Turkistonda milliy istiqlolchilik harakatining kelib chiqishi

---

15 
YANGI OʻZBEKISTON TALABALARI 
AXBOROTNOMASI 
www.in-academy.uz 
1-JILD, 8-SON (YOʻTA) 
 TURKISTONDA MILLIY ISTIQLOLCHILIK HARAKATINING 
KELIB CHIQISHI. 
Isfandiyor Baxoviddinov 
Jahon iqtisodiyoti va diplomatiya universiteti talabasi 
[e-mail] 
ARTICLE INFO 
 
ABSTRACT
 
Qabul qilindi: 04-August 2023 yil 
Ma’qullandi: 10-August 2023 yil 
Nashr qilindi: 14-August 2023 yil
 
 
Ushbu maqola Turkiston milliy istiqlolchilik harakatining 
asl mohiyatini ko’rsatadi va kelib chiqish sabablarini 
tahlil qiladi. Muallif ushbu harakatning shakllanishiga 
hissa qoʻshgan tarixiy shart-sharoitlarni tahlil qiladi, 
uning ildizlari va dinamikasini har tomonlama oʻrganadi 
va uning shakllanishiga taʼsir koʻrsatgan ijtimoiy va 
iqtisodiy oʻzgarishlar, milliy oʻziga xoslik va 
bolsheviklarning shavqatsiz siyosatiga munosabati kabi 
omillar muhokama qilinadi.
KEY WORDS 
qoʻrboshilar, 
“bosmachilar”, 
istiqlolchilik 
harakati, 
milliy-
ozodlik harakati. 
 
Qoʻrboshilar, bosmachilar, istiqlolchilar, qaroqchilar, qahramonlar, talonchilar, 
vatanparvarlar, qonxoʻrlar, yurttuzarlar, yurtbuzarlar… Ularni yana qanday nomlar bilan 
atashmagan deysiz. Kimlar uchundir cheksiz mardlik namunasi, yana kimlar uchundir misli 
koʻrilmagan yovuzlik timsoliga aylangan, atroflarini minglab afsona va toʻqimalar chulgʻab 
olgan, sarguzashtlar romantikasidan qonli davr daxshatlarigacha bor yoʻgʻi bir qadam boʻlgan, 
oʻzlari haq deb bilgan gʻoya uchun jonlarini ayamagan er yigitlar ustida hali hanuzgacha baxs-
munozaralar tinmaydi. Ularga beriladigan baholar ham qarama-qarshidir: ularni 
kallakesardan olib, milliy-ozodlik kurashchilariga solishadi, birov ularning qahramonliklarini 
madh etsa, boshqasi ularning kirdikorlarini fosh etish bilan ovora. Xoʻsh, aslidachi? 
Qoʻrboshilar aslida kim edi? Sanʼat tili bilan aytsak, ular oʻzlari yashagan davr uchun 
protagonistmi yoki antagonist? 
Moziyga qaytib ish koʻrish xayrlik, deydilar.
1
Keling, 
tariximizning tashviqot, yolgʻon-u ilohiylashtirishlardan holi boʻlgan qonli sahifalariga bir koʻz 
tashlaylik, yalongʻoch haqiqatning koʻziga tik boqaylik. Toʻgʻri, 
yolgʻiz xayol goʻzaldir, 
haqiqatning koʻzlari qoʻrqinchli.
2
Lekin uning koʻzlariga boqish kerak. Siyosat oʻzgaradi, 
odamlar oʻzgaradi, tarixga boʻlgan munosabat oʻzgaradi, ammo tarix mohiyatan oʻzgarmaydi, 
chunki oʻlganlar oʻzgara olmaydi.
 
Olmoslardan keskir edi shamshiringiz, 
Tutun boʻlib toʻzib ketdi taqdiringiz, 
Ming yigitga arzirdingiz har biringiz. 
Ot oʻynatib yurmadingiz, “bosmachilar!..”
3
 
BOSMACHI(MI?) 
1
Moziyg‘a qaytib ish ko‘rish xayrlik, deydilar. Shunga ko‘ra mavzu’ni moziydan, yaqin o‘tkan kunlardan, tariximizning 
eng kirlik, qora kunlari bo‘lg‘an keyingi «xon zamonlari»dan belguladim
. Abdulla Qodiriy, “Oʻtkan kunlar”. 
2
Yolg‘iz xayol go‘zaldir, haqiqatning ko‘zlaridan qo‘rqaman
. Abdulhamid Choʻlpon, “Xayol”. 
3
Muhammad Yusuf. “Bosmachilar”. 

---