1. İlk olarak şunu ifade etmek isterim ki oldukça kapsamlı bir çalışma olmuş, yazarın emeği için tebrik ederim

Sonuç

İslâm dünyasının en yaygın tarikatlardan biri olan Halvetiliğin Anadolu’ya intikal ettiği asır olan 15. Asırdan itibaren Bolu’da da etkili olduğu görülmektedir. Bolu ve ilçelerinde tarikat faaliyetlerinde bulunan Halvetiyye temsilcilerini incelediğimizde kronolojik olarak ilk sırada tarikatın pir-i sânîsi olarak kabul edilen Yahya-yı Şirvanî’nin halifesi Habib Karamanî tarafından yetiştirilen Mudurnulu Dâvûd-ı Halvetî ismi karşımıza çıkmaktadır. Te’lîf etmiş olduğu Gülşen-i Tevhîd adlı eseriyle tasavvuf çevrelerinin dikkatini çekmiş olan Dâvûd-ı Halvetî’nin Bolu ve civarında tanınan bir sûfî olduğunu Kızıl Ahmet gibi bazı devlet adamlarıyla yakın ilişki içinde olmasından da anlayabiliriz.

Aslında Konrapalı olan ancak kaynaklardaki bazı çelişkiler ve hatalar nedeniyle “Tokadî” nisbesiyle maruf olan Konrapalı Hayreddin Efendi de Bolu’nun tasavvuf hayatına damgasını vuran isimlerden biridir. Bir taraftan Halvetiyye’nin dört ana kolundan biri olan Cemaliyye’nin kurucusu Cemal-i Halvetî onun mürşidi, diğer taraftan da Şabaniyye’nin kurucusu Şeyh Şaban-ı Velî onun mürididir. Dolayısıyla Halvetiyye silsilesinde önemli bir isim olarak karşımıza çıkan Hayreddin Efendi, Şaban-ı Veli Dergâhı’nın bulunduğu Kastamonu ile Bolu arasındaki manevi alıverişin de mimarı olmuştur.

Mudurnu’nun tasavvufî hayatına yön veren kişilerden biri de Mudurnulu Abdullah Rüşdî Efendi olup şeyh efendinin aile mensupları Üsküdar İnadiye’deki Nalçacı Tekkesi’nde postnişinlik yapmış, bir anlamda Abdullah Rüşdi Efendi ve ailesi Bolu’dan İstanbul’a manevî bir köprü oluşturmuştur. Abdullah Rüşdî Efendi’nin dünürü olan Mudurnulu Mehmet Tulûî Efendi de besteleriyle XVIII. Asrın tekke mûsıkîsinde iz bıraktığı gibi hattat kimliğiyle de tanınmış bir sûfîdir. Çerkeşiyye’den doğan Haliliyye/Geredeviyye adlı şube de Bolu ve çevresinde son derece etkili olmuştur. Söz konusu şubenin kurucusu Geredeli Halil Efendi pek çok mürid yetiştirmiş, halifeleri vasıtasıyla da Safranbolu, İstanbul ve Kütahya gibi şehirlere nüfûz etmiştir. Halifelerinden Kütahyalı Şeyh Salih Efendi kanalıyla devam eden silsilesi de günümüze ulaşmıştır. Geredeli Halil Efendi’nin oğlu Dîvân sahibi Mustafa Rûmî, Halil Efendi’nin manevî terbiyesinden geçen Geredeli Abdullah Efendi, Abdullah Efendi’nin müridi ve İstanbul’da dönemin önde gelen bazı âlimlerinin intisap etmiş olduğu Muhammed Necip Efendi’nin de şeyhi olan Halil Rahmi Efendi ve Şeyh Şaban-ı Velî Dergâhı’nda 16. postnişin olarak niyâbeten görev yapan İbrahim Şevki Efendi Bolu’nun diğer önde gelen mutasavvıflarıdır.

Sonuç olarak XV-XIX. asırlar arasında yaşamış olan bu Halvetî dervişlerinin hayatları ve yürütmüş oldukları tarikat faaliyetleri, Halvetiyye’nin uzun süre Bolu ve ilçelerinde ne ölçüde etkili olduğunu ortaya koymakta ve Anadolu’nun başka bölgelerine de uzanan nüfuzlarını gözler önüne sermektedir.

Kaynakça

“Bolu” Yurt Ansiklopedisi, İstanbul 1982.

“Dâvût Halvetî”, Türk Ansiklopedisi, Ankara 1964.

“Dâvûd Halvetî”, Türk Dili ve Edebiyatı Ansiklopedisi, İstanbul 1977.

1337-1338 Bolu Livası Salnamesi.

438 Numaralı Muhâsebe-i Vilâyet-i Anadolu Defteri II (937/1530) Bolu, Kastamonu, Kengırı ve Koca-ili Livâları -Dizin ve Tıpkıbasım-, Haz. Ahmet Özkılınç, Ali Coşkun, Mustafa KarazeybeK, Abdullah Sivridağ, Murat Yüzbaşıoğlu, Ankara 1994.

Abdizâde Hüseyin Hüsameddin; Amasya Tarihi, İstanbul 1330.

Abdurrahman Câmî, Nefahatü’l-üns. çev. Lâmiî Çelebi, haz. Süleyman Uludağ-Mustafa Kara, İstanbul 2001.

Abdülkadiroğlu, Abdülkerim; Halvetilik’in Şabaniye Kolu Şeyh Şaban-ı Veli ve Külliyesi, Kastamonu 1991.

-------; “Osmanlı Döneminde Geredeli Âlimler, Mutasavvıflar, Şairler ve Diğerleri”, Osmanlı Devletinin Kuruluşunun 700. Yılında geçmişten Günümüze Gerede (Sempozyum Bildirileri), Gerede 2000.

Aksoy, Hasan, “Mehmed Tulûî Efendi”, DİA, XXVIII, ss. 539.

Albayrak, Sadık; Son Devir Osmanlı Uleması, İstanbul 1980.

Alparslan, Cevat; Akşemseddin Hazretleri Hayatı Eserleri Şiirleri ve Bolu Erenleri, Ankara 1998,

Aykut, Said; “Davud-ı Halvetî”, Sahabeden Günümüze Allah Dostları, İstanbul 1995.

Azamat, Nihat; “Çerkeşî Mustafa Efendi”, DİA, VIII, ss. 272-275.

Bağdatlı İsmail Paşa; Hediyyetü’l-ârifîn, İstanbul 1951.

Baysanoğlu, Şevket; Diyarbakır Fikir ve Sanat Adamları, İstanbul 1957.

Bursalı Mehmet Tahir; Osmanlı Müellifleri, Ankara 2000.

Canım, Rıdvan; Lâtifî Tezkiretü’ş-Şuarâ ve Tabsıratu’n-Nuzamâ –İnceleme Metin-, Ankara 2000.

Ceyhan, Semih; Türkiye’de Tarikatlar Tarih ve Kültür, İstanbul 2015.

Cunbur, Müjgan; “Dâvûd-ı Halvetî”, Türk Dünyası Edebiyatçıları Ansiklopedisi, Ankara 2003.

Çiftçi, Fazıl; Hazret-i Pir Şeyh Şaban-ı Veli, Kastamonu 2005.

Darkot, Besim; “Bolu”, İslâm Ansiklopedisi, İstanbul 1979.

Demircioğlu, Ziya; Şeyh Şaban-ı Veli ve Postnişinleri, Kastamonu 1990.

-------; Kastamonu Evliyaları, Kastamonu 1957.

Ergun, Sadettin Nüzhet, Türk Musikisi Antolojisi, İstanbul 1942.

Elgin, Necati, “Dâvûd-ı Halvetî’nin Gülşen-i Tevhîd’i”, İ.Ü.E.F. Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi, İstanbul 1965, XIII, ss. 91-98.

Ezgi, Suphi, Nazarî-Amelî Türk Musikisi, İstanbul 1940.

Gökoğlu, Ahmet; Paphlagonia, Gayr-i Menkul Eski Eserleri ve Arkeolojisi, Kastamonu 1952.

Göktaş, Vahit; “Halvetiyye’nin Şabaniyye Ekolü ve Kolları”, SDÜ İlahiyat Fak. Dergisi, yıl: 2011, sy. 26,

-------; Üsküdarlı Muhammed Nasûhî ve Tasavvufi Görüşleri, Ankara 2010.

Hoca Sadettin Efendi; Tâcü’t-tevârih, haz. İsmet Parmaksızoğlu, I-V, Ankara ts.

Hulvî, Mahmud Cemaleddin; Lemezât-ı Hulviyye, haz. Mehmet Serhan Tayşi, İstanbul 2013.

İbnü’l-Emin Mahmud Kemal; Son Asır Türk Şairleri, I-IV, Ankara 2002.

İbrahim Hâs; Şabaniyye Silsilesi, haz. Mustafa Tatçı, İstanbul 2008.

İbrahim Hilmi Efendi; Menâkıb-ı Hacı Mustafa Sâfî Efendi, Millet Ktp., AE/Şer’iyye Bl. Nu: 1111.

İnançer, “Şabanîlik- Şabanîlikte Zikir Usûlü ve Mûsıkî” DBİA, c. VII, s. 123-124.

İslamoğlu, Abdülmecit; Dâvûd-ı Halvetî ve Gülşen-i Tevhîd ü Tahkîki –İnceleme Metin-, Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, basılmamış doktora tezi, Ankara 2007.

-------; “Mudurnulu Dâvûd-ı Halvetî ve Gülşen-i Tevhîd ü Tahkik Adlı Eserindeki Dil ve İfade Özellikleri”, Tasavvuf İlmî ve Akademik Araştırma Dergisi, sy. 24, 2009/2.

-------; Dâvûd-ı Halvetî ve Gülşen-i Tevhîd’i, (İnceleme-Tenkitli Metin), Bolu 2013.

Kara, Kerim; “Mehmed Nasuhi”, DİA, XXVIII, ss. 500-502.

-------; “Tokadi Hayreddin”, DİA, XXXXI, ss. 215-216.

Kâtip Çelebi; Keşfü’-zünûn an esâmi’l-kütübi ve’l-fünûn, İstanbul 1971.

Korkusuz, Şefik; Tezkire-i Meşâyih-i Amid, İstanbul 1997.

Kürkçüoğlu, Kemal Edib; Şeyh Muhammed Nasuhi: Hayatı Eserleri Dîvânı ve Mektupları, İstanbul ts.

Mazıoğlu, Hasibe; “Türk Edebiyatı, Eski”, Türk Ansiklopedisi, İstanbul 1963.

Mehmed Murad Efendi; Terceme-i Ahvâl-i Beyzâde Mustafa Efendi, İstanbul 1264.

Mehmed Süreyya; Sicill-i Osmani, haz. Nuri Akbayar, İstanbul 1996.

Muslu, Ramazan; Osmanlı Toplumunda Tasavvuf (18.yüzyıl), İstanbul 2003.

Mustafa Rûmî; Dîvân-ı İlâhiyât, haz. Mustafa Tatçı-Abdülkerim Abdülkadiroğlu, İstanbul 2013.

Nev’izâde Atâî; Hadâiku’l-hakâik fi tekmileti’ş-Şekâik, haz. Abdülkadir Özcan, İstanbul 1989.

Oğuz, Muhammed İhsan; Hazret-i Şaban-ı Velî ve Mustafa Çerkeşî, İstanbul 1993.

Orhonlu, Cengiz; “Bolu”, DİA, VI, ss. 276-278.

Öngören, Reşat; Osmanlılarda Tasavvuf, İstanbul 2000.

-------; “Tarikat”, DİA, XXXX, ss. 95-105.

-------; “Hayreddin Tokadî”, Yaşamları ve Yapıtlarıyla Osmanlılar Ansiklopedisi, İstanbul 1999.

Özalp, Mehmet Nazmi, Türk Mûsikîsi Tarihi, Ankara 2000.

Özdamar, Mustafa; Dersaâdet Dergâhları, İstanbul 1994.

Öztuna, Yılmaz, Büyük Türk Musikisi Ansiklopedisi, Ankara 1990.

Sâdık Vicdânî; Tomar-ı Turûk-ı Aliyye, haz. İrfan Gündüz, İstanbul 1995.

Safranbolulu Mehmed Emin Halvetî; Âşıklara Ayna ve Terazi, haz. Mustafa Tatçı-Musa Yıldız, İstanbul 2013.

Serin, Rahmi, İslâm Tasavvufunda Halvetîlik ve Halvetîler, İstanbul 1984.

-------; Hayreddin-i Tokadî, Bolu ve İlçelerindeki Türbeler, İstanbul 1995.

-------; “Hayreddin-i Tokadî”, Sahabeden Günümüze Allah Dostları, İstanbul 1995.

-------; İstanbul ve Anadolu Evliyaları, İstanbul 2007.

Şahin, Kamil, “Habib Karamânî” DİA, XIV, ss. 371-372.

Şeyhî Mehmed Efendi; Vekâyiu’l-Fuzalâ, haz. Abdülkadir Özcan, İstanbul 1989.

Tanman, Baha; “Altuncuzâde Tekkesi”, DBİA, I, ss. 229.

Taşköprülüzâde; eş-Şekâiku’-Nu’maniyye fî Ulemâi’d-Devleti’l-Osmaniyye, çev. Muharrem Tan, İstanbul 2007.

Tatçı, Mustafa; Halvetî-Şabanî Yolunun Adâbı, İstanbul 2013.

-------; Hazret-i Pir Şeyh Şaban-ı Veli ve Şabaniyye, Ankara 2012.

-------; “Şabaniyye”, DİA, XXXVIII, ss. 211-215.

-------; Üsküdarlı Muhammed Nasuhî ve Dîvânçe-i İlâhiyatı, İstanbul 2004.

-------; “Yeni Bilgiler Işığında Üsküdarlı Şeyh Muhammed Nasûhî”, Tasavvuf İlmî ve Akademik Araştırma Dergisi, yıl: 5, sy. 13, 2004.

Tatçı, Mustafa-Kurnaz, Cemal; “Şabân-ı Velî”, DİA, XXXVIII, ss. 208-210.

Tunçözgür, Ünsal; Dünden Bugüne Safranbolu, Safranbolu 2002.

Uçar, Fuat, Osmanlı Döneminde Bolu’da Paşa Vakıfları, Bolu 2009,

Uludağ, Süleyman; “Halvetiyye” DİA, XV, 393-395.

Uslu, Recep; “Dâvûd-ı Halvetî”, DİA, IX, ss. 28.

Uzunçarşılı, İsmail Hakkı, Kütahya Şehri, İstanbul 1932.

Ünlü, Ali Rıza; Tarihi Boyunca Gerede, İstanbul 2000.

Vassaf, Hüseyin; Sefine-i Evliyâ, haz. Mehmet Akkuş-Ali Yılmaz, İstanbul 2011.

Yazar, Nihal; Menâkıb-ı Şaban-ı Veli ve Türbenâme, İstanbul ts.

Yusuf Sinan Efendi; Menâkıb-ı Şerîf ve Tarikatnâme-i Pîrân ve Meşâyih-i Tarikat-ı Aliyye-i Halvetiyye, İstanbul 1290.

Yücer, Hür Mahmut; Osmanlı Toplumunda Tasavvuf (19. Yüzyıl), İstanbul 2003.

Zâkir Şükrî; Mecmûa-i Tekâyâ, haz. M. Serhan Tayşi-K. Kreiser, Berlin 1980.

1^ Ceyhan, Semih, Türkiye’de Tarikatlar Tarih ve Kültür, İstanbul 2015, s. 695-706; Uludağ, “Halvetiyye” DİA, XV, 393-394.

2^ Darkot, Besim, “Bolu”, İslâm Ansiklopedisi, İstanbul 1979, II, 708; Orhonlu, Cengiz, “Bolu”, DİA, VI, 277-278.

3^ Vassaf, Hüseyin, Sefîne-i Evliyâ, haz. Mehmet Akkuş-Ali Yılmaz, İstanbul 2011, IV, 91.

4^ Sâdık Vicdânî, Tomar-ı Turûk-ı Aliyye, haz. İrfan Gündüz, İstanbul 1995, s. 219.

5^ Nihat Azamat “Çerkeşiyye’den Beypazarlı Ali Efendi’nin halifesi Kuşadalı İbrahin ile Geredeli Halil Efendi’ye nispet edilen İbrahimiyye ve Haliliyye adlı iki şube meydana geldiği söylenirse de bunlardan ancak ilki bir kol olarak kabul edilebilir “ demektedir. bk. Azamat, “Çerkeşi Mustafa Efendi”, DİA, VIII, 274.

6^ Öngören, Reşat, “Tarikat”, DİA, XXXX, 99; Kara, Kerim, “Mehmed Nasuhi”, DİA, XXVIII, 501;Göktaş, Vahit, “Halvetiyye’nin Şabaniyye Ekolü ve Kolları”, SDÜ İlahiyat Fakültesi Dergisi, yıl: 2011, sy. 26, s. 155; Tatçı, Mustafa, “Şabaniyye”, DİA, XXXVIII, 213; Öngören, Reşat, “Tarikat”, DİA, XXXX, 99; Ceyhan, age., 724.

7^ Tatcı, agm., s. 213; Ceyhan, age., s. 724.

8^ 1337-1338 Bolu Livâsı Salnâmesi, s. 404-405. Salnameye göre 1340/1921-1922 tarihi itibariyle postta Salih Efendi bulunmaktadır. bk. Salnâme, s. 405.

9^ Yücer, Hür Mahmut, Osmanlı Toplumunda Tasavvuf (19. Yüzyıl), İstanbul 2003, s. 139.

10^ 1337-1338 Bolu Livâsı Salnâmesi, s. 405, 454; Yücer, age., s. 140. Salnâmeye göre 1340/1921-1922 tarihinde İbrahiim Edhem Efendi vazifeyi devam ettirmekteydi. bk. Salnâme, s. 405.

11^ Taşköprülüzâde, eş-Şekâiku’-Nu’maniyye fî Ulemâi’d-Devleti’l-Osmaniyye, çev. Muharrem Tan, İstanbul 2007, s. 276; Kâtip Çelebi, Keşfü’-zünûn an esâmi’l-kütüb ve’l-fünûn, İstanbul 1971, II, 1505; Mehmed Süreyya, Sicill-i Osmani, haz. Nuri Akbayar, İstanbul 1996, II, 355.

12^ “Dâvûd Halvetî”, Türk Ansiklopedisi, XII, 356; İslâmoğlu, Abdülmecit, Dâvûd-ı Halvetî ve Gülşen-i Tevhîd’i, (İnceleme-Tenkitli Metin), Bolu 2013, s. 15; a. mlf., “Mudurnulu Dâvûd-ı Halvetî ve Gülşen-i Tevhîd ü Tahkik Adlı Eserindeki Dil ve İfade Özellikleri”, Tasavvuf İlmî ve Akademik Araştırma Dergisi, sy. 24, 2009/2, s. 41.

13^ Kâtip Çelebi, age., II, 1505; Taşköprülüzâde, age., s. 276; Bağdatlı İsmail Paşa, Hediyyetü’l-ârifîn, İstanbul 1951, I, 361; Mehmed Süreyya, age., II, 355; Hoca Sadettin Efendi, Tâcü’t-tevârih, V, 279; Bursalı Mehmet Tahir, Osmanlı Müellifleri, I, 69; Cunbur, Müjgan, “Dâvûd-ı Halvetî”, Türk Dünyası Edebiyatçıları Ansiklopedisi, Ankara 2003, III, 117; “Dâvût Halvetî”, Türk Ansiklopedisi, XII, 356; “Bolu” Yurt Ansiklopedisi, İstanbul 1982, III, 1527; “Dâvûd Halvetî”, Türk Dili ve Edebiyatı Ansiklopedisi, İstanbul 1977, II, 205; Uslu, Recep, “Dâvûd-ı Halvetî”, DİA, IX, 28; İslamoğlu, age., s. 17; a. mlf., agm., s. 42.

14^ Hoca Sadettin Efendi, age., V, 279; Said Aykut, “Davud-ı Halvetî”, Sahabeden Günümüze Allah Dostları, İstanbul 1995, VIII, 19.

15^ Geniş bilgi için bk. Taşköprülüzâde, age., s. 213-214; Hoca Sadettin, Efendi, age., V, 205; Bağdatlı İsmail Paşa, age., I, 262; Bursalı Mehmet Tahir, age., I, 58; Abdurrahman Câmî, Nefahatü’l-üns. çev. Lâmiî Çelebi, haz. Süleyman Uludağ-Mustafa Kara, İstanbul 2001, s. 704-706; Mahmud Cemaleddin el-Hulvi, Lemezât-ı Hulviyye, haz. Mehmet Serhan Tayşi, İstanbul 2013, s. 392-393; Vassaf, age., III, 141; Şahin, Kamil, “Habib Karamânî” DİA, XIV, 371.

16^ “Dâvut Halvetî” Türk Ansiklopedisi, XII, 356; “Dâvud Halvetî”, Türk Dili ve Edebiyatı Ansiklopedisi, II, 205; Uslu, agm., s. 28; Cunbur, agm., III, 117; Aykut, agm., VIII, 19.

17^ 1337-1338 Bolu Livası Salnemesi, s. 404-405.

18^ Kâtip Çelebi, age., II, 1505; Cunbur, agm., III, 117; Aykut, agm., s. 19; Uslu, agm., IX, 28. Eserin ismi kaynaklarda Gülşen-i Tevhîd olarak geçmektedir. Ancak eser üzerine doktora çalışması yapan Abdülmecit İslamoğlu tam adının Gülşen-i Tevhîd ü Tahkîk olduğunu ifade etmiştir. İslamoğlu, age., s. 49; a. mlf., agm., s. 56, 58.

19^ İslamoğlu, age., s. 57, 59; a. mlf., agm., s. 60-61, 70.

20^ Katip Çelebi, age., II, 1505.

21^ Aykut, age., VIII, 19; Elgin, Necati, “Dâvûd-ı Halvetî’nin Gülşen-i Tevhîd’i”, İ.Ü.E.F. Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi, İstanbul 1965, XIII, 97; Uslu, agm., s. 28; Cunbur, agm., III, 117-118.

22^ İslamoğlu, age., s. 57-58; a. mlf., agm., s. 42.

23^ İslamoğlu, age., s. 21; a. mlf., agm., s. 42.

24^ İslamoğlu, age., s. 42; a. mlf., agm., s. 54.

25^ Bursalı Mehmet Tahir, age., I, 69; “Kâşifi”, Türk Dili ve Edebiyatı Ansiklopedisi, c. V, s. 218; “Kâşifî”, Türk Ansiklopedisi, XXI, 393.

26^ Canım, Rıdvan, Lâtifî Tezkiretü’ş-Şuarâ ve Tabsıratu’n-Nuzamâ –İnceleme Metin-, Ankara 2000, s. 453.

27^ Bursalı Mehmet Tahir, age., I, 69.

28^ Hoca Sadettin Efendi, age., V, 280.

29^ Bağdatlı İsmail Paşa, age., I, 361; Mehmed Süreyya, age., II, 324.

30^ Cunbur, agm., III, 117; Hasibe Mazıoğlu, “Türk Edebiyatı, Eski”, Türk Ansiklopedisi, XXXII, 119; Aykut, agm., VIII, 119; Uslu, agm. IX, 28.

31^ İslamoğlu, age., s. 40; a. mlf., agm., s. 53.

32^ Atâî, Nev’izâde, Hadâiku’l-hakâik fi tekmileti’ş-Şekâik, haz. Abdülkadir Özcan, İstanbul 1989, s. 62; Şeyhî Mehmed Efendi, Vekâyiu’l-Fuzalâ, s. 51; İbrahim Hâs, Şabaniyye Silsilesi, haz. Mustafa Tatçı, s. 65. Çiftçi “Bolu’nun Konuralp beldesine mensuptur” ifadesini kullanmıştır. Çiftçi, Hazret-i Pir Şeyh Şaban-ı Velî, Kastamonu 2005, s. 102. Konrapa Konuralp’in zamanla halk dilinde aldığı şekildir. Hayreddin-i Tokadi zamanında Bolu sancağına bağlı bir kaza iken bugün Düzce ilinin bir beldesidir. Bk. Orhonlu, Cengiz, “Bolu”, DİA, VI, 277.

33^ Vassaf, age., III, 331, 513; Vicdânî, age., s. 211; Hulvî, age., s. 563.

34^ İbrahim Hâs, age., s. 65.

35^ İbrahim Hâs da “Silsile”sinde bu intisabın İstanbul’da gerçekleştiğini belirtmiştir İbrahim Hâs, age., s. 65. Çiftçi’ye göre Cemal-i Halvetî’ye Tokat’ta intisab etmiş ve seyr u sülûkunu orada tamamlamıştır. Daha sonra Çelebi Halife Hayreddin Efendi ve Sünbül Sinan’ı İstanbul’a götürmüştür. bk. Çiftçi, age., s. 102. Rahmi Serin ise Hayreddin Efendi’nin Çelebi Halife’ye Tokat’ta intisab ettiğini, şeyhi Amasya’ya geçince onunla beraber Amasya’da bulunduğunu daha sonra da mürşidinin emriyle İstanbul’a gittiğini ileri sürmüştür. Serin, “Hayreddîn-i Tokadî”, Sahabeden Günümüze Allah Dostları, VIII, 52-53; Serin, İstanbul ve Anadolu Evliyaları, İstanbul 2007, s. 199.

36^ Vassaf, age., III, 513; Kara, Kerim, “Tokadi Hayreddin”, DİA, XXXXI, 215; Öngören, Reşat, “Hayreddin Tokadî”, Yaşamları ve Yapıtlarıyla Osmanlılar Ansiklopedisi, I, 559; Serin, Rahmi, “Hayreddîn-i Tokadî”, Sahabeden Günümüze Allah Dostları, VIII, 53; Ceyhan, age., s. 715. Atâî Hayreddin Efendi’yi Cemal-i Halvetî’nin değil, onun halifelerinden biri olan Şeyh Üveys’in halifesi olarak göstermiştir. Bk. Atâî, age., s. 62. Yusuf Sinan Efendi de aynı bilgiyi vermiştir. Bk. Yusuf Sinan Efendi, Menâkıb-ı Şerîf ve Tarikatnâme-i Pîrân ve Meşâyih-i Tarikat-ı Aliyye-i Halvetiyye, İstanbul 1290, s. 30.

37^ Abdizâde Hüseyin Hüsameddin, Amasya Tarihi, İstanbul 1330, I, 244; Öngören, Osmanlılarda Tasavvuf, İstanbul 2000, s. 81.

38^ 1530 tarhinde Bolu Livası’nda Dutaş (Tutaş) isminde bir köy bulunmaktadır. Ancak günümüzde Ankara ili Beypazarı ilçesine bağlı bir köydür. Ankara’nın Bolu’ya çok yaklaştığı bir konumdadır. bk. 438 Numaralı Muhâsebe-i Vilâyet-i Anadolu Defteri II (937/1530) Bolu, Kastamonu, Kengırı ve Koca-ili Livâları -Dizin ve Tıpkıbasım-, Haz. Ahmet Özkılınç, Ali Coşkun, Mustafa Karazeybek, Abdullah Sivridağ, Murat Yüzbaşıoğlu, Ankara 1994, s. 94, 103.

39^ Çiftçi, Hazret-i Pir Şeyh Şaban-ı Veli, s. 100, 102; Tatçı, Hz. Pir Şeyh Şaban-ı Veli ve Şabaniyye, s. 8. İbrahim Hâs’a göre Bolu Düzce’de Pazar adlı bir mahalde ikamet etmiştir. İbrahim Hâs, age., s. 66. Serin ilk dergâhın İmaret Câmii yanında olduğunu belirtmiştir. Buna göre Dutaş mevkiinde bulunan dergâh daha sonra faaliyete geçmiş olmalıdır. Bk. Serin, İstanbul ve Anadolu Evliyaları, s. 200.

40^ İbrahim Hâs, age., s. 66; Serin, İslâm Tasavvufunda Halvetîlik ve Halvetîler, İstanbul 1984, s. 115.

41^ Hulvî, age., s. 563-564.

42^ Kara, agm., s. 216.

43^ Vassaf, age., III, 331, 513.

44^ Çiftçi’ye göre Düzce-Bolu yolu üzerinde Bolu’ya yakın yaylak mevkiinde bulunan bir handa istirahat ettiler. Çiftçi, age., s. 99.

45^ Hüseyin Vassaf bu hadisenin Şaban Velî’nin memleketine dönüş yolculuğu esnasında birkaç kişiyle beraber bir ağaç altında oturan Hayreddin Tokadi ile karşılaşması neticesinde gerçekleştiğini ifade etmektedir. Vassaf, age., III, 513.

46^ Yazar, Nihal, Menâkıb-ı Şaban-ı Veli ve Türbenâme, s. 13, 139-141; Abdülkerim Abdülkadiroğlu, Halvetilik’in Şabaniye Kolu Şeyh Şaban-ı Veli ve Külliyesi, s. 39; Oğuz, Muhammed İhsan, Hazret-i Şaban-ı Veli ve Mustafa Çerkeşî, s. 41-42; Serin, Hayreddin-i Tokadî: Bolu ve İlçelerindeki Türbeler, İstanbul 1995, s. 34-36, Çiftçi, Hazret-i Pir Şeyh Şaban-ı Veli, s. 100-101; Tatçı, Hz. Pir Şeyh Şaban-ı Veli ve Şabaniyye, İstanbul 2012, s. 8-10; Mustafa Tatçı-Cemal Kurnaz, “Şabân-ı Velî”, DİA, XXXVIII, 209.

47^ Yazar, age., s. 13, 139-141; Abdülkadiroğlu, age., s. 40; Aykut, agm., VIII, 123.

48^ Tatçı, Hz. Pir Şeyh Şaban-ı Veli ve Şabaniyye, s. 10; Çiftçi, age., s. 103; Öngören, Osmanlılarda Tasavvuf, s. 80-81; Tatçı, “Şaban-ı Veli”, DİA, XXXVIII, 209.

49^ Atâî, age., s. 62.

50^ Atâî, age., s. 199.

51^ Yazar, age., s. 14; Oğuz, age., s. 42; Abdülkadiroğlu, age., s. 40; Hüseyin Vassaf, Şaban-ı Velî’nin Hayreddin Tokadi’nin irfan meclisinde ne kadar süreyle kaldığının belli olmadığını belirtmiştir. Vassaf, age., III, 514.

52^ Yazar, age., s. 14, Abdülkadiroğlu, age., ss. 40; Serin, “Hayreddîn-i Tokadî”, Sahabeden Günümüze Allah Dostları, VIII, 54.

53^ Vicdânî, age., s. 211.

54^ Tatçı, Hazret-i Pir Şeyh Şaban-ı Velî ve Şabaniyye, s. 10. Rahmi Serin vefat tarihini 940/1535 olarak vermiştir. Bk. Serin, İstanbul ve Anadolu Evliyaları, s. 201; Serin, Hayreddin-i Tokadi, s. 29.

55^ Kaynaklarda kabrinin Bolu’da Dutaş denilen yerde olduğu belirtilmiştir. Bk. İbrahim Hâs, age., s. 66; Vassaf, age., III, 513. Atâî ise kabrinin Üsküdar’da bulunduğunu belirtmiştir. Ancak bu bilgiye başka bir kaynakta rastlanmamaktadır. Atâî, age., s. 62. Reşat Öngören mezarının bulunduğu yerin adını Devtaş olarak vermiştir. Öngören, Yaşamları ve Yapıtlarıyla Osmanlılar Ansiklopedisi, s. 559; Öngören, Osmanlılarda Tasavvuf, I, 81.

56^ Geniş bilgi için bk. Vassaf, age., IV, 51-70; Göktaş, Vahit, Üsküdarlı Muhammed Nasûhî ve Tasavvufi Görüşleri, Ankara 2010; Vicdânî, age., s. 215-217; Tatçı, Hazret-i Pir Şeyh Şaban-ı Veli ve Şabaniyye, s. 41; Kürkçüoğlu, Şeyh Muhammed Nasuhi Hayatı Eserleri Dîvânı Mektupları, İstanbul ts.

57^ Vassaf, age., IV, 53.

58^ Kürkçüoğlu, age., s.25.

59^ Vassaf, age., IV, 53. Tatçı, “Yeni Bilgiler Işığında Üsküdarlı Şeyh Muhammed Nasûhî”, Tasavvuf İlmî ve Akademik Araştırma Dergisi, yıl: 5, sy. 13, 2004, s. 161-163.

60^ Göktaş, age., s. 22-23; Tatçı, agm. s. 160, 164.

61^ Vicdânî, age., s. 217.

62^ Abdullah Rüşdî’nin tasavvuf ve seyr u sülûka dair sorduğu sorulara cevap vermek üzere kaleme alınmış Arapça bir eser olup nefs, ruh, tecrid gibi konuları ele almaktadır. Ayrıca eserde Muhammed Nasûhî’nin hayatıyla ilgili bilgiler de yer almaktadır. İÜ Ktp. AY. nr. 3403, Millet Ktp., Şer’iyye, nr. 1104. Mahmud Rebîî tarafından Türkçe’ye çevrilmiştir. İÜ Ktp. TY. nr. 6396. Kara, Kerim, “Mehmed Nasuhi”, DİA, XXVIII, 501; Tatçı, Üsküdarlı Muhammed Nasuhî ve Dîvânçe-i İlâhiyâtı, İstanbul 2004, s. 107-108; Göktaş, age., s. 40-41.

63^ Kürkçüoğlu, age., s. 25.

64^ Zâkir Şükrî, Mecmûa-i Tekâyâ, haz. M. Serhan Tayşi-K. Kreiser, Berlin 1980, s. 26-27; Özdamar, Mustafa, Dersaadet Dergâhları, s. 262-263; Muslu, age., s. 188, 190; Tanman, “Nalçacı Tekkesi”, DBİA, VI, 41; Yücer, age., s. 163.

65^ Aksoy, Hasan, “Mehmed Tulûî Efendi”, DİA, XXVIII, 539.

66^ Vassaf, age., IV, 76.

67^ Nalçacı Tekkesi XVIII. Asırda Nasuhiliğin temsil edildiği önemli merkezlerden biridir. Üsküdar, İnâdiye, Tabaklar mahallesi, Nalçası Hasan Sokağı’nda bulunan tekkenin bânîsi, Halvetî tarikatından Mudurnulu Nalçacı Şeyh Halil Efendi’dir. ( v. 1068/1657) Tekke Mehmet Tului Efendi’den dolayı Tulûî Tekkesi olarak da anılır. Tulûî Efendi’den sonra tekkede şeyhlik yapan kimseler, damadı Hüseyin Efendi ( v. 1181/1767), Hüseyin Efendi’nin oğlu Mehmed Rüşdî Efendi (v. 1232/1816) ve Ahmed Reşid Efendi’dir. (v. 1280/1863) Ahmed Reşid Efendi’nin halifesi Şeyh Mustafa Enverî Efendi’nin meşihata geçmesiyle birlikte tekkede Kuşadavî kolu temsil edilmiştir. Geniş bilgi için bk. Tanman, age., VI, 41; Özdamar, age., s. 262-263; Muslu, age., s. 190; Yücer, age., s. 153-154. Özdamar, Tulûî Dergâhı’nın Zeynep Kâmil hastanesi’nin düzenlenmesi esnasında yıkılıp ortadan kalktığını belirtmiştir. Özdamar, age., s. 269.

68^ Aksoy, agm., s. 539.

69^ Tanman, Nalçacı Tekkesi, DBİA, c. VI, s. 41; Muslu, age., s. 187.

70^ Ezgi, Suphi, Nazarî-Amelî Türk Musikisi, İstanbul 1940-53, IV, 136; V, 324-325; Ergun, Sadettin Nüzhet, Türk Musikisi Antolojisi, İstanbul 1942, I, 160, 346; Zâkir Şükrü, age., s. 26; Özalp, Mehmet Nazmi, Türk Mûsikîsi Tarihi, Ankara 2000, I, 482; Öztuna, Yılmaz, Büyük Türk Musikisi Ansiklopedisi, Ankara 1990, II, 41 Aksoy, agm., s. 539; İnançer, “Şabanîlik- Şabanîlikte Zikir Usûlü ve Mûsıkî” DBİA, c. VII, s. 123-124; Muslu, age., s. 662-663.

71^ Muslu, age., s. 187-188, 190, 662-663.

72^ Vicdânî, age., s. 218-220; Oğuz, Muhammed İhsan, Hazret-i Şaban-ı Velî ve Mustafa Çerkeşî, İstanbul 1993, s. 77; Tatçı, Mustafa, Hazret-i Pir Şeyh Şaban-ı Veli ve Şabaniyye, s. 66; Azamat, “Çerkeşî Mustafa Efendi”, DİA, VIII, 274.

73^ Mustafa Rûmî, Dîvân-ı İlâhiyât, haz. Mustafa Tatçı-Abdülkerim Abdülkadiroğlu, İstanbul 2013, s. 30.

74^ Ali Rıza Ünlü’ye göre 1163/1749 tarihinde dünyaya gelmiştir. Bk. Ünlü, Tarihi Boyunca Gerede, İstanbul 2000, s. 130.

75^ Ünlü, age., s. 130.

76^ Vicdânî, age., s. 219; Vassâf, age., IV, 91; Ceyhan, age., s. 724.

77^ Mehmed Murad, Terceme-i Ahvâl-i Beyzâde Mustafa Efendi, İstanbul 1264, s. 5; Yücer, age., s. 157.

78^ Ünlü, age., s. 130.

79^ Ceyhan, age., s. 724.

80^ Vicdânî, age., s. 219-220, Vassaf