Tema: Qan tamirlari, qan aylaniw sheńberleri. Reje: Qan tamirlariniń dúzilisi Qan aylaniw sheńberi

Tema: Qan tamirlari , qan aylaniw sheńberleri.
Reje:

• Qan tamirlariniń dúzilisi
• Qan aylaniw sheńberi.

Qan tamirlaniń duzilisi : Qan tamirlari denemizdin barliq bólimlerine tarqalgan. Olar arteriya, vena ham kapillyarlarģa bólinedi . Júrekten organlarģa qan alip baratugin qan tamirlarina arteriyalar, jurekke qan alip keletuģin qan tamirlarina venalar delinedi.
Arteriyalar diywali qalin hám elastik biriktiriwshi toqimadan ibarat. Júrekten shiqqan iri arteriyalar izbe-iz kóp ret shaqalanip, bir qansha kishi
arteriyalardi hám olar arteriolalardi payda etedi. Óz gezeginde, arteriolalar da
toqimalarda izbe-iz tarmaqlanip, júdá jinishke kapillyarlardi payda etedi.
Kapillyarlar diywali bir qabat kletkalardan turadi. Kapillyarlar adam shashina salistirģanda 50 ese jinishke bolip, barliq toqimalar arqali ótedi. Kapillyarlar arqali
toqimalarģa kislorod, aziqliq zatlar hám organizm ushin kerekli bolģan barliq ónimler toqtawsiz ótip turadi.
Kislorod hám aziqliq zatlardi organlarģa bergen júdá jinishke kapillyarlar venulalar delinedi. Olar izbe-iz birigip, venalardi payda etedi. Venalar da óz náwbetinde izbe-iz birigip, úlkeyedi. En úlken
venalar júrekke kelip quyiladi. Venalar – qandi organlardan jurek bólimlerine ótkiziwshi qan tamirlari.
Qan aylaniw sheńberi: Qan organizm qan tamirlarinda eki úlken sistema – úlken hám kishi qan aylaniw sheńberi boylap háreketlenedi. Úlken qan aylaniw sheńberi júrektiń shep qarinshasi hám onnan shiģatugin aortadan baslanadi .
Aorta arteriyalarinda, olar kapillyarlarga bólinedi.
Kapillyarlardaģi qannan kletkalarģa kislorod hám aziqliq zatlar, kletkalardan qanģa karbonat angidrid ham zat almasiw
ónimleri ótedi. Kapillyarlar birigip, aldigi hám keyingi gewek venalardi payda etedi. Eki gewek vena da júrektin on bólimeshesine kelip quyilad. Iri venalar jaylasgan klapanlar qandi artqa qaytiwina jol qoymaydi. Sol sebepli qan júrek
tárepke qarap agadi.
Kishi qan aylaniw sheńberi oń qarinshadan shiģatugin ókpe arteriyasinan baslanadi. Júrek qisqarģanda oń qarinshadaģi qan ókpe arteriyasina aydaladi. Ókpe arteriyasi ekige tarmaqlanip, shep hám oń ókpelerge baradi. Ókpelerde arteriyalar kapillyarlarģa tarmaqlanadi. Qan kapillyarlar arqali aģip ótip atirģnda ondagi karbonat angidrid alveolalarģa, kislorod alveolalar hawasinan qanga ótedi. Kislorodqa
toyinģan qan arteriya qani dep ataladi. Kapillyarlar óz ara izbe-iz birigip, tórt ókpe venasin payda etedi.