Öğrenci Kazanımları /Hedef ve Davranışlar
|
1. OKUMA
Anlama
T.5.3.31. Okudukları ile ilgili çıkarımlarda bulunur.
2. DİNLEME/İZLEME
T.5.1.1. Dinlediklerinde/izlediklerinde geçen olayların gelişimi ve sonucu hakkında tahminde bulunur.
T.5.1.2.Dinlediklerinde/izlediklerinde geçen, bilmediği kelimelerin anlamını tahmin eder.
T.5.1.3. Dinlediklerinin/izlediklerinin konusunu belirler.
T.5.1.4. Dinlediklerinin/izlediklerinin ana fikrini/ana duygusunu tespit eder.
T.5.1.5. Dinlediklerini/izlediklerini özetler.
T.5.1.6. Dinledikleri/izlediklerine yönelik sorulara cevap verir.
T.5.1.7. Dinlediklerine/izlediklerine yönelik farklı başlıklar önerir.
T.5.1.8. Dinlediği/izlediği hikâye edici metinleri canlandırır.
T.5.1.9. Konuşmacının sözlü olmayan mesajlarını kavrar.
T.5.1.10. Dinlediklerinin/izlediklerinin içeriğini değerlendirir.
T.5.1.11. Dinledikleriyle/izledikleriyle ilgili görüşlerini bildirir.
T.5.1.12. Dinleme stratejilerini uygular.
3. KONUŞMA
T.5.2.1. Hazırlıklı konuşma yapar.
T.5.2.3. Konuşma stratejilerini uygular.
T.5.2.4. Konuşmalarında beden dilini etkili bir şekilde kullanır.
T.5.2.6. Konuşmalarında uygun geçiş ve bağlantı ifadelerini kullanır.
4. YAZMA
T.5.4.2. Bilgilendirici metin yazar.
T.5.4.4. Yazma stratejilerini uygular.
T.5.4.5. Büyük harfleri ve noktalama işaretlerini uygun yerlerde kullanır.
T.5.4.9. Yazdıklarını düzenler.
T.5.4.10. Yazdıklarını paylaşır.
T.5.4.12. Yazdıklarında yabancı dillerden alınmış, dilimize henüz yerleşmemiş kelimelerin Türkçelerini kullanır.
T.5.4.14. Kısa metinler yazar.
T.5.4.15. Yazdıklarının içeriğine uygun başlık belirler.
.
|
• Derse Geçiş
1. Dikkati çekme sorusu sorulduktan sonra öğrencilerden metnin içeriğini tahmin etmeleri istenecek.
2. Metnin başlığı ve görselleri hakkında öğrenciler konuşturulacak.
- Metnin içeriği öğrenciler tarafından tahmin edilecek.(Metinde neler anlatılmış olabilir?)
-Ders kitabındaki görseller öğrenciler tarafından incelenecek ve öğrencilerin dikkati parça üzerine çekilecek.
-Parçanın başlığı hakkında öğrencilere soru sorulacak(Konulan başlığa bakarak sizce bu parçada ne anlatılmış olabilir?)
3. Güdüleme ve gözden geçirme bölümü söylenecek.
4. Parça öğretmen tarafından örnek olarak okunacak/dinletilecek.
5. Parça, öğrenciler tarafından sessiz olarak okunacak/dinlenecek.
6. Öğrenciler tarafından anlaşılmayan, anlamı bilinmeyen kelimeler metnin üzerine işaretlenecek
-
Anlaşılmayan, anlamı bilinmeyen kelimelerin anlamı ilk önce sözcüğün gelişinden çıkarılmaya çalışılacak. Anlamı sözlükten bulunacak, öğrenciler tarafından önce tahtaya sonra kelime defterlerine yazılacak.
-
Öğrencilere 5-8 kelimeden oluşan cümleler kurdurularak, bilinmeyen kelimeler anlamlandırılacak.
-
Yanlış telaffuz edilen kelimeler birlikte düzeltilecek. Sırasıyla etkinlikler yapılacak.
Aşağıdaki soruları bir kez okuyunuz. “Dersimiz Atatürk” filmini izlerken soruların cevaplarını bularak not alınız.
1) Atatürk’ün Selanik’te doğduğu evin bir benzeri hangi şehrimizde bulunmaktadır?
Atatürk’ün Selanik’te doğduğu evin bir benzeri Ankara’da Atatürk Orman Çiftliği’nde bulunmaktadır.
2) Atatürk, hayatı boyunca kaç kitap okumuştur?
Atatürk, hayatı boyunca 3997 adet kitap okumuştur.
3) Atatürk, küçük bir çocukken hangi hayvandan korkuyordu?
Atatürk, küçük bir çocukken fareden korkuyordu.
4) UNESCO, hangi yılı tüm dünyada “Atatürk Yılı” olarak ilan etmiştir?
UNESCO, 1981 yılını tüm dünyada “Atatürk Yılı” olarak ilan etmiştir.
5) Filmde, gösterdiği çabalar için alkışlanan meslek hangisidir?
Filmde, gösterdiği çabalar için alkışlanan meslek öğretmenliktir.
6) Osmanlı Devleti, Birinci Dünya Savaşı’nda hangi ülkenin yanında yer almıştır?
Osmanlı Devleti, Birinci Dünya Savaşı’nda Almanya’nın yanında yer almıştır.
7) Atatürk, düşman gemilerini boğazda görünce ne söylüyor?
Atatürk, düşman gemilerini boğazda görünce “Geldikleri gibi giderler.” diyor.
Aşağıdaki soruları izlediğiniz filmden hareketle cevaplayınız.
1. İzlediğiniz filmin konusu nedir?
İzlediğimiz filmin konusu Atatürk’ün hayatıdır.
2. Mert, dedesinden hangi konuda yardım istiyor?
Mert, dedesinden ödevi konusunda yardım istiyor.
3. Mert’in dedesi, niçin Mert ve arkadaşlarına yardım etmeyi kabul etmiş olabilir?
Mert’in dedesi, Atatürk’ü tanımanın, tanıtmanın, anlatmanın sadece çocuklara verilecek bir ödev değil, herkesin yurttaşlık borcu olduğuna inanmaktadır. Bu nedenle Mert ve arkadaşlarına yardım etmeyi kabul etmiştir.
4. Atatürk “Ben, gençken elime geçen iki kuruştan biriyle kitap alırdım.” diyor. Onun bu davranışı ile daha sonra göstermiş olduğu başarılar arasında bir ilişki olabilir mi? Açıklayınız.
Atatürk “Ben, gençken elime geçen iki kuruştan biriyle kitap alırdım.” diyor. Onun bu davranışı ile daha sonra göstermiş olduğu başarılar arasında bir ilişki olabilir. Atatürk’ün başarısı, milletine duyduğu derin sevginin yanı sıra zekası ve bilgeliğine de bağlıdır. Bilgeliğini ise okuduğu kitaplar sayesinde kazanmıştır.
5. UNESCO’nun 1981 yılını bütün dünyada “Atatürk Yılı” olarak ilan etmesinin sebebi nedir?
UNESCO’nun 1981 yılını bütün dünyada “Atatürk Yılı” olarak ilan etmesinin sebebi, yurduna ve insanlığa yaptığı hizmetler nedeniyle Atatürk’ü, doğumunun 100. yılında onore etmek ve saygı göstermek içindir.
6. Filmin sonundaki şarkıda “Ben seni hiç görmeden sevdim.” ifadesi geçmektedir. Atatürk’ün hiç görülmeden sevilmesinin sebebi nedir?
Filmin sonundaki şarkıda “Ben seni hiç görmeden sevdim.” ifadesi geçmektedir. Atatürk’ün hiç görülmeden sevilmesinin sebebi şudur: İnsanları sevmek için onları görmemize gerek yoktur. İnsanlar diğer insanlarla olan ilişkileriyle, davranışlarıyla, insanlara yaptıkları faydalarla sevilir. Biz Atatürk’ün ne kadar iyi bir insan olduğunu ve milletimize ne kadar çok fayda sağladığını biliyoruz. Bu nedenle onu sevmek için illa ki görmemize gerek yoktur.
7. Filmde Atatürk ile ilgili olarak “Yapamayacağını söylemiyor, söylediğini yapıyor.“ ifadesi geçmektedir. Atatürk’ün bu davranışını nasıl değerlendiriyorsunuz?
Filmde Atatürk ile ilgili olarak “Yapamayacağını söylemiyor, söylediğini yapıyor.“ ifadesi geçmektedir. Atatürk’ün bu davranışını, onun güvenilir bir insan olduğu şeklinde değerlendiriyorum. Ayrıca bu ifadeyle Atatürk’ün kendini bilen biri olduğunu da anlıyorum.
8. Milletimizin her 10 Kasım sabahı saygı ile hazır olda beklemesinin sebebi nedir?
Milletimizin her 10 Kasım sabahı saygı ile hazır olda beklemesinin sebebi Atatürk’ün ölüm yıl dönümünde ona olan sevgisini ve saygısını göstermektir.
Aşağıda, sunum öncesi planlama tablosu verilmiştir. Tablodaki boşlukları sunum
konusuna göre doldurunuz.
Hazırladıkları sunuma göre bu etkinliği öğrenciler yapacaklardır.
“Dersimiz Atatürk” filminde geçen aşağıdaki cümlelerden nesnel olanların başına (N), öznel olanların başına (Ö) harfi koyunuz.
( N ) Atatürk, 1881’de Selanik’te doğdu.
( N ) Atatürk’ün okuduğu kitapların tam sayısı: üç bin dokuz yüz doksan yedi.
( Ö ) Öğretmenimiz de bize çok güzel şiirler ve hikâyeler okutuyor.
( Ö ) Her 10 Kasım sabahı saat dokuzu beş geçe, çığlık çığlığa çalan sirenlerle birlikte, millet olarak saygı içinde çakılıp kalıyoruz.
( N ) 18 Mart günü deniz ve kara zaferlerini birlikte kutluyoruz.
a) Curtis LAFRANCE, Türkiye’de olup bitenlere niçin ilgi duyuyor olabilir? Sizin de ilgi duyduğunuz ve görmek isteğiniz bir ülke var mı? Açıklayınız.
O dönemde yaşayanlar, yeni bir ülkenin, yani Türkiye Cumhuriyeti’nin doğuşuna şahit olmuşlardır. Sadece Amerikalı Curtis LAFRANCE değil, dünyanın büyük bir çoğunluğu bu yeni ülkede olup bitenleri ilgiyle izlemektedir. Curtis LAFRANCE, Türkiye’de olup bitenlere şahit olabilmek, tarihe tanıklık edebilmek için ilgi duyuyor olabilir.
(İlgi duyduğunuz ülkeye göre sorunun devamını siz getiriniz.)
b) Atatürk’ün 10 yaşında bir çocuğun mektubuna karşılık vermesini nasıl değerlendiriyorsunuz?
Atatürk’ün 10 yaşında bir çocuğun mektubuna karşılık vermesini erdemli bir davranış olarak değerlendiriyorum. Atatürk insanları yaşına göre değerlendirmediğini, tüm insanlığa önem verdiğini bu davranışından anlayabiliyoruz.
c) Atatürk, niçin Amerikan çocuklarına Türklerle ilgili her duyduklarına inanmamalarını, bilimsel temeli olmayan incelemelere itibar etmemelerini öğütlemiş olabilir?
O dönemde düşmanlarımız, Türk milleti hakkında asılsız olan bazı yakışıksız iftiralarda bulunmaktaydılar. Böyle yaparak düşmanlarımız, henüz yeni kurulan devletimizi, daha kurulma aşamasındayken milletimizin inancını kırıp parçalamayı düşünüyorlardı. Bu nedenle Amerikan çocuklarına Türklerle ilgili her duyduklarına inanmamalarını, bilimsel temeli olmayan incelemelere itibar etmemelerini öğütlemiştir.
5. etkinlikteki mektup örneklerinden hareketle Atatürk’e mektup yazınız. Mektubunuzu yazmak için A4 kağıdı kullanınız. Sınıf ya da okul panonuzda sergileyerek mektubunuzu paylaşınız.
(örnektir)
12.09.2017
Saygıdeğer Büyüğüm Atatürk,
Yurdumuzu düşmalardan kurtardığın için teşekkür ederim. Yaptığın devrimlerle yurdumuzu ileri götürdün. Ülkemizin ve milletimizin ileri gitmesi için büyük çaba harcadın. Senin sayende diger ülkelerle aynı seviyeye geldik.
Çocuklara Ulusal Egemenlik ve Çocuk Bayramı’nı armağan ettin. Bunun için çok mutluyuz. Cumhuriyeti ilan ettin. Bu sayede milletimizin özgür olmasını sağladın. Tüm yaptıkların için sana teşekkür ederiz. Senin kurduğun cumhuriyeti koruyacağımıza söz veriyorum. Seni hiç bir zaman unutmayacağız ve izinden yürüyeceğiz.
Bir Türk çocuğu olmaktan gurur duyuyorum. Senin de söylediğin gibi; “Ne mutlu Türk’üm diyene!”
Saygılarımla,
İMZA
Ahmet TÜRK
Atatürk, 1923 yılında çağdaş Türkiye’nin kuruluşundaki katkıları ile dünyaca ünlü Time (Taym) dergisinin kapağında yer almıştır. Siz de Time dergisinin kapağında yer aldığınızı düşünün. Ülkenize ve insanlığa yaptığınız hangi hizmetle bu derginin kapağında yer almak isterdiniz? Kendi başarınızı anlatan bir yazı yazınız.
(Örnektir)
Ben Ahmet Türk. 2006 yılında Bursa’da doğdum. Şu an Atatürk Orta Okulunda 5. sınıfta okuyorum.
Geçen sene yani 4. sınıfta okurken üç arkadaşımla beraber ilk okullar arası bilgi yarışmasına katıldım. Yarışma günü her iki arkadaşım da hastalanmışlardı. Başları çok ağrıyordu. Fakat yarışmaya katılmasalardı bizim okulumuz diskalifiye edilecekti. Bu nedenle hasta da olsalar yarışmaya katıldılar.
Yarışma esnasında diğer arkadaşlarım hasta oldukları için tüm soruları ben cevaplamak zorunda kaldım. Ders esnasında öğretmenlerimi çok iyi dinlediğim ve her akşam o gün okulda öğrendiklerimi tekrar ettiğim için, sorulan her soruya doğru yanıt verebildim. Böylece bilgi yarışmasında okulumuz adına birinci olduk.
Arkadaşlarım hasta olmasalardı da bu yarışmayı kazanırdık. Ama durum böyle olduğu için tek başıma kazanmış gibi oldum. Tüm öğretmenlerim, ailem ve arkadaşlarım benimle gurur duydular.
a) Kurtuluş Savaşı ile ilgili bir eser yazsaydınız adını ne koyardınız?
(Örnektir)
Kurtuluş Savaşı ile ilgili bir eser yazsaydım adını Fedakarlık ve Azim koyardım.
b) Kitabınız için A4 kağıdına bir kapak tasarımı yapınız.
Eş Anlamlı ve Yakın Anlamlı Kelimeler
Eş anlamlı kelimeler, yazılışları ve okunuşları farklı olmasına rağmen aynı anlamı taşıyan kelimelerdir. Eş anlamlı sözcükler birbirlerinin yerine kullanılabilir. Eş anlamlılık çoğunlukla Türkçe sözcüklerle dilimize yabancı dillerden girmiş sözcükler arasındadır.
Örnek(ler)
» siyah – kara
» cevap – yanıt
» kalp – yürek – gönül
» kelime – sözcük
» ileti – mesaj
» özgün – orijinal
» dil – lisan
» bellek – hafıza
» uygarlık – medeniyet
» al – kırmızı
» misafir – konuk
» fiil – eylem
» model – örnek
» ölçüt – kıstas – kriter
» belgegeçer – faks
» ilginç – enteresan
» varsıl – zengin
» yoksul – fakir
> Bazı durumlarda eş anlamlı kelimeler birbirinin yerini tutmayabilir:
Örnek(ler)
» Kara bahtlı bir adamdı.
cümlesindeki “kara bahtlı” söz grubu “kötü şanslı” anlamında kullanılmıştır. Dolayısıyla kara bahtlı yerine siyah bahtlı demek de anlamsız olur. Bu yüzden bu cümledeki “kara” kelimesinin eş anlamlısı “kötü” kelimesidir.
Yakın Anlamlı Kelimeler
Yazılışı ve okunuşu farklı olan, anlamdaş gibi göründüğü hâlde birbirinin yerini tamamen tutamayan, yani aralarında anlam ayrıntısı bulunan kelimelerdir. Bunlar çoğunlukla Türkçe kelimelerdir.
Örnek(ler)
» basmak – çiğnemek – ezmek
» tutmak – yakalamak
» korkak – çekingen
» saçmak – dağıtmak
» dargın – küskün – kırgın
» tanıdık – bildik
» Çiçeklere basmak.
» Çiçekleri çiğnemek.
» Çiçekleri ezmek.
> Yakın anlamlılıkta çoğu zaman sözcüğün cümledeki kullanımı belirleyici olmaktadır.
Örnek(ler)“Yasaları çiğnemek” sözcük grubunda mecaz anlamda kullanılan çiğnemek sözcüğüyle basmakveya ezmek sözcüğü arasında yakın anlamlılıktan söz edilemez.
Zıt (Karşıt) Anlamlı Kelimeler
Anlamca birbirinin karşıtı olan, birbiriyle çelişen kelimelere zıt anlamlı kelimeler adı verilir. Türkçemizde her sözcüğün eş anlamlısı olmadığı gibi zıt anlamlısı da yoktur. Zıt anlamlı sözcükler genellikle nitelik veya nicelik bildiren sözcüklerde yani sıfat ve zarf özelliğindeki sözcüklerde bulunur.
Örnek(ler)
» uzak ↔ yakın
» bulanık ↔ berrak
» kirli ↔ temiz
» ileri ↔ geri
» güzel ↔ çirkin
» iç ↔ dış
» soğuk ↔ sıcak
» sık ↔ seyrek
» iyimser ↔ kötümser
» inmek ↔ çıkmak
» sağ ↔ sol
» zengin ↔ fakir
> Bir sözcüğün olumsuzu, o sözcüğün zıt anlamlısı değildir.
Örnek(ler)
» gelmek – gelmemek (olumsuzu)
» gelmek – gitmek (zıt anlamlısı)
» kirli – kirsiz (olumsuzu)
» kirli – temiz (zıt anlamlısı)
» almak – almamak (olumsuzu)
» almak – vermek (zıt anlamlısı)
> Sözcüklerin karşıt anlamlı olabilmesi için her ikisinin de gerçek ya da mecaz anlamlı olması gerekir.
Örnek(ler)
» Dün akşam bize geldi. (gerçek anlam)
» Bu işin sonu nereye gider? (mecaz anlam)
Yukarıdaki cümlelerde gelmek ve gitmek birbirinin karşıtı değildir; çünkü gelmek gerçek anlamıyla, gitmek mecaz anlamıyla kullanılmıştır.
Eş Sesli (Sesteş) Kelimeler
Yazılış ve okunuşları aynı olan; ama anlamları birbirinden farklı olan sözcüklere eş sesli (sesteş) sözcükler denir. Bunlar yalın hâlde olabildikleri gibi ek almış hâlde de olabilirler.
Örnek(ler)
Yol
» Bu yolu takip etmemiz gerek. (yol: Bir yerden bir yere ulaşmak için üzerinde yürüdüğümüz yer) » Kardeşimle birlikte bahçedeki otları yolduk. (yolmak: Çekip koparmak)
Yüz
» Yüzü bana dönüktü. (yüz: Çehre, surat, sima)
» Düğününe yüz kişi gelmiş. (yüz: Doksan dokuzdan sonra gelen sayı)
» Kıyıda iki çocuk yüzüyordu. (yüzmek: Suda ilerlemek)
» Koyunun derisini yüzdüler. (yüzmek: Derisini çıkarmak, soymak)
El
» Telefonu bütün gün elinden bırakmadı. (el: İnsanın tutmaya ve iş görmeye yarayan organı)
» Eller ne derse desin, önemli değil. (el: Yabancı)
> Dilimizde düzeltme işareti ( ^ ) olan sözcüklerde okunuşları, yazılışları ve anlamları farklı olduğu için sesteşlik özelliği aranmaz.
Örnek(ler)
» Hava soğuktu kar yağıyordu.
» Bu seneki kârımız iyi.
» ama – âma » hala – hâlâ » aşık – âşık » adet – âdet » yar – yâr
> Bir sözcüğün temel anlamıyla yan anlamı arasında sesteşlik özelliği aranmaz. Çünkü bu tür sözcükler arasında anlam bağlantısı kopmamıştır.
Örnek(ler)
» Karabatak suya daldı.
» Uzmanlığını hangi dalda tamamladı? Bu cümlelerde dal sözcükleri birbirinin sesteşi değildir; çünkü birinci cümlede dal sözcüğü gerçek anlamıyla, ikinci cümlede dal sözcüğü ağacın bir organı olan dal sözcüğünün yan anlamıyla kullanılmıştır.
> Bir sözcüğün temel anlamıyla mecaz anlamı arasında sesteşlik özelliği aranmaz.
Örnek(ler)
» Kuru otlar, bir kibrit değse tutuşuverecekti. (Temel anlam)
» Bu yazarın kuru bir anlatımı var. ( Mecaz anlam)
Genel ve Özel Anlamlı Kelimeler
Söylenişte tekil olmasına rağmen anlamca geniş kapsamlı olan sözcüklere genel anlamlı sözcükler; anlamca daha dar kapsamlı olan sözcüklere ise özel anlamlı sözcükler denir.
Örnek(ler)
» varlık – canlı – bitki – çiçek – papatya
GENEL . . . . . . ↔ . . . . . ÖZEL
Yukarıdaki örnekte sözcükler genelden özele doğru sıralanmıştır. Buradaki sözcüklerin en genel anlamlısı “varlık”tır, en özel anlamlısı ise “papatya”dır. Yine bu örnekte “çiçek” sözcüğü, “bitki” sözcüğüne göre daha özel anlamlıdır; “çiçek” sözcüğü, “papatya” sözcüğüne göre daha genel anlamlıdır.
Somut ve Soyut Anlamlı Kelimeler 1. Somut Anlamlı Kelimeler
Beş duyu organımız olan göz, deri, kulak, dil ve burundan en az biriyle algılayabildiğimiz varlıkları karşılayan sözcüklere “somut anlamlı sözcükler” denir. Bir başka deyişle elle tutup gözle görebildiğimiz, koklayıp tadabildiğimiz veya koklayabildiğimiz varlıkları karşılayan kelimelerdir.
Örnek(ler)
» Rüzgâr, yağmur, soğuk, sıcak, ekşi, acı (tat), çiçek, gürültü, aydınlık, karanlık, mavi, koku, uzun, deniz…
Yukarıdaki kelimeler beş duyu organımızdan en az biriyle algılanabilir. Sıcak, soğuk, rüzgâr dokunmayla; gürültü işitmeyle; mavi, uzun, deniz, çiçek görmeyle algılanabilir. Bu yüzden bu sözcükler somuttur.
2. Soyut Anlamlı Kelimeler
Beş duyu organımızdan herhangi biriyle algılayamadığımız kavramları ifade eden sözcüklere “soyut anlamlı sözcükler” denir.
Örnek(ler)
» Kin, iyilik, kötülük, nefret, kıskançlık, ayrılık, özlem, aşk, sevgi, acı (üzüntü), mutluluk, vicdan, umut, sevinç, keder…
Yukarıdaki kelimelerin hiçbiri beş duyu organımızla algılanamaz. Örneğin “nefret” dokunulabilen, görülebilen, duyulabilen, koklanabilen veya tadılabilen bir varlık değildir. Bu yüzden soyuttur.
> Somut anlamlı sözcüklerle soyut anlamlı sözcükler arasında doğrudan bir ilişki yoktur. Ancak aktarmaların temeli sayılan “somutlaştırma” olayında somut-soyut ilişkisi kurulmaktadır.
Nicel ve Nitel Anlamlı Kelimeler 1. Nicel Anlamlı Kelimeler
Kavramların sayılabilen, ölçülebilen, azalıp çoğalabilen özelliklerini gösteren sözcüklere nicel anlamlı sözcükler denir.
Örnek(ler)
» Bu binadaki dairelerin oldukça geniş odaları var.
» Ağacın uzun dallarını testereyle kestim.
» Okul, yüksek binaların arasında kalmış.
» Sırtında ağır bir çantayla güç bela yürüyordu.
» İşyerime yakın bir ev satın almak istiyorum.
Yukarıdaki örneklerde koyu yazılan sözcükler – odanın genişliği, dalların uzunluğu, binaların yüksekliği, çantanın ağırlığı, evin yakınlığı – ölçülebilir özellikleri gösterdiği için nicel anlamlıdır.
2. Nitel Anlamlı Kelimeler
Varlıkların nasıl olduğunu, niteliğini gösteren; sayılamayan, ölçülemeyen bir değeri, özelliği ifade eden sözcüklere “nitel anlamlı sözcükler” denir.
Örnek(ler)
» Ekşi yoğurdu ayran yaparak değerlendirebilirsin.
» Annemin lezzetli yemekleri burnumda tütüyor.
» Güleç yüzüyle çevresine neşe saçıyordu.
» Cimri insanların kimseye hayrı dokunmaz.
» Okula yırtık ayakkabılarla gidiyordu.
Yukarıdaki örneklerde koyu yazılan sözcükler – yoğurdun ekşiliği, yemeklerin lezzetliliği, yüzün güleçliği, insanların cimriliği, ayakkabıların yırtıklığı – ölçülemeyen özellikleri, nitelikleri ifade ettiği için nitel anlamlıdır.
> Sözcükler cümle içindeki kullanımına göre bazen nicel bazen de nitel anlamlı olabilir.
Örnek(ler)
» Okul yıllarında onunla yakın arkadaştık. (nitel anlam)
» Stadyum evimize çok yakındı. (nicel anlam)
Birinci örnekteki “yakın” sözcüğü “içten, sıkı” anlamında kullanılmıştır. İki arkadaş arasındaki yakınlık belli bir ölçü aletiyle ölçülemez. Bu yüzden yakın sözcüğü nitel anlamlı bir sözcüktür. İkinci örnekteki “yakın” sözcüğü ise, ölçülebilir bir özellik olduğu için nicel anlamlıdır. Evin stadyuma olan uzaklığı metreyle ölçülebilir.
» Annesinin güzel gözleri vardı. (nitel anlam)
» Bu işten güzel para kazanmışlar. (nicel anlam)
Birinci örnekteki “güzel” sözcüğü, ölçülemeyen bir nitelik bildirdiği için nitel anlamlıdır. Gözlerin ne derece güzel olduğunu ölçen bir alet yoktur. İkinci örnekteki “güzel” sözcüğü ise “çok” anlamında kullanılmıştır. Paranın ne kadar kazanıldığı hesaplanabileceği için “güzel” sözcüğü nicel anlamlıdır.
Neden-Sonuç (Sebep-Sonuç) Cümleleri
Bir eylemin hangi gerekçeyle veya hangi sebeple yapıldığını bildiren cümlelere neden-sonuç (sebep-sonuç) cümleleri denir. Bu cümlelerin yüklemine “niçin?” , “neden?” soruları sorulduğunda bu sorular cevapsız kalmaz. Neden-sonuç cümleleri iki bölümden oluşur: Birinci bölüm neden (sebep), ikinci bölüm ise sonuç bildirir. Genellikle “için, -den, -diğinden, ile” gibi ekler ve edatlar kullanılır.
Örnek(ler)
» Hasta olduğu için okula gelememiş.
Yukarıdaki cümlede yükleme “neden gelememiş?” sorusunu yönelttiğimizde “hasta olduğu için” cevabını alıyoruz. Yüklemin yapılış sebebi bildirildiği için bu cümle sebep-sonuç cümlesidir.
» Okulların açılmasıyla masraflar arttı.
» Seni uyandırmayalım diye radyoyu açmadık.
» Yağmur yağınca maç iptal oldu.
» Malzeme yetersizliğinden inşaat yarım kaldı.
> Neden-sonuç ilişkisi bağımsız iki cümle ile de ifade edilebilir.
Örnek(ler)
» Çiçekleri gece sula; daha çabuk büyür.
» Bir daha böyle konuşma; beni üzüyorsun.
Bu örneklerde birinci cümlede ifade edilen eylem, ikinci cümlede ifade edilen eylemin nedeni durumundadır. Buna “gerekçe” de denmektedir. Bu tür ifadelerde sebep cümlesi ile sonuç cümlesinin yerleri değiştirilebilir.
Amaç-Sonuç Cümleleri
Eylemin hangi amaca bağlı olarak gerçekleştiğinin belirtildiği cümlelere amaç-sonuç cümleleri denir.
> Amaç-sonuç cümleleri, eyleme sorulan “hangi amaçla?” sorusuna cevap verir.
> Bu tür cümlelerde de “için, diye, üzere” gibi edatlardan yararlanılır.
Örnek(ler)
» Sınavı kazanmak için çok çalışmış.
Yukarıdaki cümlede yükleme “hangi amaçla çalışmış?” sorusunu yönelttiğimizde “sınavı kazanmak için” cevabını alıyoruz. Yüklemin yapılış amacı bildirildiği için bu cümle amaç-sonuç cümlesidir.
» Bildiklerini anlatmak üzere karakola başvurdu.
» Kilo vereyim diye spor yapıyor.
» Yazar, eleştirmene şirin görünmek maksadıyla iki yüzlü davranıyor.
» Ona sık sık öğüt verirdi; iyi bir insan olsun diye. (dilbilgisi.net)
BÜYÜK HARFİN KULLANILDIĞI YERLER ve NOKTALAMA İŞARETLERİ
>>Büyük Harfin Kullanıldığı Yerler ve Noktalama İşaretleriyle İlgili ÖZEL DERS NOTU İçin BURAYA TIKLAYIN.
|
etin