TüRKÇE – DİLBİLGİSİ kelime (sözcük)

2. Kısaltmaların Yazımı

 

Kısaltma; bir kelime, terim veya özel adın içerdiği harflerden biri veya birkaçı ile daha kısa olarak ifade edilmesi ve sembolleştirilmesidir. Yapılan kısaltmaların benimsenmesi, yaygınlaşması ve herkes tarafından anlaşılması gerekir.

 

AA, AB, ABD, age., AGİK, AIDS, aids, AKM, Alb., Alm., anat., AOÇ, AP, APS, Apt., Ar., Ar. Gör., ark., Asb., ASELSAN, Asist., ASKİ, AŞTİ, AT, Atğm., ATO, AÜ, AÜ, AÜ, Av., B (batı), B. (bay), bağ., BAĞ-KUR, BBC, BCG, BDT, bk. (bakınız), BM, Bn. (bayan), BOTAŞ, Bşk., C. (cilt), DGM, dm, EKG, ed. (edebiyat), FIFA, Fr., g, GAP, gr, HABITAT, Hz., İETT, KBB, km, l, m, Mah., MKE, No. veya Nu., öl., sn (saniye), TIR, TL, yy., zool.

 

„ Kurum, kuruluş, müessese, makam, üniversite adlarının kısaltmalarında bütün harfler büyüktür. Harfler arasına nokta koymaya gerek yoktur.

 

TRT, TBMM, İTÜ, DSİ, TDK, TTK, MEB, AÜ DTCF, DAÜ, D, B, K, G, KB, GB, KD, GD (son sekizi yön adı)

 

Bu kısaltmalardan sonra gelen çekim ekleri kesme ile ayrılır. Ekler son harfin okunuşuna göre belirlenir; kelimenin uzun şeklinin okunuşuna göre değil:

 

MEB’e, TBMM’nin, DTCD’ne değil DTCF’ye, İTÜ’nden değil İTÜ’den

 

]Bazı kısaltmalar da kelime gibi oluşturulmuştur.

 

ASELSAN, BOTAŞ, İLESAM, SEKA, TÖMER, TEDAŞ

 

Bunlara getirilen ekler de düz okunuşa göre belirlenir:

 

ASELSAN’da, BOTAŞ’a, İLESAM’ın, SEKA’nın, TÖMER’den, TEDAŞ’ta

 

]Nokta kullanılan kısaltmalar da vardır. Bunlardan sonra getirilen ekler kesmeyle ayrılmaz:

 

K.K.K., M.Ö., M.S., P.K., T.C.

 

„ Özel isim veya unvan olan bir kelime birkaç harfle kısaltılıyorsa yalnız ilk harf büyük yazılır.

 

Prof., İst., Doç., Dr., Av., Alb., Gen.

Alm. (Almanca), İng., Kocatepe Mah., Güniz Sok.

 

Bu kısaltmalara ek getirilirken kelimenin uzun şeklinin okunuşu esas alınır; ekler kesmeyle ayrılmaz:

 

İst.da, Alm.yı, İng.ye

 

„ Özel isim olmayan kelimelerin kısaltması küçük harfle başlar.

 

C. (cilt), s. (sayfa), bkz.(bakınız), vb. (ve benzeri), vs. (ve saire), is. (isim), sf. (sıfat), hz. (hazırlayan), çev. (çeviren), ed. (edebiyat), fiz. (fizik), kim. (kimya)

 

Bu kısaltmalara ek getirilirken kelimenin uzun şeklinin okunuşu esas alınır; ekler kesmeyle ayrılmaz:

 

vb.leri, vs.den, is.ler, sf.lar, hz.da, çev.e, ed.ı, fiz.le, kim.da

 

„Elementlerin ve ölçülerin kısaltmalarında nokta kullanılmaz:

 

C, Ca, Fe, m, mm, cm, km, g, kg, l, mg...

 

Bu kısaltmalara ek getirilirken kelimenin uzun şeklinin okunuşu esas alınır; ekler nokta kullanılmadığı için kesmeyle ayrılır:

 

m’ye, mm’de, cm’yi, km’ye, g’dan, kg’dan, l’de, mg’ı

 

„Sert sessizle biten kısaltmalara ünlüyle başlayan ek getirildiğinde okunuşta sondaki sert ünsüz yumuşamaz:

 

AGİK’in (agiğin değil agikin), TÜBİTAK’a (tübitağa değil tübitaka)

 

Ancak “birlik” kelimesiyle kurulan kısaltmalarda yumuşama görülür:

 

ÇUKOBİRLİK’e (çukobirliğe)

 

 

3. Ek-Fiilin Yazımı

 

Ek-fiil isimlerin yüklem olmasını sağlayan ektir..

 

a. Ek-fiil (imek fiili) eklendiği kelimeye bitişik de yazılabilir ondan ayrı da... Ama genellikle bitiştirilir. Ayrı yazıldığı zaman ünlü uyumlarına uyup uymadığına bakılmaz. Bitişik yazılan ek-fiil “büyük ve küçük ünlü uyumu” kurallarına uyar.

 

1. Sessiz harfle biten kelimeye bitiştiriliyorsa, başındaki “i” düşer:

 

rahatsız idim rahatsızdım,

çocuk ise çocuksa,

Serkan imiş Serkan’mış,

koşar iken koşarken

Suçlanan ben imişim benmişim

Biz imişiz bizmişiz

Meğer sen ne çalışkan imişsin çalışkanmışsın

Çalışkan imişsiniz çalışkanmışsınız

Adam yirmi yıldır evine hasret imiş hasretmiş

 

2. Sesli harfle biten kelimeye bitiştiriliyorsa, başındaki “i” düşer ve yerine “y” kaynaştırma harfi gelir:^11[1]

 

Bir güzelin hayranı i-di-m hayranıydım, hayranı idik hayranıydık

Zeki idi zekiydi

Ali imiş Ali’ymiş,

Hasta ise hastaysa,

Nöbetçi iken nöbetçiyken,

Merhametli imişler merhametliymişler

Merhametliler imiş merhametlilermiş

 

b. Fiillere getirildiğinde onların birleşik zamanlı çekimlerini yapmayı sağlayan ek-fiil bitişik de ayrı da yazılabilir:

çalışmış i-di-k çalışmıştık

okuyor i-se okuyorsa

okuyor i-miş-ler/okuyorlar imiş okuyorlarmış

 

 

4. “ile” Edatının (Hem edat, hem bağlaç)Yazımı

Edat ve bağlaç olarak kullanılır.

Yazılışları bakımından aralarında fark yoktur.

Bu kelime kendinden önceki kelimeye bitişik de yazılabilir, ondan ayrı da...

 

Bitişik yazılan “ile” kelimesi “büyük ve küçük ünlü uyumu” kurallarına uyar. Ayrı yazıldığında ünlü uyum kuralları aranmaz:

 

arabası ile arabasıyla, konu ile konuyla,

annem ile babam annemle babam

 

Ünlüyle biten kelimelere bitiştirildiğinde, baştaki “i” ünlüsü düşer ve yerine “y” kaynaştırma harfi gelir:

 

Bora ile Bora’yla, sopa ile sopayla, dava ile davayla, arkadaşı ile arkadaşıyla, dolayısı ile dolayısıyla...

 

Ünsüzle biten kelimelere bitiştirildiğinde, sadece baştaki “i” ünlüsü düşer, büyük ünlü uyumuna göre “la” veya “le” şeklinde kullanılır.

 

Murat ile Murat’la, cam ile camla, deve ile deveyle...

 

 

5. “mi” Soru Ekinin Yazımı

Hem isimlere hem de fiillere getirilen bir çekim ekidir.

 

„ “-mi”, kendinden önceki kelimden her zaman ayrı (bir kelime gibi) yazılır:

 

Gelecek miydin? (fiile)

Sen misin? (isme)

Geldi mi?, okuyor mu?, onlar mı?, özgün mü?...

Sen burada mısın?

Bizi duyuyor musunuz?

İzmir mi yoksa İstanbul mu daha güzel?

Ağlasam sesimi duyar mısınız mısralarımda?

 

„ Eklendiği kelimenin son sesine, dolayısıyla büyük ve küçük sesli uyumu kurallarına uyar:

 

Salı mı? Sen mi? O mu? Ölü mü?

 

„ Soru ekinden sonra gelen ekler kendisine bitişik yazılır.

Seni çağıran bu çocuk muydu?

 

„ Soru anlamı vermediği zamanlarda da ayrı yazılır.

 

Yağmur yağdı mı dışarı çıkmak isterim.

Güzel mi güzel bir evi var.