4. Mustaqil ishi: XVIII asrda Afg‘onistonning ijtimoiy-iqtisodiy vaziyat va davlat tuzumi. Slayd taqdimoti Denov 2022 Reja
1. XVIII asrlarda Afg‘onistonning tarixi 2. Afg‘onistonning ijtimoiy-iqtisodiy vaziyat 3. Afg‘onistonning davlat tuzumi. Qandahor va Hirotda mustaqil afg‘on davlatlarining vujudga
kelishi bevosita mazkur mintaqadagi siyosiy jarayonlar bilan
bog‘liqligini ta’kidlab o‘tish o‘rinli. Xususan, mazkur davrda
bir tomondan Afg‘onistonning janubiy va janubiy-sharqiy
Hududlarini o‘z nazoratida ushlab kelgan Hindistondagi Boburiylar
davlati kuchsizlana boshlagan bo‘Isa, ikkinchi tomondan hozirgi
Afg‘onistonning g‘arbiy hududlarini o‘z tarkibiga qo‘shib olgan.
Shunday tarixiy sharoitda afg‘on (pushtun)laming iqtisodiy
jihatdan kuchli bo‘lgan abdaliy va g‘ilzoy qabilalari maydonga
chiqa boshladi. Abdaliy qabilasi 55-60 ming oila (300-350 ming
nafar aholi) atrofida bo‘lsa, g‘ilzoy qabilasi 50 ming oila (250
ming nafar aholi)ni tashkil etgan23. Safaviy hukmdori shoh Husayn
(1694-1722) hukmronligi davrida ayniqsa, g‘ilzoy va abdaliy
qabilalariga nisbatan zulm kuchaydi. G‘ilzoy qabila istiqomat
qiladigan Qandahor viloyatiga Safaviylar tomonidan dastlab
Abdullaxon (1698-1704)ning, so‘ngra esa Gurgenxon (1704-1709)
ning beklarbegi etib tayinlanishi hamda ular tomonidan ta’magirlik,
Gilzoylar mulkiga ko‘z olaytirish va siquvlaming kuchayishi
g‘ilzoylaming Mir Vaysxon boshchiligidagi xalq qo‘zg‘oloni
boshlanishiga olib keldi.
1716-yilda abdaliy qabilasining sadozoy urug‘iga mansub Abdullaxon va uning o‘g‘li Asadullaxon yetakchiligida Hirotda xalq qo‘zg‘oloni ko‘tarildi. Natijada 1717-yil oxirida Hirot va uning atroflari (Murg‘ob, Bodg‘iz) Safaviylar hukmronligidan ozod bo‘ldi. Biroq, mustaqillikka erishgan Qandahordagi g‘ilzoylar va Hirotdagi abdaliylar o‘rtasida nizo va kelishmovchiliklar yuzaga keladi hamda 1719-yilda ikki o‘rtada Farax yaqinida jang bo‘lib o‘tadi. Jangda Mahmud yetakchiligidagi g‘ilzoylaming qo‘li baland keldi. Shundan so‘ng, 1721-yilning oxirida Mahmud g‘ilzoylardan hamda ularga qo‘shilgan boshqa afg‘on qabilalaridan iborat katta qo‘shin bilan Eronning markaziy viloyatlariga qarab yurish boshladi. 1722-yil oktabrida Safaviylar poytaxti Isfahon shahrini egallagan Mahmud o‘zini Eron shohi deb e’lon qildi Ahmadshoh davlatda ichki tartibni ta’minlash hamda davlat
hududini kengaytirish bo‘yicha bir qator tadbirlarni amalga
oshirdi. Markaziy hokimiyatga bo'ysunmaslik yo‘lini tutgan
Go‘ilzoy qabilasining bir necha urug‘i kuch bilan bo‘ysundirilgan
bo‘lsa, ilgari Nodirshohga bo‘ysungan Kobul, G ‘azna va
Peshovar kabi yirik shaharlarning hokimlari bilan mumuzokaralar olib rilishi natijasida ular Ahmadshohning hokimiyatini tan
olishdi. Shuningdek, Ahmadshoh kuchli va ko‘p sonli qo‘shin
barpo etish masalasiga alohida qaraydi.
Ahmadshohning o‘g‘li Temurshoh (1773-1793) va undan so‘ng nevarasi Zamonshoh (1793-1801) hukmronligi davrida afg‘on qabilalarining markaziy hukumatga nisbatan bo‘ysunmaslik harakatlari avj oldi va bu afg‘on davlati mustahkamligiga zarba berdi. Temurshohdan so‘ng hukmronlik qilgan afg‘on hukmdorlari kuchli qabilalar yetakchilari qo‘lida hatto “qo‘g‘irchoq” hukmdorga aylanib qolishadi. Bu vaqtda Ahmadshoh davrida barakzoylaming yetakchisi bo‘lgan Hoji Jamolxon Barakzoyning o‘g‘li Poyindaxon Barakzoy ham o‘z urug‘ining yetakchisi, ham davlat ishlarida nihoyatga katta ta’sir kuchiga ega amaldorga aylanadi. Poyindaxon Barakzoy davlat boshqaruvida katta lavozim - “sardorlar sardori” (qo‘shinda “qo‘mondonlar qo‘mondoni” yoki “amir ul-umaro”) lavozimini egalladi va aynan Zamonshoh (Temurshohning beshinchi o‘g‘li)ning taxtni egallashida katta xizmat ko‘rsatdi. ЭЪТИБОРИНГИЗ УЧУН РАХМАТ
