SöZCÜkler değİŞmeden süREÇler değİŞemez: BİLİmde ve meslekte önce kavram

Tomanbay, İlhan: “Sosyal Çalışma Disiplini ve Mesleğinde Kavram Sorunu”, İç: Bilim ve Ütopya Dergisi, 2001, S. 80, s. 34-37.

Tomanbay, İlhan: Sosyal Olmak, Ankara, SABEV, 2007.

Tomanbay, İlhan: Sosyal Çalışma ve Sosyal Hizmetlerde Önce Kavram; Sosyal Çalışmada Kavram Sorunu, Ankara, SABEV, 2012.

Turan, Nihal: Sosyal Kişisel Çalışma; Birey ve Aile İçin Sosyal Hizmet, Ankara, Kendi Yayını, 1992. (Gözden Geçirilmiş İkinci Baskı, Ed. Veli Duyan. Ankara, Kendi Yayını, 1999).

Uluslararası Konferans-Sosyal Hizmetleri Yeniden Düşünmek II, (çevrimiçi), www.facebook.com/events/318341544880770/, 23 Haziran 2013.

Zülfikar, Hamza: Terim Sorunları ve Terim Yapma Yolları, 2. bs., Ankara, Türk Dil Kurumu, 2011.

1^ Bu alanda ilk yazılan kitaplar için iki örnek (Türkçe’ye de çevrilmişlerdir.) Bakınız: Arthur Fink, The Field of Social Work, ABD, Henry Holt and Company, 1942. Walter Friedlander: Concepts and Methods of Social Work, Prentice Hall, Englewood Cliffs, NJ, 1958.

2^ Sosyal çalışma disiplini (a) farklı çeşitli bilim dallarına dayandığı ve (b) doğrudan uygulama ile bedenlendiği için bir özgün bir bilim dalı olarak çerçevesini çizmesi zor olmuştur, olmaktadır. Bu zorluğu bir ölçüde de olsa aşağı çekmenin önemli yolu meslek boyutunda yapılan işlerin, eylemlerin doğru terimleşmesi, bilim dalı olarak doğru kavramlaşmasıdır.

3^ Bu kavram yanlışlıkları aşağıda belirtilen iki ayrı kaynakta özel konu edinilerek açıklanmıştır: İlhan Tomanbay, Sosyal Çalışma ve Sosyal Hizmetlerde Önce Kavram, Ankara, SABEV, 2012. Ayrıca: İlhan Tomanbay, “Sosyal Çalışma Disiplini ve Mesleğinde Kavram Sorunu”, iç: Bilim Ütopya Dergisi, 2001, s. 80, s. 34-37.

4^ Bu konuda ilk kitaplardan birini yazan ABD’li Arthur Fink’tir. Kitabının adı: The Field of Social Work, Kitabın benim ulaşabildiğim ilk baskısı: 1942.

5^Sosyal Hizmetleri Yeniden Düşünmek II Konferansı tanıtım yazısı, (Çevrimiçi), sosyalhizmetler.weebly.com/index.html; Sosyal Hizmetleri Yeniden Düşünmek III Konferansı tanıtım yazısı, (Çevrimiçi), sosyalhizmetler3.weebly.com/index.html, 23 Haziran 2013.

6^Gerd Schirrmacher, Sozialwesen und Sozialarbeit in der Türkei, Bedingungen, Konzepte, Organisationsformen und Praxis in ausgewählten Praxisfeldern Köln, Pahl-Rugenstein, 1983.

7^ Personel Daire Başkanlığı ile ilgili mevzuatta lisans öğretimini bitiren bu meslek elemanının adı olarak sosyal çalışmacı denmektedir. (Bkz. Tomanbay, a.g.e., 2012, s. 140).

8^ 2012 yılında yayınlanan Sosyal Çalışma ve Sosyal Hizmetlerde Önce Kavram adlı kitapta ayrıntılarıyla açıklanmıştır. Türkiye’de uzman sözcüğünün üç farklı kullanımı bulunmaktadır: a) Konuya uzman (Öğretimi yoktur, isteyen kendisini bir konuda uzman görebilmektedir. Resmi bir boyutu bulunmamaktadır. (Örneğin yıllar önce bir televizyon programında Sayın Orhan Gencebay kendisini deprem uzmanı olarak tanımlamıştır. Ya da Almanya’ya işçi olarak giden birçok kişi Almanca öğrenimi ve çalışkanlıklarıyla öne çıkıp Almanya’nın Türkleri ilgilendiren vergi sistemini bir ölçüde öğrenince kendilerini vergi uzmanı olarak tanıtmış, kartlar bastırmış ve Türklerin vergi sorunlarının çözümünde danışman olarak büyük katkılar vermişlerdir.) (b) Belirli yasalarda belirli meslek elemanları yasal kadro unvanıyla “uzman yardımcısı” olarak alınmakta, bir yıllık kurslardan ve bir rapor yazımından sonra uzman kadrosuna atanmaktadırlar. Bunlar üniversite mezunudur, ancak lisans öğrenimleri dışında bir alanda “uzman” kadrosu almakta ve –uzman olarak adlandırılmaktadırlar. Bu yasa ile alınan uzmanlıktır. (c) Tüm dünyada üniversal olarak kabul görülmüş, yüksek lisans yapılarak alınan uzman unvanı… (Tomanbay, a.g.e., s. 82-104).

9^TMMOB, "Diplomalarda Unvan Olmaması Konusu" Hakkında Odalara Açıklama Yolladı, (Çevrimiçi), www.tmmob.org.tr/genel/bizden_detay.php?kod=3107&tipi=2, 13 Temmuz 2013.

10^ Bu adı beğenmeyen sosyal çalışmacılar isterlerse kendilerine birçok alanda mühendis adını ekleyen diğer meslekler gibi (jeolog, jeoloji mühendisi adını seçmiştir. Yanlış bir deyişle deprem mühendisi unvanı benimsenmiştir. vb…) sosyal mühendis ya da sosyal hekim gibi başka kavramları da deneyebilirler, ama lisans düzeyinde uzmansız olmak koşuluyla.

11^ Case birçok internet sözlüğünde yanlış olarak karşılandığı gibi olay, hadise, mesele, sorun, problem, örnek, misal değildir. Case olgu, vakıa, vak’a demektir.

12^ İçinde hiçbir değişiklik yapılmadan ikinci baskısı yapılmış olan bu kitap bugün hala okutulmaktadır. Nihal Turan, Sosyal Kişisel Çalışma: Birey ve Aile İçin Sosyal Hizmet, Ankara, Kendi Yayını, 1992 (Gözden Geçirilmiş İkinci Baskı, Ed. Veli Duyan, 1999).

13^ Tam 50 yıldır kişisel çalışma diyen Türkiye’nin ilk sosyal hizmet yükseköğretim kuruluşu bu hatasıyla case work ile case arasındaki düşünce bağının kurulmasını da adeta engellemiştir. Sosyal hizmetle ilgili akademi/yüksekokul/bölüm üçlüsünde vaka ile “kişisel çalışma” arasında bütünlük öne çıkarılamamıştır. Oysa aslında derslerde tartışmaya açılan vaka metinlerinin birçoğu bireyle çalışma örnekleridir.

14^ Makalenin çerçevesi dışında olduğu için girmiyorum. Nasıl ki antropolojik alan araştırmalarında kullanılan emik ve etik çalışma vardır; ona benzeterek açıklamak kolaylaştırıcı olabilir. Emik, konuya içerden bakış, etik dışardan bakış olarak özetlenebilir. Sosyal çalışmacı da sorun grubunu inceleyerek, grup içinde kaybolarak mı grubu dışardan yöneterek mi çalışma yapacağına karar verecektir. Bunun içerde kaybolarak yapılan çalışmaya grup çalışması, grubu bilinçle dışardan yöneterek yapılan çalışmaya grupla çalışma denmelidir ki bu önemli fark belli olsun.

15^ Bakınız: 13. Dipnot bilgisi.

16^ Sosyal teriminin sosyal çalışma mesleği ile ilgisini bularak ve bağını kurarak öyle güzel anlatmış ki, Mıhçıoğlu’nun mutlaka sosyal çalışma alanında bir öğrenim görmüş olabileceğini düşündüm ve yaşamöyküsüne ulaştım. 1955-1956 yıllarında on iki ay süreyle New York Üniversitesinin Kamu Yönetimi ve Sosyal Hizmetler Fakültesinde öğrenim, araştırma ve inceleme çalışmaları yaptığı bilgisi ortaya çıktı. (Bkz: Prof. Dr. Cemal Muhçıoğlu’nun Yaşam Öyküsü, (Çevrimiçi), dergiler.ankara.edu.tr/dergiler/42/480/5550.pdf, 23 Mayıs 2013). Ancak bugün New York Üniversitesinin internet sayfasında Kamu Yönetimi Bölümü görünmemektedir. (Bkz: New York University, (Çevrimiçi), www.nyu.edu/academics/undergraduate-education.html, 23 Mayıs 2013). Ya bu bilgi yanlıştır, ya da daha sonra kapatılmıştır. Mıhçıoğlu sosyal çalışmayı kavramlarına egemen olacak denli iyi biliyordu, çünkü New York Üniversitesinde “Silver School of Social Work”ta (Sosyal Çalışma Gümüş Okulu) bir yıl geçirmişti.

17^ Bu konuda ayrıntılı bilgiye ulaşmak için bakınız: İlhan Tomanbay, Sosyal Olmak, Ankara, SABEV, 2007. s. 28-41.

18^ Kuşkusuz sosyoloji toplumu çözümlemeleri sonucu grup ve hatta birey sosyolojisi düzeyinde düşünce ve çalışma denemeleri yaparken sosyal çalışmanın da politika düzeyinde mesleksel müdahale çalışmaları yapması bu mesleklerin kendilerini geliştirme denemeleri olarak sürekli olacaktır.

19^ Örneğin NASW social work practice yapar, social services practice de yapar.

20^ 8-9 Nisan 2011 günlerinde düzenlenen "Sosyal Hizmetleri Yeniden Düşünmek” adlı konferansın altbaşlığı “Sosyal Hizmet Örgütlenmesi, Mesleki Etik ve Eğitim"dir. Bu konferansa sadece sosyal çalışmacılar değil sosyal alandan birçok meslek elemanı ve bilimci katılmıştır. Anlamalar ve algıları farklı olacaktır; olmuştur.

21^ Müracaatçı Türkçe sözcük yapım kurallarına da uymayan bir terimdir. Arapça kökenli olan müracaat sözcüğüne Türkçe yapım eki olan –çı eklenerek yapılmıştır.

22^ Başvuran için sosyal çalışmanın başvurmayanlara da hizmet verdiği söylenerek eleştiri yapılmaktadır. Meslek terminolojisi kendini oluştururken yüzde yüz anlam uyumu sağlanamayabilir. Hasta kavramı da hekimin karşısına geçen herkes için kullanılmakta ve ama herkes gerçek anlamıyla hasta çıkmamaktadır. Avukatı kendisine vekil seçen müvekkil her zaman avukatını seçme durumunda olmayabilir, ancak gene de o avukatın müvekkili olmaktadır. Önemli olan meslek elemanı ile mesleksel destek alan kişi arasındaki mesleksel ilişkidir.

23^ Böyle kullananlar da var demek konunun doğru olduğunu göstermez. Yanlış örnek, örnek olmaz.

24^ Birkaç örnek: SGK’ya (Sosyal Güvenlik Kurumu) bağlı Balgat Kreş ve Gündüz Bakımevi), KASEV’e (Kadıköy Sağlık Eğitim Merkezi Vakfı) bağlı dinlenmeevi ve huzurevi, LÖSEV’e (Lösemili Çocuklar Vakfı) bağlı LÖSANTE (Lösemili Çocuklar Hastanesi), Lösemili Çocuklar Köyü, Lösemili Çocuklar Okulu), Alzheimer Vakfına bağlı Alzheimer Vakfı Huzurevi… gibi.

25^Yazının uzunluğu nedeniyle ayrıntıya girmiyorum. Ayrıntılı bilgi için bakınız: İlhan Tomanbay, a.g.e., s. 58-65.

26^ Bu kitapların adlarını, Türkçe dilinin hangi alanlarda arılaştırılması, türkçeleştirilmesi için çabalar harcanmış görülmesi amacıyla burada vermek istiyorum: Ağaçişleri Terimleri (Nazım Şanıvar, 1968), Asalakbilim Terimleri (Mehmet Turan Yarar, 1970), Atletizm Terimleri Sözlüğü (Nurettin Alkanat, 1976), Ayaktopu Terimleri Sözlüğü (Cem Atabeyoğlu v.b., 1974), Aydınlatma Terimleri (Şazi Sirel, 1973), Bilişim Terimleri Sözlüğü (Aydın Köksal, 1981), Bitkibilim Terimleri (Botanik) Sözlüğü (TDK Yarkurulu, 1948), Biyoloji Terimleri Sözlüğü(Sevinç Karol, Zekiye Suludere, Cevat Ayvalı, 1998), Budunbilim Terimleri (Sedat Veyis Örnek, 1973), Ceza Yargılama Yöntemi Yasası Terimleri Sözlüğü (Ahmet Erdoğdu, 1972), Cimnastik Terimleri Sözlüğü(Cemal Alpman, 1969), Coğrafya Terimleri Sözlüğü (Sami Öngör, 1980), Çifteker Terimleri Sözlüğü(Hakkı Bekensir, 1970), Dilbilgisi Terimleri Sözlüğü (Vecihe Hatiboğlu, 1969), Dilbilim Terimleri Sözlüğü (Jules Marouzeau, 1949), Dilbilim ve Dilbilgisi Terimleri (Berke Vardar yönetiminde N. Güz, E. Öztokat, M. Rifat, O. Senemoğlu, E. Sözer, 1980), Dirilbilim (Biyoloji) Terimleri (yazarı belirtilmemiş, 1948), Döşem Terimleri (Cavit Sıdal, 1969), Edebiyat ve Söz Sanatı Terimleri Sözlüğü (TDK Sözlük Kolu, 1948), Eğitim Terimleri Sözlüğü (A. Ferhan Oğuzhan, 1974), Felsefe Gramer Terimleri (yazar belirtilmemiş, 1942), Felsefe Terimleri (Bedia Akarsu, 1975), Fizik Terimleri Sözlüğü, Rauf Nasuhoğlu, Gökçe Bingöl, Hanaslı Gür, Demir İnan, Nuri Ünal, 1983), Fiziksel Kimya Terimleri Sözlüğü (Oktay Sinanoğlu, 1978), Gökbilim Terimleri (Abdullah Kızılırmak, 1969), Gösterim Sanatları Terimleri Sözlüğü (Özdemir Nutku, 1983), Gramer Terimleri Sözlüğü (Zeynep Korkmaz, 1992),Gümrük Terimleri Sözlüğü (İrfan Kızıklı, 1972),Güreş Terimleri Sözlüğü (İhsan Harmandalı, 1974), Güzel Sanatlar Terimleri Sözlüğü (Adnan Turani, 1968), Halkbilim Terimleri Sözlüğü (Orhan Acıpayamlı, Sedat Veyis Örnek,Sevinç Koçak,Emel Göçen, 1978), Hekimlik Terimleri Kılavuzu (Hazırlayan Yarkurul: Orhan Öztürk, Atalay Yörükoğlu, Ekrem Gülmezoğlu, Ceyhun Atuf Kansu, Şerif Onaran, Yaman Örs, Emin Özdemir, Üstün Yıldırım; İkinci baskıyı hazırlayan yarkurul: Orhan Öztürk, Atalay Yörükoğlu, Ekrem Gülmezoğlu, Yaman Örs, Emin Özdemir, Emel, Göçen, 1978), İlk ve Orta Öğretim Gramer Terimleri (yazarı belirtilmemiş, 1942), İstatistik Terimleri Sözlüğü (Ceyhan İnal, Ömer Esensoy, M. Tekin Sözer, M. Aydın Erar, Bahadır Çetinel, Hacer Kutluk, 1983), Kentbilim Terimleri Sözlüğü (Ruşen Keleş, 1980), Kılıç Oyunu Terimleri Sözlüğü (Sait Tayla, 1970), Kimya Terimleri Sözlüğü (Saadet Üneri, Osman Gürel, Ömer Kuleli, 1981), Kitaplıkbilim Terimleri Sözlüğü (Berin U. Yurdadoğ, 1974), Madencilik Terimleri Sözlüğü (Enver Ediger, Turan Dündar, Tevfik Güyagüler, 1979), Mantık Terimleri Sözlüğü (Teo Grünberg, Adnan Onart, 1976), Matematik Terimleri Sözlüğü (Doğan Çoker, Timur Karaçay, 1983), Medeni Hukuk Terimleri Sözlüğü (Osmanlıcadan Türkçeye-Türkçeden Osmanlıcaya) (İsmet Sungurbey, 1966), Metalbilim İşlem Terimleri Sözlüğü (Erdoğan Tekin, 1972), Nükleer Enerji Terimleri Sözlüğü (Mazhar Boyla, Yılmaz Canküyer, 1995), Orta Öğretim Terimleri Kılavuzu(TDK Sözlük Kolu, 1963), Otomobilcilik ve Motor Bilgisi Terimleri Sözlüğü (İbrahim Kuyumcu, Yavuz Beşorak, 1980), Ruhbilim Terimleri Sözlüğü (Mithat Enç, 1974), Sepettopu Terimleri Sözlüğü(Cem Atabeyoğlu, 1969), Sinema Terimleri Sözlüğü (Nijat Özön, 1963), Sinema ve Televizyon Terimleri Sözlüğü (Nijat Özön, 1981), Tarih Terimleri Sözlüğü (Bekir Sıtkı Baykal, 1974), Tarim Terimleri Sözlüğü (TDK Sözlük Kolu, 1949), Tecim, Maliye, Sayışmanlık ve Güvence Terimleri Sözlüğü (Muzaffer Uyguner, Hilmi Tuner, 1972),Tiyatro Terimleri Sözlüğü (Haldun Taner, Metin And, Özdemir Nutku, 1966), Toplumbilim Terimleri Sözlüğü (Özer Ozankaya, 1975), Türe Terimleri Sözlüğü (yazarı belirtilmemiş, 1948), Uçantop-Alantopu-Masa Topu Terimleri Sözlüğü (Sinan Erdem, 1968), Uygulayım Terimleri Sözlüğü (Kaya Türkay (Yayına hazırlayan), Sevinç Koçak, Serdar Ünal, 1977), Yapım İyeliği Terimleri Sözlüğü (Muzaffer Uyguner, 1971), Yapıt Hakları Terimleri Sözlüğü (Muzaffer Uyguner, 1971), Yazın Terimleri Sözlüğü (Tahir Nejat Gencan, Haydar Ediskun, Baha Dürder, Enver Naci Gökşen, 1974), Yerbilim Terimleri Sözlüğü (Hamit Nafiz Pamir, Önder Öztunalı, 1971), Yöntembilim Terimleri Sözlüğü (Muzaffer Sencer, 1981) Yumrukoyunu Terimleri Sözlüğü (Nihat Işıtman, 1968), Zanaat Terimleri Sözlüğü (Orhan Acıpayamlı, 1976), Zooloji Terimleri Sözlüğü (Sevinç Karol, 1963).

Bu sözlüklerin birkısmı daha sonra geliştirilmiş, güncellenmiş ve yeni baskıları yapılmıştır. Konuyla doğrudan ilgili olmadıkları için sonra yeniden baskıları yapılanlar ayrıca belirtilmemiştir. Bu sözlüklerin tamamı Türk Dil Kurumu yayınlarından çıkarılmış olmakla birlikte bugünkü TDK web sayfasındagösterilmemektedir (Sayfaya erişim: 10 07 2013). TDK kitap satış sayfasında süreli yayınlar dışında yeni yayınlar başlığı altında satışta bulunan kitapların en eskisi 2010 yılından alınma bir istisna dışında 2011 yılı ve sonrasında basılmış kitaplardır. Türk Dil Kurumu tarafından yayınlanan bu sözlük ya da kılavuzların dışında daha birçok dilci ya da dilbilimci değişik yayınevlerinden benzer terim sözlüklerini yayınlamışlardır. Meslek terimlerinin Türkçeleştirilmesi süreci mesleklerle sınırlı kalmamış, Türkçe’nin genel olarak Türkçeleştirilmesi içinde çabalar çeşitli boyutlarda sürmüştür. Bir örnek: Kemal Demiray, 1972, Batı Dilleri Sözcüklerine Karşılıklar Kılavuzu, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayını.TDK yayınları olan bu kitaplar büyük çoğunluğu SABEV Kütüphanesinden kitapların özgün baskılarına ulaşılarak doğrulanmış, kütüphanede olmayanlar Haziran 2013 ayında internetten aranarak bulunmuştur. Birkaç kitap eksikliği sözkonusu olabilir. Listenin tamamı TDK web sayfasından edinilememiştir.

27^ Hamza Zülfikar, Terim Sorunları ve Terim Yapma Yolları, 2. bs., Ankara, Türk Dil Kurumu, 2011.

28^ Bu söyleyişlerin herbiri aynen yazıldığı gibi dillendirilmiştir. Kimlerin nerelerde söyledikleri kişisel kayıtlarımdadır. Genel olarak sık sık aynı deyişler kullanıldığından ve bu yazının amacına uymayacağından kişileştirmeye gidilmek istenmemiştir. Bir tartışma durumunda ya da sözel olarak sorulduğu takdirde örnekli açıklamaları yapılabilir.

29^ Fulya Akyıldız, 2013; Paul Gordon JACOBS, 2007.

30^ Sosyal Hizmetleri Yeniden Düşünmek II Konferansı tanıtım yazısı, (Çevrimiçi), sosyalhizmetler.weebly.com/index.html; Sosyal Hizmetleri Yeniden Düşünmek, (Çevrimiçi), www.bilimsenligi.com/sosyal-hizmetleri-yeniden-dusunmek.html; Uluslararası Konferans-Sosyal Hizmetleri Yeniden Düşünmek II, (Çevrimiçi), www.facebook.com/events/318341544880770/, 23 Haziran 2013.

31^ Bu toplantı düzenleyici katılımcılar arasında üçüncü konferansın son gününden bir sonraki Pazar günü (12 Mayıs 2013Pazar) Friedrich Ebert Vakfı toplantı salonunda 10:00-17:00 saatleri arasında yapılmıştır.

32^ Bu yazıyı baştan sona okuyarak yazım yanlışlıklarını düzelten, anlatım yetersizliklerine dikkat çeken meslektaşım sosyal hizmet araştırma görevlisi sosyolog sevgili Engin Fırat’a emekleri için teşekkür ediyorum. Kendisini anlamama karşın bir konuda uyarılarını dikkate almadım. O da ayrı yazmaya göre anlam değişikliği yarattığı için bileşik yazmakta ısrar ettiğim sözcüklerdir. (Sözkonusu, arasıra, öteyandan, ardarda… gibi.) Kendimi böyle daha iyi anlatabildiğimi düşünüyorum. Beni bağışlasın.