünleri

Malta sürgünleri Türkiye-İngiltere mücadelesinin önemli ayaklarından biridir. 1919-20 yıllarındaki tutuklamalarla başlayan süreç 20 aya yayılan sürgünlerle devam etmiştir. Sürgün politikası, İngilizlerin yaygın olarak kullandığı bir savaş yöntemidir.18 Amaç, “Türkiye’nin, işbirlikçiler dışındaki tüm yönetici kadrosunun sürülmesi” ve böylelikle başta İngiltere olmak üzere İtilâf Devletleri karşıtı her türlü mücadelenin kadrosuz, yönsüz bırakılmasıdır.19 Sürgünler arasında daha sonradan Ankara’ya geçerek Büyük Millet Meclisi’ne de katılacak 11 Meclisi Mebusan üyesi vardır. 1919 yılında İngiltere’nin Mustafa Kemal Paşa’yı da kara listeye eklemiş; tutuklanıp sürülecekler arasına almış olmasından da anlaşılacağı üzere,20 İngiltere’nin sürgün politikası sadece Malta’ya sürmeyi başardıklarıyla değil tüm muhataplarıyla birlikte anlaşılabilir. İngiltere, bu politikasıyla hem İstanbul’u mücadelenin dışında bırakmış hem de bağımsızlık mücadelesini bütünüyle boğmaya çalışmıştır. Bunu gören Mustafa Kemal Paşa, Malta sürgünlerine misilleme olarak Anadolu’daki İngiliz kontrol subaylarını tutuklatmıştır. Ankara Hükümeti’nin elinde, 1921 yılı başında 22 İngiliz tutuklu vardır. Londra Konferansı’nda Malta esirleri müzakeresi 118 Türk tutsak üzerinden yapılmıştır.21

1921 yılı Malta Sürgünlerinin kurtuluş yılıdır. Her ne kadar 1921 yılı başında İngiliz Yüksek Komiserliği, Sevr Anlaşması yürürlüğe girecekmiş ve 230.maddesine istinaden kurulacak Müttefik Mahkemesinde yargılamalar yapılacakmış gibi hazırlıklarınaı devam etse de yıla damgasını kurtuluş vurmuştur.22 Kurtuluş, adadan firarların yanı sıra, bağımsızlık mücadelesinin başarı kazanmaya başlaması ve sürgün politikasının meşruiyetini yitirmesiyle sağlanabilmiştir. Süreç, Londra Konferansı ile başlamıştır. Londra Konferansı öncesi İstanbul Hükümeti Hariciye Nezâreti, 3 Şubat’ta İngiliz Yüksek Komiserliği’den Malta’daki tutuklu Türklerin tam listesini istemiştir. O güne kadar kimlerin Malta’da tutulduğunu bilmeyen İstanbul Hükümeti’nin, bu listeyi Londra Konferansı öncesi Ankara Hükümeti için istediği anlaşılmaktadır.23 Çünkü, malta sürgünleri konusu Konferans’ta, Hariciye Vekili Bekir Sami Bey tarafından gündeme getirilmiştir. Konferans öncesinde İngiltere’nin planı, 17 Şubat’ta İngiliz Parlementosunda verilen soru önergesiyle de açığa çıktığı haliyle İngiltere’de de meşruiyeti sorgulanmaya başlanan sürgünlerin bir kısmının serbest bırakılmasıdır. İngiltere, Konferans’ta, Ankara Hükümeti’nin elindeki 21 esire karşı daha önceden yaptıkları hazırlıklar sonucu serbest bırakılabilecekler kategorisinde gördüğü 21 Malta sürgününün serbest bırakılmasını önermiştir.24 11 Mart’taki görüşmelerde bu öneriyi kabul eden ancak serbest bırakılacakların sayısını arttırmaya çalışan Bekir Sami Bey, 16 Mart’ta İngiltere ile 22 İngiliz tutsağına karşı, 64 esirin serbest bırakılması ve 54’ünün yargılanmak üzere Malta’da alıkonulması için gizli bir anlaşma imzalamıştır. 25Büyük Millet Meclisi, Bekir Sami Bey’in imzaladığı diğer gizli anlaşmalar gibi bu anlaşmayı da kabul etmeyecektir. Anlaşmanın kabul edilmemesinde, sürgünlerin toptan kurtarılması politikasına ters düşülmesi ve geri kalanların yargılanmasına izin verilmesi etkili olmuştur.26 Mustafa Kemal Paşa’nın 54 kişinin yargılanmasına ilişkin itirazı şu şekilde olmuştur: “Hükümetimiz, elbette böyle bir sözleşmeyi uygun görüp onaylayamazdı. Çünkü böyle bir sözleşmeyi onaylamak, Türk uyrukluların Türkiye sınırları içindeki iş ve davranışları üzerinde yabancı bir hükümetin yargılama hakkını onaylamak gibi olurdu.”27

İngiltere, anlaşmanın Büyük Millet Meclisince onaylanmamasını fırsat bilerek 64 tutsağın salıverilmesinde ayak diremiştir. Ancak, İkinci İnönü Zaferi’nin hemen sonrasında 12 Nisan’da 40 kişinin salınmasına karar verildiğini açıklamak zorunda kalmıştır. Ancak, salınan bu 40 kişinin Anadolu’daki mücadelede aktif görev alabilecek kişiler olmaması gözetilmiştir. Bu 40 kişiyle birlikte 1921 yılının ilk yarısında salınan tüm tutsaklar aşağıda yer almaktadır.



Serbest Bırakıldıkları Tarih

İsim

Açıklama

13 Şubat

Hayri Efendi (Ürgüplü) (2734)

Eski Şeyhülislam. Cihat ilan etmişti. Sağlık gerekçeleriyle serbest bırakılmıştır. Ankara'ya gitmiştir.

24 Mart

Mehmet Şeref Bey (Aykut)

Edirne Mebusu. 25 Nisan’da Meclis’e katılmıştır.

24 Mart

Ahmet Faik Bey (Kaltakkıran)

Edirne Mebusu. 25 Nisan’da Meclis’e katılmıştır.

24 Mart

Mithat Bey

İttihat ve Terakki Fırkası Sekreteri.

29 Mayıs

İbrahim Saip (Pirzade) Bey

Eski Devlet Şûrası Reisi ve Adliye Nâzırı

29 Mayıs

Abbas Halim Paşa

Eski Nafıa Nâzırı. Avrupa'ya gitmiştir.

29 Mayıs

Sait Halim Paşa

Eski Sadrazam. Avrupa'ya gitmiş ve kısa bir süre sonra Roma'da bir Ermeni Komitacı tarafından vurulmuştur.

29 Mayıs

Hüseyin Cahit Bey (Yalçın) ve ailesi

Eski İstanbul Mebusu. Tanin Gazetesi yazarı. Avrupa'ya gitmiştir. İtalya ve İsviçre’de kalan Hüseyin Cahit, 15 Temmuz 1922 tarihinde İstanbul’a gelmiştir.

30Mayıs

Tevfik Hadi Bey

Eski Siyasi Polis Müdürü.

30 Mayıs

Yusuf Ziya Bey

Emekli Binbaşı, İttihat ve Terakki Fırkası Merkez Komite üyesi. 

30 Mayıs

Ali Fethi Bey (Okyar)

Eski Sofya Sefiri ve Dahiliye Nâzırı. 19 Eylül’de Ankara’da mebusluğa kabul edilmiştir.

30 Mayıs

Rahmi Bey

Eski İzmir Valisi.

30 Mayıs

İsmail Canbulat Bey

Eski Dahiliye Nâzırı ve İstanbul Şehremini.

30 Mayıs

Mümtaz Bey

Emekli yarbay.

30 Mayıs

Atıf Bey

Eski Ankara Valisi

30 Mayıs

Ferit Bey

İttihat ve Terakki Fırkası Sekreteri. 

30 Mayıs

Hüseyin Kadri Bey

Eski Karesi Mebusu.

30 Mayıs

Ahmet Haydar Bey

Binbaşı 

30 Mayıs

Ahmet Sami Bey

Albay

30 Mayıs

Aziz Cihangirof

Kars Şûrası Adalet Bakanı (Mümessili)

30 Mayıs 

Hasan Han Cihangirov

Kars Şûrası Savunma Bakanı

30 Mayıs 

Mehmet Bey Alibeyzade

Eski Kars Valisi

30 Mayıs 

İbrahim Cihangiroğlu

Eski Kars Şûrası Hükümeti Reisi. Batum üzerinden Kars’a geçmiştir. 9 Temmuz’da Kars Belediye Başkanlığına atanmıştır.

30 Mayıs 

Zekeriya Zihni Bey

Eski Edirne Valisi 

30 Mayıs 

Musa Bey Salahov

Eski Kars Polis Müdürü 

30 Mayıs 

Yusuf Yusufov

Kars Şûrası Gıda Bakanı 

30 Mayıs 

Tauchitgin Memlejeff

Eski Kars Emniyet Müdürü 

30 Mayıs 

Radjinski Matroi

Kars Şûrası Rus üyesi. 

30 Mayıs 

Muhlis Bey Memetoğlu

Kars Şûrası PTT Genel Müdürü. 

30 Mayıs 

Salah Cimcoz Bey

Eski İstanbul Mebusu. Türk Sosyalist Partisi lideri. Gazeteci. 

30 Mayıs 

Ubeydullah Efendi

Eski İstanbul Mebusu. 

30 Mayıs 

Ahmet Nesimi Bey (2736)

Eski Hariciye Nâzırı.

30 Mayıs 

Hacı Ahmet Paşa (2739)

Enver Paşa’nın babası. 

30 Mayıs

Rıza Hamit Bey (2740)

 Eski Bursa Valisi.

30 Mayıs

Fahrettin Paşa

 Eski Medine Muhafızı. 25 Eylül’de Ankara’ya gelmiştir.

30 Mayıs

Hacı Adil Bey

 Eski Mebusan Meclisi Reisi.

30 Mayıs

Ziya Gökalp

 Eski Akdağ Madeni Mebusu ve Darülfünun hocası.

30 Mayıs

Halil Bey

 Eski Adliye ve Hariciye Nâzırı. İttihat ve Terakki üyesi.

30 Mayıs

Ali Münif Bey

 Eski Nafıa Nâzırı.

30 Mayıs

Ahmet Şükrü Bey

 Eski Maarif Nâzırı.

30 Mayıs

Ahmet Ağaoğlu (Ahmet Agayef)

Eski Karahisarı Sahib Mebusu veDarülfünun hocası. 2 Temmuz’da Ankara’ya gelmiştir.

40 esirin serbest bırakılmasının ardından İstanbul Hükümeti’nin ilk icraatı, 28 Nisan’da, 14 Haziran 1920 tarihli Kararnamenin ilgası ile Menâfi'-i Âliyye-i Vataniye hilafına fiil ve hareketlerinden dolayı Malta'da mevkûf bulunanların maaşlarının yeniden tahsis edilmesi olmuştur. İngiliz Yüksek Komiserliği, 20 Mayıs’ta Ankara Hükümeti’ni başta Mustafa Sagir olmak üzere İngiliz esirlerini serbest bırakmadığı için suçlamıştır. Ankara Hükümeti, Mustafa Sagir’in savaş suçlusu veya siyasi suçlu olarak tutsak edilmediği, casusluktan yargılandığı karşılığını vermiş ve Mustafa Sagir’i 24 Mayıs günü idam etmiştir. Ankara Hükümeti, serbest bırakılan 40 tutsağa karşı 10 İngilizi 1 Temmuz’da Antalya limanından serbest bırakmıştır. Serbest bırakılan kişiler İngiltere’nin yaptığı gibi özel olarak seçilmiş; İngiltere’nin Türkiye’de tutsak olduğunu bile bilmediği kişilerdir.28

6 Eylül’de 16 esir Malta’dan kaçmıştır. Bu kaçış, Kara Kemal Bey ve Ermeni kırımından sanık eski İttihatçı valilerin tertibiyle gerçekleştirilmiştir.29 Kaçan bu kişiler kurtulma umudu en az olan kişilerdir. Kaçış, hiç kimsenin kaçamayacağı kadar sıkı korunduğu iddia edilen bir adadan gerçekleştiği için İngiltere’de büyük bir şaşkınlık ve kızgınlık yaratmış; geride kalan sürgünler üzerindeki baskıları arttırmıştır.30



Ali İhsan Paşa (Sabis) (2667)

Eski Altıncı Ordu Kumandanı. 5 Ekim’de Ankara’ya gelmiş; 7 Ekim’de kurulan Garp Cephesi Birinci Ordu Kumandanlığına atanmıştır.

Mehmet Sabit Bey(2686)

Eski Sivas Valisi.

Nevzat Bey (2696)

Yüzbaşı.

İbrahim Bedrettin Bey (2701)

Eski Diyarbekir Valisi.

Macit Bey (2704)

Eski Sayıştay Memuru.

Ahmet Muammer Bey (2719)

Eski Konya Valisi

Gani Bey (2723)

İttihat ve Terakki Fırkası Temsilcisi.

Ahmet Bey (2724)

Eski Sivas Valisi.

Memduh Bey (2733)

Eski Musul Valisi.

Faik Bey (2737)

Eski Merzifon Kaymakamı.

Şükrü Bey (Kaya) (2738)

Eski Mülkiye Müfettişi.

Fevzi Bey (Pirinççioğlu) (2743)

Diyarbekir Mebusu. 22 Aralık’ta Meclis’e teşekkür telgrafı okunmuştur. 1 Ocak 1922’de Meclis’e takdim edilmiştir.

Mahmut Kâmil Paşa (2758)

Eski Beşinci Ordu Kumandanı

Kara Kemal Bey (2761)

Eski İaşe Nâzırı.

Tahsin Bey (Uzer) (2774)

İzmir Mebusu. 11 Mart 1922’de Meclis’e takdim edilmiştir.

Necmi Bey




Yüklə 0,76 Mb.

Dostları ilə paylaş:
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   14




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©muhaz.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

gir | qeydiyyatdan keç
    Ana səhifə


yükləyin