Валидејнләр үчүн

Sual: Valideynin ölümü uşaq üçün hansı problemləri yaradır?

Cavab: Ölümün mənasını az-çox dərk edən uşaq üçün valideynini itirmək ağır zərbədir. Bu ağrını heç bir vasitə ilə aradan qaldırmaq mümkün deyil. Bəzən uşaqlar valideynin bilərəkdən ölümü seçdiyini düşünərək, ona nifrət edirlər. Nə vaxtsa əsəbləşib valideyninə ölüm arzulayan uşaq valideyni öldükdə özünü günahkar hesab edir. Uşaqlığın elə bir dövrü var ki, körpə bütün arzularının hökmən həyata keçəcəyini zənn edir.

Sual: Həyat yoldaşını itirmiş valideyn övladına nə deməlidir?

Cavab: Uşağı narahat edən sizi də itirmək qorxusudur. O, valideynlərindən birini itirdiyi üçün o biri valideynini də itirməkdən xoflanır. Siz uşağı əmin etməlisiniz ki, onu tərk etməyəcəksiniz. Vəfat etmiş valideynə işarə ilə uşağa “sən onu tezliklə unudacaqsan” demək olmaz. Sadəcə, onun dərdinə şərik olmaq lazımdır.

Sual: Uşaq öz bacısını və ya qardaşının ölümünü necə qarşılayır?

Cavab: Belə bir hadisədən sonra uşaq öz ölümündən qorxur. Eşitdiyi nağılda özünü qəhrəmanın yerində təsəvvür edən uşaq bu hadisədə də özünü hədəf seçir.

Bacı və ya qardaşına həsəd aparıb, nə vaxtsa onların ölümünü istəyən uşaq elə başa düşə bilər ki, bu ölümə səbəbkar odur. O, özünü günahkar hesab edib, daxilən əzab çəkə bilər. Siz onu əmin etməlisiniz ki, baş vermiş ölümə kimsə səbəbkar deyil.

Bəzi valideynlər ölmüş uşağa aid olan bütün əşyaları göz qabağından yığışdırırlar. Zənnimcə, ən azı həmin uşağın fotoşəkilini göz qabağında saxlamaq lazımdır. Evdə qalmış uşaq əmin olmalıdır ki, kimsə unudulmur.

Kiminsə ölümü üçün məsuliyyət daşımaq daimi əzab olur. Uşağınızı belə təsadüflərdən qoruyun. Tanışlardan biri bir yaşlı oğlunu çimdirməyi beş yaşlı qızına tapşırmış, nəticədə uşaq vannada boğulmuşdur. Bu məsum qızcığazın çəkdiyi əzabı təsəvvür etmək çox çətindir. Belə hadisələrdən qorunun.

Sual: Çarəsiz xəstəlik səbəbindən ölüm ayağında olan körpəyə nə demək lazımdır?

Cavab: Uşağa ölüm ayağında olduğunu demək olmaz. Təcrübəli və mahir həkimlər heç vaxt ölüm haqqında qəti bir söz demirlər. Çünki onlar ölüm ayağında olan insanların uzun illər yaşamasına şahid olmuşlar. Bundan əlavə, mütəmadi olaraq yeni dərmanlar kəşf olunursa heç vaxt ümidi itirmək olmaz. Bütün bunları nəzərə alaraq, ümidinizi itirməyin və körpənizə də ümid verin.

Məsləhət görürəm ki, ölüm ayağında olan uşaqlar üçün uzun müddətli əyləncələr düşünün. Məsələn, ona yüz səhifəlik bir rəsm albomu alın və gündə bir şəkil çəkməyə təşviq edin. Albomdakı ağ səhifələr ondakı həyat eşqini artırasıdır. Yaşamaq üçün isə belə bir eşq çox mühümdür.

Ən pisi odur ki, ölüm ayağında olan uşaqla tamam fərqli rəftar edilsin. Uşağa istədiyini verən və onun nazını çəkən valideyn əslində bu uşağa əzab verir. İnanın ki, əvvəlkindən köklü fərqlənən bu münasibət uşaq üçün xoş deyil. Əvvəlki münasibətinizi dəyişmədən onu sevməkdə davam etsəniz daha yaxşı olar.

On dördüncü fəsil

Problemli uşaq

Sual: Uşağın rəftarındakı nöqsanlar psixoloji nöqsan hesab oluna bilərmi?

Cavab: Rəftardakı nöqsanların iki amili var:

1. Mühitlə bağlı amillər;

2. Cismlə bağlı amillər.

Uşağın danışığına aid psixoloji problemlər mühitlə bağlı olur. Təəssüf ki, bu məsələdə naşı olan cəmiyyətimizdə rəftardakı bütün nöqsanlar psixoloji və ya mühitlə bağlı qəbul olunur. Ona görə də, adətən, cəmiyyət, ailə təqsirləndirilir. Hansı ki, bir çox nöqsanlar mühitlə bağlı deyil. Rastlaşdığım xəstələrdən bir hissəsi bədənlərindəki problemlərlə əlaqədar kobud rəftar edirlər. Mərkəzi sinir sistemi zədələnmiş insan fiziki əzablara düçar olur. Uşaqda bu zədəni tapmaq çətin olur. Yalnız məktəbə getdikdən sonra bu zədə özünü uşağın qavrayışında biruzə verir. Beyin və digər sinirlərdən ibarət olan bu sistemdəki zədə ilkin müayinədə, demək olan ki, məxfi qalır. Əgər beyin kifayət miqdarda oksigen almırsa, rəftarda nöqsanlarla müşayiət olunur.

Mən hər gün, bir yerdə dura bilməyən, dərslərini çatdırmayan kobud rəftarlı uşaqlarla qarşılaşıram. Bu uşaqların əksəri sinir sistemi zədələnmiş uşaqlardır. Bu zədə fiziki müayinədən daha asan, psixoloji müayinədə üzə çıxır. Uşağının rəftarında hər hansı bir nöqsan hiss edən valideyn psixoloqa müraciət etdikdə ilkin araşdırmalar mühitlə bağlı olur. Zənnimcə, cidd-cəhdlə mühitdə səbəb axtarmaq düzgün deyil. Hətta sağlam adamın da nöqsanlı rəftarı üçün mühitlə bağlı səbəb tapmaq olar. Hansı ki, bu səbəb insanın ruhunda yox (mühitdə yox!), cismində ola bilər. Müalicələr isə tamam fərqlidir. Əgər, doğrudan da, nöqsanlı rəftarı doğuran sinir sistemindəki zədədirsə, psixi müayinələr və müalicələr səmərəsiz olacaq. Nə qədər ki, sinir sistemindəki zədə tapılmayıb, bütün müalicələr əbəsdir.

Sinir sisteminin zədələnməsi o demək deyil ki, uşaq tamamilə küt olmalıdır. Mərkəzi sinir sistemində zədələr olduğu halda fövqəladə yaddaşa malik, ətrafındakılarla yaxşı keçinən uşaqlar az deyil. Hər şey bu zədənin dərəcəsindən asılıdır.

Sual: Övladımın nöqsanlı rəftarı nə vaxt özünü biruzə verir?

Cavab: Belə rəftar bəzən dörd-beş aylıq uşaqda da müşahidə olunur. Uşağın ağlama tərzi, hərəkətindəki qəribəliklər mütəxəssisin diqqətini cəlb edir. Ətrafındakılarla göz-gözə gəlməyən, əşya ilə insana fərq qoymayan körpə hansısa problemdən əziyyət çəkir. Saatlarla yerində hərəkət edib, ətrafa nəzər salmayan uşağın durumu narahatedicidir. Bəzən bu narahatlıq onun bir guşədə sakit oturması ilə müşayiət olunur. Bu sakitliyin əsil səbəbindən xəbərsiz valideynlər öz uşaqları ilə fəxr edirlər. Bəzi uşaqlar isə öz analarının döşündən qidalanmaqdan imtina edirlər. Başqaları isə onları çox rahat əmizdirir. Bütün bu xüsusiyyətlərə diqqətlə yanaşmaq lazımdır.

Bir çox valideynlər uşağa yorulanadək ağlamaq imkanı verir və düşünür ki, uşaq ağlamaqla valideyni yerindən tərpətmək istəyir. Belə bir yanaşmanın çox xoşagəlməz nəticələri olur. Uşaq insanlara inamını itirir və özünə qapılır. Əslində belə uşaqların özlərində yaratdıqları müdafiə sistemi şizofreniyanın simptomlarına malikdir. Əgər uşağınızda ətrafdakılara diqqətsizlik kimi bir xasiyyət yaransa, onun diqqətini cəlb etməyə çalışın. Unutmayın ki, on səkkiz aylıqdan böyük uşaqda şizofreniyanın müalicəsi, demək olar ki, mümkünsüzdür. Amma əminəm ki, hər dəfə ağlayarkən qucağa götürülən uşaq üçün şizofreniya qorxusu yoxdur.